Wikipedia

Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu

biblioteka w Toruniu, Polska

Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu – samorządowa wojewódzka biblioteka publiczna województwa kujawsko-pomorskiego w Toruniu. Główna siedziba mieści się w budynku przy ul. Słowackiego 8.

Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu
Ilustracja
Siedziba biblioteki
Państwo

 Polska

Miejscowość

Toruń

Adres

ul. Słowackiego 8

Dyrektor

Danetta Ryszkowska-Mirowska

Data założenia

19 lutego 1923

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu”
Ziemia53°00′47,056″N 18°35′44,750″E/53,013071 18,595764
Strona internetowa
Fragment zabytkowej kolekcji Książnicy Kopernikańskiej, na pierwszym planie pergaminowy kodeks z końca XV wieku

Dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu jest Danetta Ryszkowska-Mirowska[1].

Historia

edytuj

Powstanie i rozwój Książnicy Kopernikańskiej

edytuj
 
Budynek Towarzystwa Naukowego w Toruniu, siedziba Książnicy Miejskiej im. Kopernika w latach 1923–1973, widok z ok. 1937 roku
 
Zygmunt Mocarski

Książnica powstała 19 lutego 1923 roku, w 450. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, jej zbiory udostępniono 10 grudnia tego samego roku[2][3]. Była to pierwsza biblioteka publiczna i jednocześnie największa biblioteka naukowa na Pomorzu[4][5]. Pierwotnie nosiła nazwę Książnicy Miejskiej im. Kopernika, podlegała ona Magistratowi miasta Torunia[2]. Jej pierwsza siedziba mieściła się w budynku Towarzystwa Naukowego w Toruniu przy ul. Wysokiej 16[2][6]. W skład biblioteki wchodziły zbiory: Gimnazjum Toruńskiego, Rady Miasta Torunia, niemieckiego towarzystwa naukowego Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst oraz polskiego Towarzystwa Naukowego. Pierwszym dyrektorem instytucji był bibliotekarz, bibliofil i historyk książki Zygmunt Mocarski. Książnica Miejska była największą publiczną biblioteką naukową w województwie pomorskim. Jej zbiory były systematycznie uzupełniane o egzemplarze obowiązkowe druków wydawanych w województwie (od 1927), dary, depozyty oraz księgozbiory z innych bibliotek (np. Gimnazjum Żeńskiego w Toruniu). Do wybuchu II wojny światowej biblioteka gromadziła wyłącznie publikacje naukowe. Zbiory udostępniano na miejscu, w wyjątkowych okolicznościach zgadzano się na je wypożyczanie na zewnątrz[2].

II wojna światowa

edytuj

W połowie września 1939 roku zarząd nad Książnicą przejęły niemieckie władze okupacyjne. Biblioteka została przekształcona w Stadtbücherei (Bibliotekę Miejską), przez dłuższy okres pełniła funkcję biblioteki naukowej, gromadzącej głównie piśmiennictwo dotyczące obszar dawnej prowincji pruskiej. Tymczasowym zarządcą instytucji został Wilhelm Kerber. Biblioteka ponownie została uruchomiona w lutym 1940 roku. Stanowisko dyrektora objął Otton Freymuth. Książki i czasopisma w języku polskim przeniesiono do piwnicy gmachu przy ul. Wysokiej, ale wbrew zaleceniom niemieckich władz okupacyjnych publikacje te nie zostały zniszczone. W 1944 roku rozpoczęto ewakuacje najcenniejszych zasobów Stadtbücherei[7]. Najbardziej wartościowe obiekty (rękopisy z XV wieku, druki toruńskie, inkunabuły) złożono do 36 skrzyń, które następnie wywieziono do Marburga[8].

Podczas II wojny światowej polskie zbiory przetrwały bez znaczących strat[7]. W 1947 roku odzyskano 32 skrzynie wywiezione do Marburga[8].

Po 1945 roku

edytuj

Pierwszą powojenną kierowniczką Książnicy została Janina Przybyłowa. Po zakończeniu II wojny światowej głównym zadaniem Książnicy było uporządkowanie zbiorów i ustalenie ewentualnych braków. W marcu 1945 roku uruchomiono czytelnię dla torunian oraz rozpoczęto organizowanie filii bibliotecznych w mieście[7]. 19 listopada 1947 roku na mocy decyzji Miejskiej Rady Narodowej w Toruniu Książnica otrzymała status biblioteki publicznej miasta Torunia[9]. 27 listopada 1947 roku Województwa Rada Narodowa powierzyła jej funkcję biblioteki wojewódzkiej województwa pomorskiego[10]. Książnica utraciła tę funkcję w 1950 roku, po utworzeniu województwa bydgoskiego[11].

Dzięki staraniom Alojzego Tujakowskiego 4 października 1973 roku biblioteka przeniosła się do nowego budynku przy ul. Słowackiego 8[11][12]. Budynek został zaprojektowany przez Janusza Jerkę i Adama Falkiewicza [13]. Wybudowano go w ramach obchodów Roku Kopernikańskiego[12]. W ramach Roku Kopernikańskiego w nowo oddanym budynku zaprezentowano wystawę księgozbioru Mikołaja Kopernika[14].Rok później w nowej siedzibie otworzono Oficynę Drukarską Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej kierownikiem został grafik Zygfryd Gardzielewski. Oficyna działała do maja 1998 roku[11].

W wyniku utworzenia województwa toruńskiego na mocy reformy administracyjnej z 1975 roku Książnica ponownie uzyskała status wojewódzkiej biblioteki publicznej. Działała ona pod nazwą Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica Miejska im. Mikołaja Kopernika w Toruniu[11]. Od lat 70. XX wieku Książnica rozwinęła sieć filii bibliotecznych w Toruniu, przy ul. Szczytnej 13 utworzyła Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych, zwiększyła zakres usług dla użytkowników[11][15]. Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych powołano do życia 1 stycznia 1984 roku, z inicjatywy Franciszka Czajkowskiego, długoletniego pracownika Książnicy Kopernikańskiej[15]. Z ośrodka korzystają z niej głównie osoby niewidome, niedowidzące, dyslektycy oraz osoby w podeszłym wieku[16]. 20 grudnia 1976 roku przed główną siedzibą Książnicy odsłonięto pomnik Samuela Lindego[17].

Na mocy reformy administracyjnej z 1999 roku Książnica stała się biblioteką wojewódzką województwa kujawsko-pomorskiego. Na mocy uchwały Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego od 26 kwietnia 2002 roku biblioteka nosi nazwę Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu[11]. W latach 2013–2015 przeprowadzono remont gmachu przy ul. Słowackiego[18]. Na czas remontu bibliotekę przeniesiono do Domu Żołnierza[19]. W grudniu 2020 roku Książnica jako pierwsza biblioteka publiczna w Polsce uruchomiła zdalne wypożyczanie książek[20].

26 marca 2020 roku minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński wpisał unikalne zasoby Książnicy Kopernikańskiej do narodowego zasobu bibliotecznego[5][21].

17 czerwca 1998 Książnica otrzymała Medal „Za zasługi dla Miasta Torunia” na wstędze[22], w 2008 roku Medalem Honorowym „Thorunium”, w 2013 roku Statuetką Toruńskiego Flisaka, w 2018 roku Statuetką Anioła Toruńskiego (przyznanej z okazji 95-lecia istnienia Książnicy), a w 2023 roku Medalem Pamiątkowym Roku Mikołaja Kopernika[3][23]. 4 grudnia 2023 roku z okazji 100-lecia istnienia Książnica Kopernikańska otrzymała Statuetkę Herbu Torunia[3].

W lutym 2022 roku w Sejmie posłowie Prawa i Sprawiedliwości złożyli projekt ustawy zezwalający na wywłaszczenie Książnicy Kopernikańskiej z Kodeksu Korwina, pochodzący z XV wieku katalogu kolekcji manuskryptów iluminowanych Bibliothecae Corvinianae spisanego w formie poematu, który do Torunia trafił w XVI wieku[24][25]. Kodeks miał zostać przekazany premierowi Węgier Viktorowi Orbánowi. Biblioteka miała otrzymać w ramach rekompensaty 25 mln złotych. Projekt ustawy spotkał się z krytyką m.in. ze strony posłów opozycji i naukowców. Ostatecznie Kodeks Korwina pozostał w Toruniu, a w 2 lutego 2024 roku trafił on do Narodowego Zasobu Bibliotecznego[25].

Zbiory

edytuj

W skład zbiorów (według danych z sierpnia 2020 roku) wchodzi:

  • 1622 rękopisów. Są to kodeksy średniowieczne (kalendarze, modlitewniki, żywoty świętych itp.) i renesansowe, materiały z okresu od XVI do XX wieku, rękopisy literackie, korespondencja literatów, działaczy emigracyjnych i społecznych z Torunia i okolic, kilkanaście sztambuchów. W skład rękopisów wchodzą m.in. pochodzące z Włoch Satyry Juwenalisa, Memorabilia Ksenofonta w przekładzie na łacinę, Kodeks Korwina (wierszowany inwentarz kolekcji książek króla Węgier Macieja Korwina), tekst obejmujący kazania o niepokalanym poczęciu i narodzeniu Marii Matki Bożej, napisany w pierwszej ćwierci XVI wieku przez profesora Akademii Krakowskiej Jana z Szamotuł, odpisy kronik Torunia i Prus z XV i XVI wieku, materiały z działalności Rady Miejskiej. Dużą cześć rękopisów stanowią materiały z Gimnazjum Akademickiego[26].
  • 5443 jednostek w zbiorach kartograficznych. Kolekcja ta obejmuje atlasy i globusy z XVI i XVII wieku, luźne mapy Polski, Pomorza, Prus, Europy oraz świata od XVI wieku po najnowsze wydawnictwa. W skład zbiorów wchodzą m.in. najstarsze mapy całościowe Polski, opublikowane w atlasach Abrahama Orteliusa z roku 1573 i 1598, szczegółowa mapa Prus Caspra Hennebergera z 1576 roku, komplety XVIII-wiecznych map wieloarkuszowych Polski autorstwa Jana Jakuba Kantera, plany Torunia od XVII wieku, Mapa archeologiczna Prus Zachodnich z przyległymi częściami W. Ks. Poznańskiego z 1880 roku, będąca jedną z pierwszych map archeologicznych w Polsce[27].
  • 26 306 tytułów wchodzących w skład starych druków z inkunabułami. Najstarsze z nich pochodzą z XV wieku. Kolekcja inkunabułów składa się z 73 pozycji bibliograficznych w 62 woluminach. Większość inkunabułów wytłoczono w niemieckich i włoskich oficynach drukarskich. Książnica nie posiada inkunabułów wydanych na terenie Polski. Najstarsze książki drukowane wchodzące w skład zbiorów wydano w 1472 roku. Są to ilustrowane kosmografie o powstaniu i budowie świata autorstwa Honoriusza z Autun i Izydora z Sewillii. Z XV wieku pochodzą również drukowane podręczniki do geometrii i astronomii. Druki wydawane w wiekach XVI-XVIII są poświęcone: filologii klasycznej, historii, geografii, medycynie, naukom ścisłym (wśród nich pierwsze wydanie De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika z 1543 roku, dzieła Galileusza, Keplera, Newtona, Heweliusza) i przyrodniczym, prawu, teologii, filozofii i pedagogii. W zbiorach znajduje się również Assertiones aliquot breves pro baptismo infantium Erazma Glicznera z 1569 roku, będący pierwszą książką wydrukowaną w Toruniu[28].
  • 18 969 roku jednostek dokumentów życia społecznego, będącymi materiałami o charakterze informacyjnym, reklamowym bądź propagandowym, związanymi z wydarzeniami kulturalnymi, naukowymi, społeczno-politycznymi, sportowymi, gospodarczymi Torunia. W skład tej kolekcji wchodzą m.in. plakaty Juliana Fałata i Artura Górskiego propagujące działalność Konfraterni Artystów, teatralia dokumentujące premiery teatru toruńskiego, świadectwa działalności artystycznej prowadzonej przez jeńców angielskich i amerykańskich podczas II wojny światowej w Stalagu XX A. Fotografie stanowią wyodrębnioną kolekcję[29].
  • uniwersalny księgozbiór naukowy liczący ok. 778 tys. woluminów, w tym 101 tys. wydawnictw ciągłych i czasopism. W składzie tzw. zbiorów nowych dominują wydawnictwa regionalne o charakterze humanistyczno-społecznym. W skład zbiorów wchodzą m.in. niemal kompletny zbiór numerów „Gazety Toruńskiej”, kolekcje druków z oficyny Józefa i Sylwestra Buszczyńskich, pierwodruki dzieł Adama Mickiewicza, księgozbiór prezesa Towarzystwa Naukowego w Toruniu ks. Stanisława Kujota, kopernikana, druki emigracyjne ofiarowane Towarzystwu Naukowego przez uczestnika powstania listopadowego Józefa Feliksa Zielińskiego[30].

Wydawnictwa

edytuj

Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu od 2000 roku wydaje czasopismo naukowe „Folia Toruniensia”. Jest to rocznik, od 2016 roku wydawany w formule Open Access na zasadach niewyłącznej licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0). W czasopiśmie są publikowane artykuły z zakresu nauk o komunikacji społecznej i mediach[31]. Od 1 stycznia 2022 roku Książnica wydaje również ogólnopolski „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”, założony w 1993 roku i początkowo wydawany przez Teatr Polski w Bydgoszczy, a następnie Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy. W „Kwartalniku” publikowane są wiersze, proza, eseje, szkice, recenzje, ankiety, głosy, rozmowy, noty o książkach oraz wkładki z fotografiami i reprodukcjami dzieł sztuki[32].

Filie

edytuj

W 2024 roku rozpoczęto pracę nad założeniem Mediateki Strzałowej w budynku Szkoły Podstawowej nr 12 przy ulicy Strzałowej 15. Filia ta ma zastąpić biblioteki na Podgórzu i Rudaku[36].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska w Toruniu [online], bip.ksiaznica.torun.pl [dostęp 2025-02-07].
  2. ↑ a b c d Powstanie Książnicy [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  3. ↑ a b c Marcin Pryka, Książnica Kopernikańska – stuletnia duma Torunia [online], torun.pl, 4 grudnia 2023 [dostęp 2025-02-07].
  4. ↑ Sudziński 1993 ↓, s. 63.
  5. ↑ a b Małgorzata Litwin, Zbiory Książnicy w zasobie narodowym [online], torun.pl, 16 kwietnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  6. ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 75.
  7. ↑ a b c Książnica w okresie II wojny światowej [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  8. ↑ a b Tujakowski 1974 ↓, s. 86.
  9. ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 87.
  10. ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 88.
  11. ↑ a b c d e f Książnica w okresie II wojny światowej [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  12. ↑ a b Tujakowski 1974 ↓, s. 99.
  13. ↑ arch. Janusz Jerka. archimemory.pl. [dostęp 2023-11-25].
  14. ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 103.
  15. ↑ a b Lisiecka 2014 ↓, s. 1.
  16. ↑ Lisiecka 2014 ↓, s. 3.
  17. ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 51.
  18. ↑ wixad, Książnica Miejska w Toruniu uroczyście świętuje 100-lecie [ZDJĘCIA] [online], nowosci.com.pl, 4 grudnia 2023 [dostęp 2025-02-07].
  19. ↑ Tomasz Ciechoński, Kino Grunwald wczoraj i dziś. Pamiętasz? [ZDJĘCIA] [online], torun.wyborcza.pl, 28 sierpnia 2017 [dostęp 2025-02-07].
  20. ↑ Magdalena Kujawa, Książki z paczkomatu [online], torun.pl, 12 grudnia 2018 [dostęp 2020-12-03].
  21. ↑ Monika Bancerz, Książnica Kopernikańska w elitarnym gronie. Część zbiorów wpisana do NZB [online], tylkotorun.pl, 9 kwietnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  22. ↑ Medal Za Zasługi dla Miasta Torunia na wstędze [online], torun.pl [dostęp 2025-02-07].
  23. ↑ Adrian Aleksandrowicz, 95 lat Książnicy Kopernikańskiej [online], torun.pl, 12 grudnia 2018 [dostęp 2025-02-07].
  24. ↑ Beata Krzemińska, Kodeks Korwina ma swoje miejsce w Polsce [online], kujawsko-pomorskie.pl, 17 lutego 2022 [dostęp 2025-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-30].
  25. ↑ a b mk, Bezcenna księga, którą PiS chciało podarować Viktorowi Orbanowi, na pewno zostaje w Polsce [online], wiadomosci.onet.pl, 3 lutego 2024 [dostęp 2025-02-07].
  26. ↑ Rękopisy [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  27. ↑ Kartografia [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  28. ↑ Stare druki z inkunabułami [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  29. ↑ Dokumenty życia społecznego [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  30. ↑ Zbiory nowe (wydane po 1800 roku) [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  31. ↑ Folia Toruniensia [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  32. ↑ Kwartalnik ARTystyczny [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  33. ↑ Biblioteka Stare Miasto [online], ksiaznica.torun.pl, 1 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  34. ↑ Szymon Spandowski, Biblioteka dziecięca opuszcza kamienicę przy Franciszkańskiej [online], nowosci.com.pl, 16 listopada 2012 [dostęp 2025-02-07].
  35. ↑ a b c d e f g h i j Filie [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07].
  36. ↑ a b c Katarzyna Kucharczyk, Toruń. Kontrowersje wobec filii Książnicy Kopernikańskiej na lewobrzeżu. Co z nimi będzie? [online], nowosci.com.pl, 17 czerwca 2024 [dostęp 2025-02-07].
  37. ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 95.
  38. ↑ a b Tujakowski 1974 ↓, s. 96.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojewódzka_Biblioteka_Publiczna_–_Książnica_Kopernikańska_w_Toruniu&oldid=76188569”