Wojewodowie bydgoscy

Wojewodowie bydgoscy – urzędnicy administracji państwowej, kierujący bydgoskim Urzędem Wojewódzkim (1945–1950 i 1973–1998) lub też przewodniczący Prezydium Bydgoskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej (1950–1973).

Przegląd historyczny jednostek administracyjnych ze stolicą w Bydgoszczy

Jednostka administracyjnego podziału kraju poziomu wojewódzkiego ze stolicą w Bydgoszczy istnieje od 1772 roku. Wcześniej Bydgoszcz była siedzibą kasztelanii (od 1238 r.), księstwa (1314–1323) oraz starostwa (od 1358 r.) Po I rozbiorze Polski miasto zostało wcielone do Królestwa Prus i ustanowione stolicą Obwodu Nadnoteckiego, w którego skład wchodziła część Kujaw oraz Krajny, aż po Wałcz i Wieleń. W okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815) istniał Departament Bydgoski, który oprócz obszaru dawnego Obwodu Nadnoteckiego obejmował dodatkowo Ziemię Chełmińską z Toruniem. Z kolei w okresie po kongresie wiedeńskim (1815–1920) istniała Rejencja Bydgoska (pruski odpowiednik województwa) w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (przemianowanego po 1848 r. na Prowincję Poznańską). Rejencja obejmowała część Kujaw, Krajny oraz Wielkopolski z Gnieznem i Wągrowcem.

W okresie międzywojennym Bydgoszcz wchodziła w skład województwa poznańskiego (1920–1938) i pomorskiego (1938–1939). Po wybuchu II wojny światowej przywrócono rejencję bydgoską, ale w innym kształcie, niż przed 1920 r., gdyż tym razem miasto wcielono do prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie.

Województwo bydgoskie zostało ustanowione na początku marca 1945 r., po wyzwoleniu tego obszaru spod okupacji hitlerowskiej. Początkowo nawiązywało ono do przedwojennego województwa pomorskiego. Od kwietnia 1945 r. po wydzieleniu województwa gdańskiego, obejmowało tylko południową część „Wielkiego Pomorza” stanowiąc obszar przejściowy między regionami centralnymi (warszawskie, łódzkie), a nadmorskimi. Po reformie administracyjnej w 1950 r. województwo zostało przemianowane na bydgoskie i skorygowane (wyłączono na rzecz Mazowsza powiat lubawski, włączono z Wielkopolski powiaty: mogileński i żniński). Kolejna reforma administracyjna z 1975 r. podzieliła to województwo na trzy mniejsze: bydgoskie, toruńskie i włocławskie. Przy okazji tej reformy wyłączono z województwa bydgoskiego do ościennych województw niektóre gminy (Konarzyny, Lipnica, Białośliwie, Łobżenica, Wyrzysk, Wysoka, Orchowo). Okrojone województwo bydgoskie było stosunkowo duże obszarowo (3 miejsce w kraju) oraz dosyć ludne (ponad 1 mln mieszkańców). Kres jego istnieniu przyniosła reforma administracyjna z 1999 r., kiedy utworzono województwo kujawsko-pomorskie złożone z dawnych województw: bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego, z okrojeniem kilku gmin (Trzemeszno) i powiatów (chojnicki, nowomiejski).

Wojewodowie bydgoscy w latach 1945–1950

W okresie tym istniało województwo pomorskie ze stolicą w Bydgoszczy.

Lata urzędowania	Wojewoda	Uwagi
2 II 1945 – 14 IV 1945	Henryk Świątkowski	prawnik, działacz PPS; poseł na Sejm II RP (1928–1935); poseł do KRN, na Sejm Ustawodawczy (1947–1952) oraz na Sejm I kadencji (1952–1956); minister sprawiedliwości (1945–1956); profesor na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (od 1947); członek KC PZPR (1948–1954)
14 IV 1945 – 31 X 1945	Kazimierz Pasenkiewicz	uczestnik wojny polsko-bolszewickiej; logik i filozof doktoryzowany u prof. Tadeusza Kotarbińskiego; uczestnik powstania warszawskiego; działacz PPS i PZPR; wojewoda krakowski (1946–1951); członek Komitetu Centralnego PZPR (1948–1952), długoletni wykładowca i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1948–1990)
15 XI 1945 – 10 IV 1948	Wojciech Wojewoda	przedwojenny działacz Związku Zawodowego Kolejarzy na Pomorzu; aktywny działacz Polskiej Partii Socjalistycznej; więzień Pawiaka i obozu koncentracyjnego na Majdanku; poseł na Sejm Ustawodawczy (1947–1952); usunięty ze stanowiska wojewody i z partii ze względu na sprzeciw wobec zjednoczenia PPS i PPR
14 IV 1948 – 24 V 1950	Ignacy Kubecki	drukarz w Warszawie; aktywny przedwojenny działacz PPS; wiceprezydent Lublina (1923–1927); prezydent Siedlec (1927–1930); prezydent Włocławka (1945–1948); zastępca członka Komitetu Centralnego PZPR (1948–1954)

Przewodniczący Prezydium Bydgoskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej 1950–1973 i wojewodowie bydgoscy 1973–1975

W okresie tym istniało tzw. duże województwo bydgoskie, jedno z 17 województw w kraju. Było większe od istniejącego od 1999 r. województwa kujawsko-pomorskiego.

Lata urzędowania	Przewodniczący Prezydium WRN	Uwagi
24 V 1950 – 2 XII 1952	Józef Rakoczy	przedwojenny członek Komunistycznej Partii Polski; aktywny działacz PPR i PZPR, I sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR w Bydgoszczy (1949–1950 i 1960–1964), dyplomata w Bułgarii i Czechosłowacji (1952–1960)
10 I 1953 – 9 II 1954	Mieczysław Lipert	hutnik szkła; przedwojenny członek Komunistycznej Partii Polski; aktywny działacz PPR i PZPR; przewodniczący Prezydium Warszawskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej (1948–1953)
9 II 1954 – 11 II 1958	Jerzy Domiński	członek PZPR
11 II 1958 – 15 XI 1971	Aleksander Schmidt	członek partii ludowych (SL i ZSL); członek Rady Państwa (1972–1976); wiceprezes NIK (1976–1985); poseł na Sejm PRL (1961–1980)
15 XI 1971 – 30 XI 1973	Tadeusz Skwirzyński	członek ZSL; pracownik resortu przemysłu spożywczego i skupu (1967–1969); minister leśnictwa i przemysłu drzewnego (1973–1981); poseł na Sejm PRL (1972–1980)
17 XII 1973 – 31 V 1975	Edmund Lehman	członek ZSL, tytułowany wojewodą

Wojewodowie bydgoscy w latach 1975–1998

W okresie tym istniało tzw. małe województwo bydgoskie, jedno z 49 województw w kraju. Obejmowało w przybliżeniu zachodnią połowę istniejącego od 1999 r. województwa kujawsko-pomorskiego.

Lata urzędowania	Wojewoda	Uwagi
31 V 1975 – 1981	Edmund Lehman	członek ZSL
1981	Roman Bąk	członek PZPR
1981 – 1984	Bogdan Królewski	dr nauk rolniczych; sekretarz i członek prezydium Naczelnego Komitetu Wykonawczego ZSL; wiceminister rolnictwa; poseł na Sejm PRL (1985–1989); uczestnik obrad Okrągłego Stołu (1989), po 1990 r. biznesmen
1984 – 1990	Stanisław Kubczak	dr nauk rolniczych; agronom; naczelnik gmin Gniewkowo i Rojewo (1971–1977); członek ZSL, kierownik Wojewódzkiego Komitetu ZSL od 1981 r.
1990 – 1992	Antoni Tokarczuk	opozycjonista internowany w stanie wojennym; uczestnik obrad Okrągłego Stołu (1989); senator (1989–1991) z listy Komitetu Obywatelskiego; poseł na Sejm (1991–1993) z listy POC; minister środowiska (1999–2001); dyrektor Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” (od 2004)
1992 – 1993	Włodzisław Giziński	lekarz psychiatra i psychoterapeuta, kierownik prywatnej przychodni (szpitala); wicemarszałek kujawsko-pomorski (2006–2007); radny Bydgoszczy (od 2010)
1993 – XII 1997	Wiesław Olszewski	członek SLD (wykluczony z partii od 2005 r. za wspieranie syna Pawła Olszewskiego – polityka Platformy Obywatelskiej w kampanii wyborczej); dyrektor Nordea Bank Polska S.A. w Bydgoszczy
XII 1997 – III 1998	Krzysztof Sidorkiewicz	prawnik, historyk; uczestnik prac Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności; kierownik Referatu Śledczego Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (1991–1997); wykładowca bydgoskich wyższych uczelni (UKW, WSG)
III 1998 – 31 XII 1998	Teresa Piotrowska	działaczka Stowarzyszenia Pax (lata 80. XX w.), ZChN (lata 90. XX w.), Platformy Obywatelskiej (od 2001); radna Bydgoszczy (1994–1998); wiceprezes Urzędu Zamówień Publicznych (1999-2001); posłanka na Sejm (od 2001) z listy PO

Zobacz też

Przegląd bydgoskich jednostek administracyjnych:

• Kasztelania wyszogrodzka (1145–1314, Wyszogród – warownia zniszczona w 1330 r., w obrębie dzisiejszej Bydgoszczy)
• Kasztelania bydgoska (1238–1793)
• Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie (1314–1323)
• Starostwo bydgoskie (1358–1780)
• Obwód Nadnotecki (1772–1807)
• Departament bydgoski (1807–1815)
• Rejencja bydgoska (1815–1920)
• Rejencja bydgoska (1939–1945)
• Województwo bydgoskie (tzw. duże) (1950–1975)
• Województwo bydgoskie (tzw. małe) (1975–1998)
• Województwo kujawsko-pomorskie (po 1999 r.)

Inne:

• Burmistrzowie i prezydenci Bydgoszczy (od 1362 r.) – organizacja samorządu miejskiego na przestrzeni lat, lista burmistrzów i prezydentów
• Bydgoscy urzędnicy ziemscy – urzędnicy ziemscy na ziemi bydgoskiej od początku XIV wieku do czasu I rozbioru Polski

Bibliografia

• Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt 1. Bydgoszcz: red. Antoni Czachorowski: Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997
• Biegański Zdzisław, Grzegorz M. red.: Bydgoszcz – 650 lat praw miejskich. Praca zbiorowa. Bydgoszcz 1996
• Biegański Zdzisław, Jastrzębski Włodzimierz red.: Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, zbiór studiów. Bydgoszcz 1998.
• Sudziński Ryszard: Kształtowanie się granic i podziału administracyjnego województwa pomorskiego (bydgoskiego) w latach 1945–1950. In. Zapiski historyczne TNT XXXVIII Rok 1973 z. 2
• Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace komisji historii BTN t. XVII: Bydgoszcz 2001
• Błażejewski Krzysztof: Trzynastu w jednym fotelu, Express Bydgoski 3 lutego 2006 https://archive.is/20171207010308/http://www.nowosci.com.pl/archiwum/a/trzynastu-w-jednym-fotelu,11320549/