Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)

Województwo podlaskie
Palatinatus Podlachiae
	1513–1795
	herb województwa podlaskiego↗
	Sentencja: Par putat esse nihil
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Małopolska
Data powstania	1513
Siedziba wojewody i sejmiku	Drohiczyn
Wojewoda	zobacz: wojewodowie podlascy
Popis	pod Drohiczynem
Populacja (1790); • liczba ludności	; 226 392
Podział administracyjny
Liczba powiatów	3
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	2
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;

Województwo podlaskie (łac. Palatinatus Podlachiae) – województwo I Rzeczypospolitej istniejące w latach 1513–1795 ze stolicą w Drohiczynie, część prowincji małopolskiej.

Historia

Drohiczyn – kolegium i kościół Jezuitów

Utworzone zostało przez króla Zygmunta Starego 29 sierpnia 1513 poprzez wydzielenie z województwa trockiego ziem bielskiej, drohickiej, mielnickiej, brzeskiej i kamienieckiej^[4]. Od 1516 roku na mocy przywileju królewskiego ziemie wchodzące w skład województwa były objęte prawem polskim. W 1520 Zygmunt I Stary wydał kolejny przywilej, który odnawiał istnienie województwa podlaskiego, w skład którego weszły ziemie: bielska, drohicka, mielnicka, brzeska, kamieniecka i dodatkowo ziemia kobryńska (bez powiatu goniądzkiego)^[4]. W 1566 roku w związku z utworzeniem województwa brzeskiego oderwano z województwa podlaskiego ziemie: brzeską, kamieniecką i kobryńską^[4]. Także w 1566 roku utworzono urząd kasztelana podlaskiego. Do 5 marca 1569 r. województwo wchodziło w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. W dniu 5 marca 1569 roku na mocy unii lubelskiej przy aprobacie posłów podlaskich Sejm koronny przegłosował włączenie województwa podlaskiego do Korony Królestwa Polskiego^[5]. W dokumentach podpisanych w Lublinie 5 marca 1569 roku podkreślono, że Podlasie należało do Korony Polskiej do czasów panowania Kazimierza Jagiellończyka i aktami tymi jedynie przywrócono stan poprzedni^[6]^[7]. Stolicą był Drohiczyn.

Województwo podlaskie miało zagwarantowane prawem odbywanie pospolitego ruszenia wyprawą łanową^[8].

W drugiej połowie XVI w. województwo podlaskie zajmowało obszar 10 530 km², na których było 1675 osad i miejscowości, w tym: 23 miasta, 1587 wsi, 33 przedmieścia (osady będące własnością miast, tzw. wsie miejskie), 20 osad młyńskich, 10 osad folwarcznych, oraz 2 osady kuźnicze. W tym okresie na Podlasiu było 9 zamków: w ziemi bielskiej – Bielsk (spłonął w 1564 r.), Goniądz, Suraż, Tykocin, Waniewo, w ziemia drohickiej – Ciechanowiec, Drohiczyn, Miedzna oraz Mielnik w ziemi mielnickiej. Własność szlachecka obejmowała 1342 miejscowości, królewska 242, duchowna 25, 33 to wspomniane „wsie miejskie”, a pozostałe – własność mieszana (królewsko-duchowna, duchowno-szlachecka, królewsko-szlachecka)^[9].

Urzędy

Do senatu wprowadzało 2 senatorów większych: wojewodę i kasztelana podlaskich. Popis pospolitego ruszenia województwa odbywał się w Drohiczynie, który później uważano za stolicę województwa.

Ziemie

ziemia drohicka – szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Drohiczynie, wybierając 2 posłów na sejm. Tam też był sąd grodzki. Sąd ziemski sprawowany był w Drohiczynie, Miedznej, Sokołowie Podlaskim, Mokobodach.
ziemia mielnicka – szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Mielniku, gdzie wybierała 2 posłów na sejm. Tam też odbywały się sądy grodzkie i ziemskie.
ziemia bielska – szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Brańsku, gdzie wybierała 2 posłów na sejm. Sądy odbywały się w Brańsku, który był faktycznym centrum administracyjnym ziemi („ziemie bielskiej metropolis”).

Właściwym dla niej sejmikiem generalnym był obradujący w Warszawie „generał” mazowiecki.

Wszystkie te ziemie wybierały w Drohiczynie na zmianę 2 deputatów do Trybunału Koronnego w Lublinie.

Herb

Herb Województwa Podlaskiego. 1555

Herbem województwa były połączone 2 herby: polski i litewski – orzeł bez korony w polu czerwonym i Pogoń litewska. Formalnie herb województwa podlaskiego ustanowiono 5 III 1569 r. na mocy aktu „przywrócenia ziemi podlaskiej do Korony Polskiej”, a król Zygmunt August postanowił, aby „na chorągwiach wojennych […] Orła znaku Korony Polskiej używali”. Jednocześnie używano także herbu Pogoń, który został nadany województwu podlaskiemu na sejmie w 1566 r.^[9]

Zobacz też

wojewodowie podlascy

Przypisy

↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.
↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 6.
↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
↑ ^a ^b ^c WiesławW. Wróbel WiesławW., Gród i zamek w Surażu do 1603 r. w świetle źródeł pisanych [online], s. 40-41 .
↑ Volumina Legum T. II s. 77.
↑ Waldemar Chorążyczewski, Robert Degen, PRZYŁĄCZENIE CZY PRZYWRÓCENIE? (NA MARGINESIE AKTÓW INKORPORACYJNYCH PODLASIA, WOŁYNIA I KIJOWSZCZYZNY Z 1569 ROKU)
↑ Volumina Legum, Tom 2. Petersburg, 1859. s. 77–84.
↑ Zbigniew Hundert, Wojska zaciągnięte przez samorząd lokalny ziemi warszawskiej w latach 1671–1673, w: Almanach Warszawy, t. 9, 2015, s. 71.
↑ ^a ^b Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021 [1] oraz Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. M. Gochny, B. Szadego, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, M. Słonia, t. 8), Warszawa 2021, s. 153-179 [2]

Bibliografia

Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Podlaskie

Linki zewnętrzne

Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku. Mapa w skali 1:500 000 opracowana na podstawie Atlasu historycznego Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, https://data.atlasfontium.pl/documents/609
Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI w. - wersja cyfrowa: Atlas Fontium https://data.atlasfontium.pl/maps/178

[1] Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.

[2] Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 6.

[3] Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.

[:1-4] WiesławW. Wróbel WiesławW., Gród i zamek w Surażu do 1603 r. w świetle źródeł pisanych [online], s. 40-41 .

[5] Volumina Legum T. II s. 77.

[6] Waldemar Chorążyczewski, Robert Degen, PRZYŁĄCZENIE CZY PRZYWRÓCENIE? (NA MARGINESIE AKTÓW INKORPORACYJNYCH PODLASIA, WOŁYNIA I KIJOWSZCZYZNY Z 1569 ROKU)

[7] Volumina Legum, Tom 2. Petersburg, 1859. s. 77–84.

[8] Zbigniew Hundert, Wojska zaciągnięte przez samorząd lokalny ziemi warszawskiej w latach 1671–1673, w: Almanach Warszawy, t. 9, 2015, s. 71.

[:0-9] Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021 [1] oraz Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. M. Gochny, B. Szadego, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, M. Słonia, t. 8), Warszawa 2021, s. 153-179 [2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]