Wojska Rakietowe Przeznaczenia Strategicznego ZSRR

Wojska Rakietowe Przeznaczenia Strategicznego SZ ZSRR (ros. Ракетные войска стратегического назначения, РВСН) – jeden z rodzajów Sił Zbrojnych ZSRR.

Historia

Strategiczne wojska rakietowe zostały utworzone na podstawie rozkazu Ministra Obrony ZSRR z 17 grudnia 1959 roku oraz zarządzenia Sztabu Głównego Sił Powietrznych ZSRR z 22 stycznia 1960 roku.

W skład nowo tworzonego rodzaju wojsk przeznaczono 17 pułków inżynieryjnych Rezerwy Naczelnego Dowództwa, trzy dowództwa dywizji lotnictwa dalekiego zasięgu oraz dwa dowództwa armii lotnictwa dalekiego zasięgu. Pod względem organizacyjnym strategiczne wojska rakietowe składały się z armii rakietowych, dywizji rakietowych oraz samodzielnych brygad rakietowych. W latach 60. XX w. przejściowym ogniwem w strukturze był korpus. W 1960 roku utworzono dwie pierwsze armie rakietowe: 43 Armię Rakietową z dowództwem w Winnicy oraz 50 Armię Rakietową z dowództwem w Smoleńsku. W 1970 roku utworzono cztery kolejne armie rakietowe: 27 Armię Rakietową z dowództwem we Władymirze, 31 Armię Rakietową z dowództwem w Orenburgu, 33 Armię Rakietową z dowództwem w Omsku oraz 53 Armię Rakietową z dowództwem w Czycie.

Strategiczne wojska rakietowe miały za zadanie zniszczenie strategicznych obiektów przeciwnika w wojnie jądrowej na jednym lub kilku kierunkach strategicznych, zdezorganizowanie gospodarki i administracji, spowodowanie zaburzeń w komunikacji oraz zniszczenie odwodów strategicznych.

W czerwcu 1962 r. na bazie 43 Dywizji Rakietowej została sformowana 51 Dywizja Rakietowa (JW PP 74345) rozmieszczona na Kubie w ramach operacji „Anadyr”. W jej składzie było 5 pułków rakietowych: 79, 181, 664, 665, 666. Na wyposażeniu dywizji było 36 rakiet R-12 (kod NATO: SS-4 Sandal) oraz 24 rakiety R-14 (kod NATO: SS-5 Skean). Dywizja została rozformowana po powrocie z Kuby.

W latach 1983-1988 jednostki wojskowe Wojsk Rakietowych Strategicznego Przeznaczenia stacjonowały także poza granicami ZSRR. W Grupie Wojsk Radzieckich w Niemczech zostały rozmieszczone trzy brygady:

• 119 samodzielna Brygada Rakietowa – JW PP 65598 w m. Königsbrück; na wyposażeniu posiadała rakiety TR-1 Temp (Kod NATO: SS-12 Scaleboard)
• 11 gwardyjska Brygada Rakietowa – JW PP 57574 w m. Weißenfels; na wyposażeniu posiadała rakiety R-400 Oka (Kod NATO: SS-23 Spider)
• 164 Brygada Rakietowa – JW PP 17850 w m. Drachhausen; na wyposażeniu posiadała rakiety TR-1 Temp (Kod NATO: SS-12 Scaleboard).

Ponadto w składzie Centralnej Grupy Wojsk stacjonującej na terytorium Czechosłowacji znajdowała się 122 Brygada Rakietowa – JW PP 11604 w bazie Potštát koło m. Hranice na Morawach. Brygada ta również wyposażona była w rakiety TR-1 Temp (Kod NATO: SS-12 Scaleboard).

W wyniku podpisania w 1987 roku między USA i ZSRR układu o likwidacji pocisków średniego i pośredniego zasięgu (INF) i – w 1989 roku została rozformowana 50 Armia Rakietowa. Zostały też wycofane cztery brygady rakietowe z NRD i Czechosłowacji.

Po rozpadzie Związku SRR w składzie Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej powstały Wojska Rakietowe Strategicznego Przeznaczenia.

Dowództwo Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego

1. Głównodowodzący Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego
   • 1959-1960 – główny marszałek artylerii Mitrofan Niedielin
   • 1960-1962 – marszałek Związku Radzieckiego Kiriłł Moskalenko
   • 1962-1963 – marszałek Związku Radzieckiego Siergiej Biriuzow
   • 1963-1972 – marszałek Związku Radzieckiego Nikołaj Kryłow
   • 1972-1985 – gen. armii (od 1983 r. – główny marszałek artylerii) Władimir Tołubko
   • 1985-1992 – gen. armii Jurij Maksimow
2. I Zastępca Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego
   • 1960-1968 – gen. płk Władimir Tołubko
   • 1968-1981 – gen. płk Michaił Grigorjew
   • 1981-1989 – gen. płk Jurij Jaszyn
   • 1989-1991 – gen. płk Aleksandr Wołkow
3. Szef Sztabu Głównego – I Zastępca Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego
   • 1960-1962 – gen. płk Michaił Nikolski
   • 1962-1966 – gen. por. lotnictwa Michaił Łowkow
   • 1966-1976 – gen. por. Aleksandr Szewcow
   • 1976-1987 – gen. płk Władimir Wiszenkow
   • 1987-1991 – gen. płk Stanisław Koczemasow
4. Zastępca Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego do spraw wyszkolenia bojowego – Szef wyszkolenia bojowego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego
   • 1960-1963 – gen. płk Fiodor Tonkich
   • 1963-1974 – gen. płk Pawieł Dankiewicz
   • 1974-1987 – gen. płk Aleksiej Mieljochin
   • 1987-1989 – gen. płk Aleksandr Wołkow
   • 1989-1991 – gen. płk Igor Siergiejew
5. Zastępca Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego do spraw uzbrojenia
   • 1960-1964 – gen. por. Anatolij Siemionow
   • 1964-1967 – gen. mjr Anatolij Wasiliew
   • 1967-1975 – gen. por. Nikołaj Smirnicki
   • 1975-1984 – gen. por. Jurij Piczugin
   • 1984-1991 – gen. płk Aleksandr Riażskich
6. Zastępca Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego do spraw tyłów – Szef tyłów Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego
   • 1968-1976 – gen. por. Dmitrij Pietrow
   • 1976-1979 – gen. por. Stiefan Sułackow
   • 1979-1985 – gen. por. Jewgienij Katieruchin
   • 1985-1989 – gen. płk Władimir Szyłowski
   • 1989-1991 – gen. płk Giennadij Nikitin
7. Zastępca Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego – Szef Zarządu Politycznego
   • 1963-1966 – gen. por. lotnictwa Iwan Ławrionow
   • 1966-1970 – gen. płk Nikita Jegorow
   • 1970-1985 – gen. płk Piotr Gorczakow
   • 1985-1991 – gen. płk Wiktor Rodin

Dyslokacja

Stan na 31 grudnia 1970

Dowództwo i jednostki centralnego podporządkowania strategicznych wojsk rakietowych:

• Dowództwo – JW 69665
• Sztab Główny – JW 25516
• Główny Zarząd Uzbrojenia Rakietowego – JW 25453
• Główny Zarząd Inżynieryjny – JW
• Zarząd Łączności – JW 08310
• Zarząd Gotowości Bojowej – JW 29450
• 6 Zarząd – JW 30035
• 27 Zarząd Eksploatacji Uzbrojenia Rakietowego – JW 26180
• Zarząd Administracyjno-Gospodarczy – JW 77113
• Zarząd Tyłów – JW 74833
• Zarząd Ekonomiczno-Finansowy – JW 97691
• Zarząd Kadr – JW 46184
• Oddział Szkolnictwa Wojskowego – JW 39990
• Centralne Stanowisko Dowodzenia – JW 33925
• 882 Centralny Węzeł Łączności – JW 33790
  • 89 Centrum Łączności Satelitarnej – JW 29523 (Gagarin (Rosja), Obwód smoleński)
  • 140 Nadawcze Centrum Radiowe – JW 12407 (m. Woschod, rej. istriński, Obwód moskiewski)
  • 142 Odbiorcze Centrum Radiowe – JW 68527 (m. Mołodiożnyj, rej. naro-fomiński, Obwód moskiewski)
  • 176 Centrum Łączności Satelitarnej – JW 30113 (m. Mołodiożnyj, rej. naro-fomiński, Obwód moskiewski)
  • 79 Ośrodek Obliczeniowy – JW 77866
• 1185 Centrum Informacji Kodowanej – JW 85000
• Zapasowe Centralne Stanowisko Dowodzenia – JW 69792 (m. Bałabanowo-1, rej. borowski, Obwód kałuski)
  • 267 Węzeł Łączności – JW 42335 (m. Bałabanowo-1, rej. borowski, Obwód kałuski)
  • 1 Komendantura Eksploatacyjna – JW 96635 (m. Bałabanowo-1, rej. borowski, Obwód kałuski)
  • 349 Samodzielna Eskadra Lotnicza – JW 18285 (m. Bałabanowo-1, rej. borowski, Obwód kałuski)
• 328 Komendantura Eksploatacyjno-Techniczna – JW 12470
• 4 Eksploatacyjna Komendantura Zabezpieczenia Centralnego Stanowiska Dowodzenia – JW 34143
• 5 Komendantura Zabezpieczenia – JW 95501
• 2 Baza Samochodowa – JW 75105
• Oddział Polowy Banku Centralnego – JW 29510
• 3 Wojskowy Sąd Okręgowy
• Prokuratura Wojskowa
• 127 Klub Sportowy

Większość struktur Dowództwa i JCP stacjonuje w miejscowości Własicha, właściwie miasto zamknięte ZATO Odincowo. Jednostki zlokalizowane poza centralnym garnizonem wykazano odrębnie.

Centralny plac ZATO Odincowo-10

• 27 Armia Rakietowa z dowództwem we Władymirze, JW 43176
  • 7 Gwardyjska Dywizja Rakietowa – JW 14245. Jednostki dywizji rozmieszczone w zamkniętym mieście ZATO Oziornyj (Wypołzowo, Bołogoje-4) w obwodzie twerskim
  • 8 Melitopolska odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 44200. Jednostki dywizji rozmieszczone w zamkniętym mieście ZATO Jurja w obwodzie kirowskim
  • 10 Gwardyjska odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru oraz Kutuzowa II stopnia Dywizja Rakietowa – JW 34029. Kostroma
  • 14 Kijowsko-Żytomierska Dywizja Rakietowa – JW 34096. Jednostki dywizji rozmieszczone są w mieście Joszkar-Oła w Republice Maryj-Eł
  • 28 Gwardyjska odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 54055. Jednostki dywizji rozmieszczone są w mieście Kozielsk w obwodzie kałuskim
  • 54 Gwardyjska odznaczona orderem Kutuzowa II stopnia Dywizja Rakietowa – JW 34048. Jednostki dywizji rozmieszczone są w mieście Tejkowo w obwodzie iwanowskim
  • 60 Tamańska odznaczona Orderami Rewolucji Październikowej oraz Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 89553. Jednostki dywizji rozmieszczone są w zamkniętym mieście ZATO Swietłyj (Tatiszczewo) w obwodzie saratowskim

• 31 Armia Rakietowa z dowództwem w Orenburgu, JW 29452
  • 13 Dywizja Rakietowa – JW 68545. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Jasnyj w obwodzie orenburskim. Miejscowość ta znana jest pod nazwą Dombarowskij, faktycznie jest to miasto zamknięte ZATO Komarowskij (Комаровский, Оренбургская область)
  • 38 Dywizja Rakietowa – JW 33738. Jednostki dywizji rozmieszczone zostały w m. Dierżawinsk-1, inaczej znanym jako Stepnoj w byłym obwodzie turgajskim w Kazachstanie
  • 42 Tagilska Dywizja Rakietowa – JW 34103. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Niżnyj Tagił-39, faktycznie – m. Iwa w obwodzie swierdłowskim
  • 52 Tarnopolsko-Berlińska, odznaczona orderem Bohdana Chmielnickiego II stopnia oraz Orderem Czerwonej Gwiazdy Dywizja Rakietowa – JW 54090. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Perm-75, znane pod nazwą Berszet, faktycznie – miasto zamknięte ZATO Zwiozdnyj (Звёздный, Пермский край)
  • 59 Dywizja Rakietowa – JW 68547. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Kartały w obwodzie czelabińskim

• 33 Armia Rakietowa z dowództwem w Omsku, JW 43189
  • 35 odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru, Kutuzowa oraz Aleksandra Newskiego Dywizja Rakietowa – JW 52929. Jednostki dywizji początkowo były rozmieszczone na Zakaukaziu z dowództwem w mieście Ordżonikidze. W 1981 roku dywizja została przedyslokowana do m. Borowicha, faktycznie jest to miasto zamknięte ZATO Sibirskij w Kraju Ałtajskim
  • 36 gwardyjska Wiedeńska odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 34139. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Gładkoj w Kraju Krasnojarskim, inaczej znane jako Krasnojarsk-66, faktycznie jest to miasto zamknięte ZATO Kiedrowyj
  • 39 gwardyjska Głuchowska odznaczona Orderami Lenina, Czerwonego Sztandaru, Suworowa, Kutuzowa oraz Bohdana Chmielnickiego Dywizja Rakietowa – JW 34148. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Paszino, inaczej Nowosybirsk-95 w pobliżu Nowosybirska
  • 41 gwardyjska Lwowsko-Berlińska odznaczona Orderami Kutuzowa oraz Bohdana Chmielnickiego Dywizja Rakietowa – JW 34159. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Alejsk-4 w Kraju Ałtajskim
  • 57 Dywizja Rakietowa – JW 36678. Sformowana została w m. Żangiz-Tobe, inaczej znane jako Gieorgijewka-4, faktycznie było to miasto zamknięte ZATO Sołniecznyj w obwodzie semipałatyńskim w Kazachstanie. Dywizja wyprowadzona z Kazachstanu na początku lat 90. i rozformowana.
  • 62 odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 32441. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Użur-4 (Sołniecznyj) w Kraju Krasnojarskim

• 43 Armia Rakietowa z dowództwem w Winnicy, JW 35564
  • 19 Zaporoska odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru, Suworowa i Kutuzowa Dywizja Rakietowa – JW 33874. Sztab dywizji stacjonował w miejscowości Rakowo w obwodzie Chmielnickim
  • 31 Dywizja Rakietowa – JW 18288. Sztab dywizji stacjonował w miejscowości Prużany w obwodzie brzeskim na Białorusi
  • 32 Chersońska odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa im. Dmitrija Ustinowa – JW 14153. Sztab dywizji stacjonował w m. Postawy-2 w obwodzie witebskim na Białorusi
  • 43 gwardyjska Smoleńska odznaczona Orderami Suworowa i Kutuzowa Dywizja Rakietowa – JW 54196. Sztab dywizji stacjonował w m. Romny w obwodzie sumskim na Ukrainie
  • 44 Dywizja Rakietowa – JW 24621. Sztab dywizji stacjonował w Kołomyi w obwodzie iwano-frankowskim na Ukrainie
  • 46 odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru oraz Rewolucji Październikowej Dywizja Rakietowa – JW 33883. Sztab dywizji stacjonował w m. Pierwomajsk nad Bugiem w obwodzie nikołajewskim na Ukrainie
  • 50 Dywizja Rakietowa – JW 32192. Sztab dywizji stacjonował w m. Biełokorowiczi w obwodzie żytomierskim na Ukrainie

• 50 Armia Rakietowa z dowództwem w Smoleńsku, JW 55135
  • 23 Gwardyjska Orłowsko-Berlińska odznaczona Orderami Lenina oraz Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 93791. Sztab dywizji stacjonował w m. Wałga w Estońskiej SRR
  • 24 Gwardyjska Homelska odznaczona Orderami Lenina, Czerwonego Sztandaru, Suworowa, Kutuzowa oraz Bohdana Chmielnickiego Dywizja Rakietowa – JW 14237. Sztab dywizji stacjonował w m. Gwardiejsk w obwodzie kaliningradzkim
  • 29 Gwardyjska Witebska odznaczona Orderami Lenina oraz Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 42341. Sztab dywizji stacjonował w m. Szauliaj w Litewskiej SRR
  • 40 Krasnosielska odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru oraz Suworowa Dywizja Rakietowa – JW 14297. Sztab dywizji stacjonował w m. Ostrow w obwodzie pskowskim
  • 49 Gwardyjska Stanisławsko-Budapeszteńska odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa – JW 34154. Sztab dywizji stacjonował w m. Lida w obwodzie grodzieńskim
  • 58 Melitopolska odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru oraz Suworowa II stopnia Dywizja Rakietowa – JW 83463. Sztab dywizji stacjonował w m. Kowno w Litewskiej SRR

• 53 Armia Rakietowa z dowództwem w Czycie, JW 74102
  • 4 Harbińska Dywizja Rakietowa. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Gornyj w obwodzie czytyjskim. Miejscowość ta znana jest pod nazwą Uljetowsk-45, faktycznie jest to Miasto zamknięte ZATO Drowianaja – JW 44039
  • 27 odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru Dywizja Rakietowa. Jednostki dywizji rozmieszczone są w m. Liodianaja w obwodzie amurskim, faktycznie jest to Miasto zamknięte ZATO Swobodnyj-18. Część jednostek dywizji rozmieszczono w rejonie miejscowości Małaja Sazanka – JW 33983
  • 47 Dywizja Rakietowa. Jednostki dywizji rozmieszczone były w m. Jasnaja w obwodzie czytyjskim, faktycznie jest to miasto zamknięte ZATO Ołowiannaja – JW 33967. Dywizja została rozformowana w 1992 r.

Bibliografia

• B. Potyrała, W. Szlufik – „Dowództwo Sił Zbrojnych ZSRR od rewolucji naukowo-technicznej do równowagi strategicznej”, wyd. WSP Częstochowa, 2000 r.
• B. Potyrała, W. Szlufik – „Koniec mitu o niezwyciężonej Armii Radzieckiej (lata siedemdziesiąte-dziewięćdziesiąte)”, wyd. WSP Częstochowa, 2001 r.
• „Władymirska Rakietowa Strategiczna”, Wyd. ARKAIM, Władymir 2006 r.
• „Orenburska strategiczna. Kronika podstawowych faktów z historii Orenburskiej armii rakietowej”, Wyd. Perm 2001 r.
• „Perechen woinskich czastiej 1946-1991”, wyd. Tomsk, 2002 r.
• W. Fieskow, K. Kałasznikow, W. Golikow – „Armia Radziecka w latach zimnej wojny 1946-1991”, wyd. Tomsk, 2004 r.
• I. Drogowoz – „Wojska Rakietowe ZSRR”, Wyd. Harwest, Mińsk 2007 r.