Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu
Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu – samorządowa wojewódzka biblioteka publiczna województwa kujawsko-pomorskiego w Toruniu. Główna siedziba mieści się w budynku przy ul. Słowackiego 8.
![]() Siedziba biblioteki | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ul. Słowackiego 8 |
Dyrektor |
Danetta Ryszkowska-Mirowska |
Data założenia |
19 lutego 1923 |
Położenie na mapie Torunia ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego ![]() | |
![]() | |
Strona internetowa |
Dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu jest Danetta Ryszkowska-Mirowska[1].
Historia
edytujPowstanie i rozwój Książnicy Kopernikańskiej
edytujKsiążnica powstała 19 lutego 1923 roku, w 450. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, jej zbiory udostępniono 10 grudnia tego samego roku[2][3]. Była to pierwsza biblioteka publiczna i jednocześnie największa biblioteka naukowa na Pomorzu[4][5]. Pierwotnie nosiła nazwę Książnicy Miejskiej im. Kopernika, podlegała ona Magistratowi miasta Torunia[2]. Jej pierwsza siedziba mieściła się w budynku Towarzystwa Naukowego w Toruniu przy ul. Wysokiej 16[2][6]. W skład biblioteki wchodziły zbiory: Gimnazjum Toruńskiego, Rady Miasta Torunia, niemieckiego towarzystwa naukowego Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst oraz polskiego Towarzystwa Naukowego. Pierwszym dyrektorem instytucji był bibliotekarz, bibliofil i historyk książki Zygmunt Mocarski. Książnica Miejska była największą publiczną biblioteką naukową w województwie pomorskim. Jej zbiory były systematycznie uzupełniane o egzemplarze obowiązkowe druków wydawanych w województwie (od 1927), dary, depozyty oraz księgozbiory z innych bibliotek (np. Gimnazjum Żeńskiego w Toruniu). Do wybuchu II wojny światowej biblioteka gromadziła wyłącznie publikacje naukowe. Zbiory udostępniano na miejscu, w wyjątkowych okolicznościach zgadzano się na je wypożyczanie na zewnątrz[2].
II wojna światowa
edytujW połowie września 1939 roku zarząd nad Książnicą przejęły niemieckie władze okupacyjne. Biblioteka została przekształcona w Stadtbücherei (Bibliotekę Miejską), przez dłuższy okres pełniła funkcję biblioteki naukowej, gromadzącej głównie piśmiennictwo dotyczące obszar dawnej prowincji pruskiej. Tymczasowym zarządcą instytucji został Wilhelm Kerber. Biblioteka ponownie została uruchomiona w lutym 1940 roku. Stanowisko dyrektora objął Otton Freymuth. Książki i czasopisma w języku polskim przeniesiono do piwnicy gmachu przy ul. Wysokiej, ale wbrew zaleceniom niemieckich władz okupacyjnych publikacje te nie zostały zniszczone. W 1944 roku rozpoczęto ewakuacje najcenniejszych zasobów Stadtbücherei[7]. Najbardziej wartościowe obiekty (rękopisy z XV wieku, druki toruńskie, inkunabuły) złożono do 36 skrzyń, które następnie wywieziono do Marburga[8].
Podczas II wojny światowej polskie zbiory przetrwały bez znaczących strat[7]. W 1947 roku odzyskano 32 skrzynie wywiezione do Marburga[8].
Po 1945 roku
edytujPierwszą powojenną kierowniczką Książnicy została Janina Przybyłowa. Po zakończeniu II wojny światowej głównym zadaniem Książnicy było uporządkowanie zbiorów i ustalenie ewentualnych braków. W marcu 1945 roku uruchomiono czytelnię dla torunian oraz rozpoczęto organizowanie filii bibliotecznych w mieście[7]. 19 listopada 1947 roku na mocy decyzji Miejskiej Rady Narodowej w Toruniu Książnica otrzymała status biblioteki publicznej miasta Torunia[9]. 27 listopada 1947 roku Województwa Rada Narodowa powierzyła jej funkcję biblioteki wojewódzkiej województwa pomorskiego[10]. Książnica utraciła tę funkcję w 1950 roku, po utworzeniu województwa bydgoskiego[11].
Dzięki staraniom Alojzego Tujakowskiego 4 października 1973 roku biblioteka przeniosła się do nowego budynku przy ul. Słowackiego 8[11][12]. Budynek został zaprojektowany przez Janusza Jerkę i Adama Falkiewicza [13]. Wybudowano go w ramach obchodów Roku Kopernikańskiego[12]. W ramach Roku Kopernikańskiego w nowo oddanym budynku zaprezentowano wystawę księgozbioru Mikołaja Kopernika[14].Rok później w nowej siedzibie otworzono Oficynę Drukarską Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej kierownikiem został grafik Zygfryd Gardzielewski. Oficyna działała do maja 1998 roku[11].
W wyniku utworzenia województwa toruńskiego na mocy reformy administracyjnej z 1975 roku Książnica ponownie uzyskała status wojewódzkiej biblioteki publicznej. Działała ona pod nazwą Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica Miejska im. Mikołaja Kopernika w Toruniu[11]. Od lat 70. XX wieku Książnica rozwinęła sieć filii bibliotecznych w Toruniu, przy ul. Szczytnej 13 utworzyła Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych, zwiększyła zakres usług dla użytkowników[11][15]. Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych powołano do życia 1 stycznia 1984 roku, z inicjatywy Franciszka Czajkowskiego, długoletniego pracownika Książnicy Kopernikańskiej[15]. Z ośrodka korzystają z niej głównie osoby niewidome, niedowidzące, dyslektycy oraz osoby w podeszłym wieku[16]. 20 grudnia 1976 roku przed główną siedzibą Książnicy odsłonięto pomnik Samuela Lindego[17].
Na mocy reformy administracyjnej z 1999 roku Książnica stała się biblioteką wojewódzką województwa kujawsko-pomorskiego. Na mocy uchwały Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego od 26 kwietnia 2002 roku biblioteka nosi nazwę Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu[11]. W latach 2013–2015 przeprowadzono remont gmachu przy ul. Słowackiego[18]. Na czas remontu bibliotekę przeniesiono do Domu Żołnierza[19]. W grudniu 2020 roku Książnica jako pierwsza biblioteka publiczna w Polsce uruchomiła zdalne wypożyczanie książek[20].
26 marca 2020 roku minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński wpisał unikalne zasoby Książnicy Kopernikańskiej do narodowego zasobu bibliotecznego[5][21].
17 czerwca 1998 Książnica otrzymała Medal „Za zasługi dla Miasta Torunia” na wstędze[22], w 2008 roku Medalem Honorowym „Thorunium”, w 2013 roku Statuetką Toruńskiego Flisaka, w 2018 roku Statuetką Anioła Toruńskiego (przyznanej z okazji 95-lecia istnienia Książnicy), a w 2023 roku Medalem Pamiątkowym Roku Mikołaja Kopernika[3][23]. 4 grudnia 2023 roku z okazji 100-lecia istnienia Książnica Kopernikańska otrzymała Statuetkę Herbu Torunia[3].
W lutym 2022 roku w Sejmie posłowie Prawa i Sprawiedliwości złożyli projekt ustawy zezwalający na wywłaszczenie Książnicy Kopernikańskiej z Kodeksu Korwina, pochodzący z XV wieku katalogu kolekcji manuskryptów iluminowanych Bibliothecae Corvinianae spisanego w formie poematu, który do Torunia trafił w XVI wieku[24][25]. Kodeks miał zostać przekazany premierowi Węgier Viktorowi Orbánowi. Biblioteka miała otrzymać w ramach rekompensaty 25 mln złotych. Projekt ustawy spotkał się z krytyką m.in. ze strony posłów opozycji i naukowców. Ostatecznie Kodeks Korwina pozostał w Toruniu, a w 2 lutego 2024 roku trafił on do Narodowego Zasobu Bibliotecznego[25].
Zbiory
edytujW skład zbiorów (według danych z sierpnia 2020 roku) wchodzi:
- 1622 rękopisów. Są to kodeksy średniowieczne (kalendarze, modlitewniki, żywoty świętych itp.) i renesansowe, materiały z okresu od XVI do XX wieku, rękopisy literackie, korespondencja literatów, działaczy emigracyjnych i społecznych z Torunia i okolic, kilkanaście sztambuchów. W skład rękopisów wchodzą m.in. pochodzące z Włoch Satyry Juwenalisa, Memorabilia Ksenofonta w przekładzie na łacinę, Kodeks Korwina (wierszowany inwentarz kolekcji książek króla Węgier Macieja Korwina), tekst obejmujący kazania o niepokalanym poczęciu i narodzeniu Marii Matki Bożej, napisany w pierwszej ćwierci XVI wieku przez profesora Akademii Krakowskiej Jana z Szamotuł, odpisy kronik Torunia i Prus z XV i XVI wieku, materiały z działalności Rady Miejskiej. Dużą cześć rękopisów stanowią materiały z Gimnazjum Akademickiego[26].
- 5443 jednostek w zbiorach kartograficznych. Kolekcja ta obejmuje atlasy i globusy z XVI i XVII wieku, luźne mapy Polski, Pomorza, Prus, Europy oraz świata od XVI wieku po najnowsze wydawnictwa. W skład zbiorów wchodzą m.in. najstarsze mapy całościowe Polski, opublikowane w atlasach Abrahama Orteliusa z roku 1573 i 1598, szczegółowa mapa Prus Caspra Hennebergera z 1576 roku, komplety XVIII-wiecznych map wieloarkuszowych Polski autorstwa Jana Jakuba Kantera, plany Torunia od XVII wieku, Mapa archeologiczna Prus Zachodnich z przyległymi częściami W. Ks. Poznańskiego z 1880 roku, będąca jedną z pierwszych map archeologicznych w Polsce[27].
- 26 306 tytułów wchodzących w skład starych druków z inkunabułami. Najstarsze z nich pochodzą z XV wieku. Kolekcja inkunabułów składa się z 73 pozycji bibliograficznych w 62 woluminach. Większość inkunabułów wytłoczono w niemieckich i włoskich oficynach drukarskich. Książnica nie posiada inkunabułów wydanych na terenie Polski. Najstarsze książki drukowane wchodzące w skład zbiorów wydano w 1472 roku. Są to ilustrowane kosmografie o powstaniu i budowie świata autorstwa Honoriusza z Autun i Izydora z Sewillii. Z XV wieku pochodzą również drukowane podręczniki do geometrii i astronomii. Druki wydawane w wiekach XVI-XVIII są poświęcone: filologii klasycznej, historii, geografii, medycynie, naukom ścisłym (wśród nich pierwsze wydanie De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika z 1543 roku, dzieła Galileusza, Keplera, Newtona, Heweliusza) i przyrodniczym, prawu, teologii, filozofii i pedagogii. W zbiorach znajduje się również Assertiones aliquot breves pro baptismo infantium Erazma Glicznera z 1569 roku, będący pierwszą książką wydrukowaną w Toruniu[28].
- 18 969 roku jednostek dokumentów życia społecznego, będącymi materiałami o charakterze informacyjnym, reklamowym bądź propagandowym, związanymi z wydarzeniami kulturalnymi, naukowymi, społeczno-politycznymi, sportowymi, gospodarczymi Torunia. W skład tej kolekcji wchodzą m.in. plakaty Juliana Fałata i Artura Górskiego propagujące działalność Konfraterni Artystów, teatralia dokumentujące premiery teatru toruńskiego, świadectwa działalności artystycznej prowadzonej przez jeńców angielskich i amerykańskich podczas II wojny światowej w Stalagu XX A. Fotografie stanowią wyodrębnioną kolekcję[29].
- uniwersalny księgozbiór naukowy liczący ok. 778 tys. woluminów, w tym 101 tys. wydawnictw ciągłych i czasopism. W składzie tzw. zbiorów nowych dominują wydawnictwa regionalne o charakterze humanistyczno-społecznym. W skład zbiorów wchodzą m.in. niemal kompletny zbiór numerów „Gazety Toruńskiej”, kolekcje druków z oficyny Józefa i Sylwestra Buszczyńskich, pierwodruki dzieł Adama Mickiewicza, księgozbiór prezesa Towarzystwa Naukowego w Toruniu ks. Stanisława Kujota, kopernikana, druki emigracyjne ofiarowane Towarzystwu Naukowego przez uczestnika powstania listopadowego Józefa Feliksa Zielińskiego[30].
Wydawnictwa
edytujWojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu od 2000 roku wydaje czasopismo naukowe „Folia Toruniensia”. Jest to rocznik, od 2016 roku wydawany w formule Open Access na zasadach niewyłącznej licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-ND 4.0). W czasopiśmie są publikowane artykuły z zakresu nauk o komunikacji społecznej i mediach[31]. Od 1 stycznia 2022 roku Książnica wydaje również ogólnopolski „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”, założony w 1993 roku i początkowo wydawany przez Teatr Polski w Bydgoszczy, a następnie Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy. W „Kwartalniku” publikowane są wiersze, proza, eseje, szkice, recenzje, ankiety, głosy, rozmowy, noty o książkach oraz wkładki z fotografiami i reprodukcjami dzieł sztuki[32].
Filie
edytuj- Biblioteka Stare Miasto (Filia nr 1) – położona przy ul. Jęczmiennej 23, do 2012 roku mieściła się w budynku przy ul. Franciszkańskiej 12[33][34].
- Mediateka w Młynach (Filia nr 2)[35]
- Biblioteka Bydgoskie Przedmieście (Filia nr 3)[35]
- Biblioteka na Podgórzu (Filia nr 4) – założona 15 grudnia 1957 roku, mieści się w budynku przy ul. Poznańskiej 52[35][36][37]
- Biblioteka Lelewela (Filia nr 6)[35]
- Biblioteka Rudak (Filia nr 7) – mieści się przy ul. Okólnej 169[35][36]
- Biblioteka Bajka w szpitalu (Filia nr 10 Wojewódzki Szpital Dziecięcy)[35]
- Biblioteka Chełmionka (Filia nr 11) – mieszcząca się na Chełmińskim Przedmieściu, otwarta w maju 1967 roku[35][38]
- Biblioteka Multimedialna Pod Bażantem (Filia nr 12) – mieszcząca się na Bydgoskim Przedmieściu przy ulicy Żwirki i Wigury, otwarta 17 lutego 1968 roku[35][38]
- Biblioteka Rubinkowo (Filia nr 14)[35]
- Mediateka Raszei (Filia nr 16)[35]
W 2024 roku rozpoczęto pracę nad założeniem Mediateki Strzałowej w budynku Szkoły Podstawowej nr 12 przy ulicy Strzałowej 15. Filia ta ma zastąpić biblioteki na Podgórzu i Rudaku[36].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska w Toruniu [online], bip.ksiaznica.torun.pl [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ a b c d Powstanie Książnicy [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ a b c Marcin Pryka , Książnica Kopernikańska – stuletnia duma Torunia [online], torun.pl, 4 grudnia 2023 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Sudziński 1993 ↓, s. 63.
- ↑ a b Małgorzata Litwin , Zbiory Książnicy w zasobie narodowym [online], torun.pl, 16 kwietnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 75.
- ↑ a b c Książnica w okresie II wojny światowej [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ a b Tujakowski 1974 ↓, s. 86.
- ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 87.
- ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 88.
- ↑ a b c d e f Książnica w okresie II wojny światowej [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ a b Tujakowski 1974 ↓, s. 99.
- ↑ arch. Janusz Jerka. archimemory.pl. [dostęp 2023-11-25].
- ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 103.
- ↑ a b Lisiecka 2014 ↓, s. 1.
- ↑ Lisiecka 2014 ↓, s. 3.
- ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 51.
- ↑ wixad, Książnica Miejska w Toruniu uroczyście świętuje 100-lecie [ZDJĘCIA] [online], nowosci.com.pl, 4 grudnia 2023 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Tomasz Ciechoński , Kino Grunwald wczoraj i dziś. Pamiętasz? [ZDJĘCIA] [online], torun.wyborcza.pl, 28 sierpnia 2017 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Magdalena Kujawa , Książki z paczkomatu [online], torun.pl, 12 grudnia 2018 [dostęp 2020-12-03] .
- ↑ Monika Bancerz , Książnica Kopernikańska w elitarnym gronie. Część zbiorów wpisana do NZB [online], tylkotorun.pl, 9 kwietnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Medal Za Zasługi dla Miasta Torunia na wstędze [online], torun.pl [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Adrian Aleksandrowicz , 95 lat Książnicy Kopernikańskiej [online], torun.pl, 12 grudnia 2018 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Beata Krzemińska , Kodeks Korwina ma swoje miejsce w Polsce [online], kujawsko-pomorskie.pl, 17 lutego 2022 [dostęp 2025-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-30] .
- ↑ a b mk, Bezcenna księga, którą PiS chciało podarować Viktorowi Orbanowi, na pewno zostaje w Polsce [online], wiadomosci.onet.pl, 3 lutego 2024 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Rękopisy [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Kartografia [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Stare druki z inkunabułami [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Dokumenty życia społecznego [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Zbiory nowe (wydane po 1800 roku) [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Folia Toruniensia [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Kwartalnik ARTystyczny [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Biblioteka Stare Miasto [online], ksiaznica.torun.pl, 1 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Szymon Spandowski , Biblioteka dziecięca opuszcza kamienicę przy Franciszkańskiej [online], nowosci.com.pl, 16 listopada 2012 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ a b c d e f g h i j Filie [online], ksiaznica.torun.pl, 5 sierpnia 2020 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ a b c Katarzyna Kucharczyk , Toruń. Kontrowersje wobec filii Książnicy Kopernikańskiej na lewobrzeżu. Co z nimi będzie? [online], nowosci.com.pl, 17 czerwca 2024 [dostęp 2025-02-07] .
- ↑ Tujakowski 1974 ↓, s. 95.
- ↑ a b Tujakowski 1974 ↓, s. 96.
Bibliografia
edytuj- Kamila Lisiecka , Jubileusz 30-lecia Ośrodka Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych w Toruniu, „Biblioteka – miejsce integracji i partycypacji społecznej”, 150, 2014 .
- Ryszard Sudziński , Przekształcenia strukturalne Miasta Torunia w latach 1920–1975, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1993 .
- Alojzy Tujakowski , Książnica Miejska im. Kopernika w XXX-leciu PRL, 1944–1974, „Rocznik Toruński”, 9, 1974 .
- Antoni Ziółkiewicz , Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie, Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009, ISBN 978-83-88219-32-0 .