Wojewodowie smoleńscy

urzędnicy senatorscy I Rzeczypospolitej

Wojewodowie smoleńscy zarządzali całą obroną Smoleńszczyzny, łącznie z pospolitym ruszeniem. Byli oni szefami służby wywiadowczej całego północno-wschodniego pogranicza Rzeczypospolitej, a wiadomości zbierali przez szpiegów (tzw. raskunów), których wysyłali do Moskwy oraz od starostów i dowódców garnizonów twierdz. Zgromadzoną wiedzę przesyłali hetmanom litewskim (wielkiemu i polnemu) i królowi.

Wojewodowie smoleńscy pełnili także funkcje starościńskie na obszarze województwa, mając w swym ręku jurysdykcję w sprawach karnych.

Specjalne znaczenie miało pospolite ruszenie województwa, które, w odróżnieniu od reszty Rzeczypospolitej, obowiązane było stawać w twierdzach ujezdów (dawne rosyjskie jednostki administracyjne, które pozostawiono jako części powiatu), w których leżały majątki szlachty. Inaczej niż w innych województwach Korony i Litwy, pospolite ruszenie Smoleńszczyzny obejmowało całą szlachtę, bez względu na posiadany majątek, oraz tych mieszczan, którzy posiadali dobra ziemskie. Niestawienie się groziło konfiskatą majątku. Smoleńskie pospolite ruszenie wyróżniało się sprawnością bojową od reszty ziem polskich, gdyż na ogół majątki zostały tu nadane byłym żołnierzom zaciężnym.

Wojewodowie smoleńscy byli dowódcami pospolitego ruszenia swego województwa, a głównymi pomocnikami byli chorążowie, organizujący popisy. W celu sprawniejszego zarządzania zwołanym pospolitym ruszeniem wojewodowie tworzyli 3-4-osobową radę, będącą organem doradczo-wykonawczym, która wraz z dowódcą wojsk zaciężnych tworzyła tzw. starszyznę. W razie wojny zgromadzona w Smoleńsku szlachta wybierała rotmistrzów, którzy ze względu na podział stanowisk na murach twierdzy zwani byli kwatermistrzami. Kierowali oni obroną fragmentu twierdzy od baszty do baszty. Wybierano także strażników, którzy zarządzali służbą wartowniczą oraz kierowali podsłuchami robót minerskich prowadzonych przez oblegającego twierdzę nieprzyjaciela. Wszyscy wybrani przez szlachtę urzędnicy musieli zostać zatwierdzeni przez wojewodę.

Wojewodowie województwa smoleńskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego i I Rzeczypospolitej.

Przypisy edytuj

  1. Kasper Niesiecki, Herbarz polski powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych wydany przez J.N. Bobrowicza, Lipsk 1840, s. 99.
  2. Stanisław Herbst, Piotr Dorohostajski, w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937–1946, t. V, s. 335.
  3. Jan Władysław Poczobut Odlanicki, Pamiętnik, Warszawa 1987, s. 405.
  4. Jan Władysław Poczobut Odlanicki, Pamiętnik, Warszawa 1987, s. 400.
  5. Wojciech Hejnosz, Franciszek Cetner, w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, t. III, s. 238.

Bibliografia edytuj