Wojciech Rubinowicz

polski fizyk

Wojciech Sylwester Piotr Rubinowicz (ur. 22 lutego 1889 w Sadagórze koło Czerniowiec, zm. 13 października 1974 w Warszawie[1]) – polski fizyk teoretyk, wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego i współtwórca tamtejszego Instytutu Fizyki Teoretycznej (IFT); wcześniej także wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Politechniki Lwowskiej i Uniwersytetu Lublańskiego. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1949–1952, 1961–1974) i doktor honorowy kilku uczelni; kawaler Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski oraz pierwszy laureat Medalu Mariana Smoluchowskiego przyznawanego przez PTF (1965).

Wojciech Rubinowicz
Ilustracja
Prof. Wojciech Rubinowicz w 1954
Data i miejsce urodzenia

22 lutego 1889
Sadagóra

Data i miejsce śmierci

13 października 1974
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. 216–I–13)

Zawód, zajęcie

fizyk teoretyk

Alma Mater

Uniwersytet w Czerniowcach

Rodzice

Damian i Małgorzata z Brodowskich

Małżeństwo

Elżbieta Norst

Dzieci

Jan

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Grób Wojciecha Rubinowicza na warszawskim cmentarzu Powązkowskim

Rubinowicz współpracował z pionierami fizyki kwantowej jak Niels Bohr i Arnold Sommerfeld; badał też matematyczne aspekty dyfrakcji oraz opublikował kilka podręczników do mechaniki klasycznej i kwantowej, wielokrotnie wznawianych i tłumaczonych.

ŻyciorysEdytuj

Przed II wojną światowąEdytuj

Syn Damiana, powstańca z 1863, aptekarza, i Małgorzaty z Brodowskich. Zgodnie z życzeniem ojca miał zostać farmaceutą, ale ze względu na wątłe zdrowie wybrał po maturze w 1908 studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu w Czerniowcach. Studiował fizykę doświadczalną u Josepha von Geitlera, fizykę teoretyczną u Michaela Radakovicia, matematykę u Josipa Plemelja.

W 1912 został asystentem w instytucie fizyki doświadczalnej Uniwersytetu. Doktorat uzyskał w lipcu 1914. Podczas I wojny światowej Czerniowce były czasowo okupowane przez Rosjan. W 1916 opuścił Czerniowce. W Grödig koło Salzburga w latach 1916–1917 działał w komendanturze obozu dla uchodźców w St. Leonhard, potem przeniósł się do Monachium, gdzie kontynuował studia u prof. Arnolda Sommerfelda, w 1917 został jego asystentem jako stypendysta Fundacji im. Hermanna Anschütza-Kämpfe.

Po zakończeniu działań wojennych powrócił w 1918 na krótko do Czerniowiec, które znalazły się w granicach Rumunii. W 1919 wyjechał do Wiednia. W 1921 ożenił się z dr Elżbietą Norst.

W latach 1919–1920 pracował w Kopenhadze u Nielsa Bohra, w latach 1920–1922 na zaproszenie prof. Plemelja został profesorem na uniwersytecie w Lublanie (Słowenia), w 1922 powołany na katedrę fizyki teoretycznej na Wydziale Ogólnym Politechniki Lwowskiej. W roku akademickim 1924–1925 odmówił wygłaszania wykładów w proteście przeciw nagonce na jego żonę. W 1931 urodził się syn Jan, późniejszy architekt.

W 1937 powołany na katedrę fizyki teoretycznej na uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

Od II wojny światowejEdytuj

Po zajęciu Lwowa przez ZSRR, w latach 1939–1941 i 1944–1945, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, podczas okupacji hitlerowskiej (1941–1944) w tajnym nauczaniu. Od maja 1946 profesor mechaniki teoretycznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1950–1953 także profesor Instytutu Matematycznego w Warszawie. Od 1960 na emeryturze. Zmarł 13 października 1974. Wojciech Rubinowicz spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 216–I–13)[2].

Do grona uczniów i współpracowników należeli m.in.: we Lwowie Jan Blaton, Wanda Hanusowa, Roman Stanisław Ingarden, Wasyl Milianczuk, Jerzy Rayski, Kazimierz Vetulani, w Warszawie Bohdan Karczewski, Wojciech Królikowski, Adam Kujawski, Jan Petykiewicz, Jerzy Plebański.

Uznanie świata naukowegoEdytuj

 
Tablica pamiątkowa
przy ul. Hożej 74 w Warszawie
 
Tablica pamiątkowa w Czerniowcach

W zagranicznych publikacjach naukowych posługiwał się niemiecką formą imienia Wojciech – Adalbert.

Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Wojciech Rubinowicz[a][3].

TwórczośćEdytuj

Ok. 90 publikacji naukowych:

Najważniejsze prace naukowe dotyczą:

  1. teorii dyfrakcji (równoważności teorii Huygensa-Fresnela i Younga)
  2. reguł wyboru (zmiany stanów atomu przy emisji i absorpcji światła, co przyczyniło się do odkrycia przez A. Kastlera zjawiska pompowania optycznego (Nobel 1966), a w praktyce stworzenia lasera)
  3. promieniowania kwadrupolowego (szczególnej emisji światła w przypadku zielonej linii widma zorzy polarnej)
 
Prof. Rubinowicz wśród współpracowników – 80-lecie urodzin

18 publikacji książkowych, w tym 8 wznowień:

  • 1950: Wektory i tensory, podręcznik dla studentów fizyki, Monografie matematyczne t. XXII
  • 1954: Kwantowa teoria atomu, wyd. I, PWN
    • 1957: II wydanie
    • 1957: Quantentheorie des Atoms (Tłumaczenie Kwantowej reorii atomu), Joh. Amb. Barth, Leipzig
  • 1955: Mechanika teoretyczna (z Wojciechem Królikowskim), wyd. I, PWN
    • 1964: II wydanie
    • 1967: III wydanie
    • 1972: IV wydanie
  • 1957: Die Beugungswelle in der Kirchhoffschen Theorie der Beugung, PWN
    • 1966: II wydanie, PWN i Springer-Verlag
  • 1965: The Miyamoto-Wolf Diffraction Wave w: Progress in Optics Vol. IV, North Holland Publishing Company, Amsterdam
  • 1968: Quantum Mechanics, PWN i Elsevier Publishing Company
  • 1972: Teoria dyfrakcji Kirchhoffa i jej interpretacja na podstawie poglądów Younga, Ossolineum
  • 1973: Sommerfeldsche Polynommethode, PWN i Springer-Verlag

(wznowienia pośmiertne)

OdznaczeniaEdytuj

  • 1951: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski[4]
  • 1954: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[5]
  • 1969: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski

UwagiEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. Rubinowicz Wojciech, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-04-06].
  2. Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1984, ISBN 83-03-00758-0.
  3. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31].
  4. M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007.
  5. Uchwała Rady Państwa z 28 września 1954

BibliografiaEdytuj

  • Adalbert Rubinowicz: Selected Papers, PWN – Polish Scientific Publishers, Warszawa 1975
  • Roman Stanisław Ingarden: Fizyka i fizycy, Wydawnictwo UMK, Toruń 1975, s. 141–222
  • Praca zbiorowa: 75 lat fizyki na Hożej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, s. 111–121

Linki zewnętrzneEdytuj