Września

miasto w województwie wielkopolskim

Września (niem. Wreschen) – miasto w województwie wielkopolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Września i powiatu wrzesińskiego. Położone 50 km na wschód od Poznania, nad rzeką Wrześnicą.

Września
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Zabytkowy ratusz z 1910, widok od płn.-zach.
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

wrzesiński

Gmina

Września

Data założenia

1256

Prawa miejskie

1375

Burmistrz

Tomasz Kałużny

Powierzchnia

12,73 km²

Wysokość

90–110 m n.p.m.

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


31 857
2 502,5 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 61

Kod pocztowy

62-300

Tablice rejestracyjne

PWR

Położenie na mapie gminy Września
Mapa konturowa gminy Września, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Września”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Września”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Września”
Położenie na mapie powiatu wrzesińskiego
Mapa konturowa powiatu wrzesińskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Września”
Ziemia52°19′30,4″N 17°33′54,9″E/52,325111 17,565250
TERC (TERYT)

3030054

SIMC

0971637

Hasło promocyjne: Miasto w centrum zainteresowania
Urząd miejski
ul. Ratuszowa 1
62-300 Września
Strona internetowa

Ważny węzeł komunikacji drogowej i kolejowej. Okolica równinna, rolnicza.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1357 roku położone było w XVI wieku w województwie kaliskim[1].

Herb miasta – biała róża na czerwonym tle. Wywodzi się on z rodowego herbu Porajów – rodu będącego pierwszym właścicielem Wrześni.

W latach 1993–2009 we Wrześni przeprowadzano prawybory polityczne – parlamentarne, prezydenckie oraz do Parlamentu Europejskiego.

Według danych na dzień 1 stycznia 2023 roku miasto liczyło 31 857 mieszkańców[2]

Położenie edytuj

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosi 12,73 km²[3].

Miasto znajduje się przy międzynarodowej trasie E30autostradzie A2 na odcinku PoznańWarszawa.

Historia edytuj

 
Rynek
 
Ulica Kościelna
 
Pałac na Opieszynie
 
Pomnik Dzieci Wrzesińskich
 
Pomnik 68 Pułku Piechoty

Wykopaliska archeologiczne świadczą o pojawieniu się na tym terenie pierwszych grup ludzkich w środkowej epoce kamiennej – mezolicie (8000–2500 lat p.n.e.). Z epoki tej pochodzi m.in. osada wydmowa z Tarnowej pod Pyzdrami, stąd w archeologii stosuje się określenie „kultura tarnowska”. Ciągłość osadnictwa potwierdzają znaleziska z epoki brązu i żelaza. Nieopodal Wrześni znajduje się Giecz – jeden z najważniejszych w średniowieczu grodów książęcych i siedziba kasztelanii. Za czasów Bolesława Chrobrego, według Galla Anonima gród skupiał 2300 wojowników. Coraz głośniej mówi się też o grodzisku w Grzybowie – wiosce położonej między Wrześnią a Gnieznem. Gród ma imponujące wymiary (4,7 hektara), a jego położenie blisko Gniezna, Giecza i Ostrowa Lednickiego świadczy o tym, iż musiał pełnić ważną rolę w okresie formowania się państwa polskiego. Najstarsze materiały dendrologiczne datuje się na rok 923.

Pierwsza wzmianka o Wrześni pochodzi z 1256. Lokacja miasta nastąpiła w połowie XIV w. Od 1314 miasto leżało w województwie kaliskim. Miasto rozwinęło się na planie owalnicy wzdłuż traktu handlowego łączącego Kalisz z Gnieznem, opodal skrzyżowania ze szlakiem Poznań – Łęczyca. Korzystne położenie miasta sprzyjało rozwojowi handlu i rzemiosła.

W czasie wojny trzynastoletniej Września wystawiła w 1458 roku 15 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[4]. W 1580 było tu 60 rzemieślników. Podczas wojny szwedzkiej w 1656 miasto zostało poważnie zniszczone.

Zabory Polski edytuj

W wyniku II rozbioru Polski w 1793 miasto zostało włączone do Królestwa Prus. W wyniku zwycięskiego powstania wielkopolskiego 1806 roku w latach 1807–1815 Września wraz z całą Wielkopolską wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego. Podczas Wiosny Ludów mieścił się tutaj obóz powstańców wielkopolskich 1848 roku. W drugiej połowie XIX w. istniało kilka zakładów przemysłowych: fabryka obuwia, fabryka powozów, betoniarnia, mleczarnia, cukrownia. Powstało również w tym okresie połączenie kolejowe Gniezno – Września – Oleśnica oraz Poznań – Września – Strzałkowo.

Międzynarodową uwagę przyciągnął strajk dzieci we Wrześni, który rozpoczął się 20 maja 1901 roku, po tym jak niemiecki nauczyciel wymierzył karę cielesną dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. Zastrajkowało wówczas 118 uczniów i uczennic. Ich rodziców władze niemieckie ukarały więzieniem. Za przykładem dzieci wrzesińskich poszli uczniowie w innych szkołach zaboru pruskiego. W 1906 opór dzieci, podtrzymywany przez rodziców, przybrał postać powszechnego strajku. W fazie największego jego nasilenia strajkowało ok. 75 tys. dzieci w ok. 800 szkołach (na łączną liczbę 1100 szkół).

W 1905 w mieście (noszącym wówczas nazwę Wreschen) mieszkało 7007 osób, w tym 65,4% Polaków, 28,9% Niemców i 5,5% Żydów[5], natomiast w całym ówczesnym powiecie wrzesińskim Polacy stanowili 85,6% (1890). Ponad stuletnie panowanie pruskie zakończył wybuch powstania wielkopolskiego. Po rozbrojeniu garnizonu pruskiego 28 grudnia 1918. Września powróciła pod władzę polską.

II RP edytuj

W 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej, po odezwie Rady Obrony Państwa z dnia 1 lipca 1920, z inicjatywy hr. Stanisława Mycielskiego, mieszkańcy ziemi wrzesińskiej utworzyli Legię Ochotniczą Wrzesińską, która brała czynny udział w walkach w obronie Polski.

W latach międzywojennych Września była miastem handlowo-rzemieślniczym, zamieszkanym przez Polaków, Żydów i Niemców. W związku z tym w mieście istniały wówczas: kościół rzymskokatolicki, kościół ewangelicki i synagoga. W tym okresie na terenie Wrześni działało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”

II wojna światowa edytuj

1 września 1939 bombowce hitlerowskie zburzyły cukrownię. 5 września Niemcy zbombardowali węzeł kolejowy we Wrześni, strategiczny punkt, gdyż krzyżowały się tu i łączyły linie wschód-zachód (Warszawa-Poznań) oraz północ-południe (Gdynia-Katowice). Miasto zajęli Niemcy i włączyli w obszar Kraju Warty. W latach 1939–1941 z miasta wysiedlono większość Polaków do Generalnego Gubernatorstwa, a w zamian sprowadzono Niemców w ramach akcji kolonizacyjnej Heim ins Reich. 22 stycznia 1945 do miasta wkroczyli żołnierze 1 Armii Pancernej generała Michaiła Katukowa, kończąc tym samym okres niemieckiej okupacji.

Okres powojenny edytuj

Po wojnie nastąpiła intensywna rozbudowa i modernizacja przemysłu, gospodarki komunalnej, zaplecza socjalnego i kulturalnego, szkolnictwa i węzła komunikacyjnego. Powstała m.in. fabryka głośników Tonsil, zakłady zielarskie Herbapol, zakłady automatyki Mera-Zapmont oraz produkujące silniki elektryczne zakłady Mikroma[6]. Powstały osiedla o zabudowie blokowej oraz willowej. Utworzono Jezioro Wrzesińskie – zalew na rzece Wrześnicy (26 ha, 3 km dł.), a przy nim niewielki ośrodek wypoczynkowy. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

W 2014 roku w Białężycach pod Wrześnią rozpoczęła się budowa fabryki samochodów koncernu Volkswagena[7]. Pierwsze samochody zjechały z linii produkcyjnej pod koniec 2016[8].

Budynki użyteczności publicznej we Wrześni
Gmach Sądu Rejonowego
Budynek Starostwa Powiatowego
Dawne koszary we Wrześni

Demografia edytuj

Według stanu na dzień 31 grudnia 2014 w mieście zamieszkiwało 28692 osób, w tym 15018 kobiet i 13674 mężczyzn[9].

  • Piramida wieku mieszkańców Wrześni w 2014 roku[10].


 

Zabytki edytuj

 
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa Męczennika (farny)
 
Drewniany Kościół Świętego Krzyża z 1664 r. – widok od wschodu

Na terenie miasta znajduje się 14 obiektów zabytkowych[11]:

Pomniki przyrody edytuj

Transport edytuj

 
Dworzec kolejowy we Wrześni
 
EP09 i EU44 z TLK – widok od strony peronów

Września usytuowana jest przy autostradzie A2, która łączy Berlin z Warszawą. Przez miasto przebiegają drogi krajowe:

oraz drogi wojewódzkie:

Przez miasto przebiega również linia kolejowa nr 281: Oleśnica – Chojnice, a w odległości ok. 1,5 km na północ od stacji przebiega linia kolejowa nr 3 Warszawa Zachodnia – Poznań Główny – Kunowice. Połączenie z tą linią zapewnia łącznica kolejowa nr 807 i 808.

Komunikację autobusową w mieście i powiecie zapewniał lokalny oddział PKS Gniezno. Można spotkać tu także autobusy PKS Poznań, PKS Łódź, PKS Turek, PKS Włocławek, PKS Konin i inne.

Września posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Poznaniem, Gnieznem, Krakowem, Łodzią, Koninem, Turkiem, Włocławkiem, Szczecinem, Kielcami, Kaliszem i inne. Najważniejsze kierunki lokalne to Słupca, Miłosław, Pyzdry, Orzechowo, Witkowo, Czerniejewo i Środa Wielkopolska. Autobusy lokalne nie kursują w niedziele i święta.

W październiku 2017 roku w mieście ponownie uruchomiono komunikację miejską, realizowaną w postaci bezpłatnej linii obsługiwanej przez autobus elektryczny[12].

Dawniej ruch tranzytowy wschód – zachód, w ciągu drogi państwowej nr 17 i drogi międzynarodowej E8 przebiegał przez centrum miasta[13]. Sytuacja zmieniła się dopiero w I połowie lat 80., wraz z budową obwodnicy, której bezpośrednim przedłużeniem stał się odcinek Autostrady A2 z Wrześni do Sługocina.

W marcu 2021 roku oddano do użytku wschodnią obwodnicę miasta, na którą został przeniesiony przebieg drogi krajowej nr 15[14].

Edukacja edytuj

Osobny artykuł: Edukacja we Wrześni.
  • Wydział Medyczno-Społeczno-Techniczny we Wrześni, filia Uniwersytetu Kaliskiego im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, utworzony w 2016 jako zamiejscowy Wydział Inżynierii Przemysłu we Wrześni
  • Wielkopolskie Samorządowe Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego
  • Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza we Wrześni
  • Zespół Szkół Politechnicznych im. Bohaterów Monte Cassino
  • Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. gen. dr. Romana Abrahama
  • Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. Powstańców Wielkopolskich
  • Zespół Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka
  • Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 1 im. 68 Wrzesińskiego Pułku Piechoty
  • Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 2 im. Dzieci Wrzesińskich
  • Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mikołaja Kopernika
  • Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 6 im. Jana Pawła II
  • Przedszkole Niepubliczne „Słoneczko”
  • Przedszkole Niepubliczne „Mali Przyrodnicy”
  • Przedszkole Niepubliczne „Miś Uszatek”
  • Przedszkole Publiczne nr 6 „Pszczółka Maja”
  • Niepubliczna Szkoła Muzyczna I i II st. „Collegium Artes”
  • Szkoła Podstawowa „Collegium Artes”
  • Niepubliczna Szkoła Muzyczna I stopnia Effect we Wrześni[15]
Szkoły we Wrześni
Szkoła Podstawowa nr 1 im. 68 Wrzesińskiego Pułku Piechoty
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Dzieci Wrzesińskich
Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika
Gimnazjum nr 2 im. Andrzeja Prądzyńskiego
Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. gen. dr. Romana Abrahama
Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. Powstańców Wielkopolskich
Zespół Szkół Politechnicznych im. Bohaterów Monte Cassino

Kultura edytuj

 
Amfiteatr Anny Jantar
 
Widok wieży ciśnień i zbudowań PWiK od strony Szosy WItkowskiej
 
Pomnik – ławeczka Bronisławy Śmidowiczównej

Media lokalne edytuj

Tytuły, których wydawanie zakończono:

  • „Gazeta Radio Września” – tygodnik lokalny wydawany w latach 2016–2019

Organizacje społeczne edytuj

Początki harcerstwa we Wrześni datowane są na 1917. Tradycyjnie hufiec nosi imię Dzieci Wrzesińskich[19] – upamiętniające strajk dzieci wrzesińskich z 1901. Kilkakrotnie likwidowany, do 2011 w ramach Hufca ZHP Poznań-Rejon. Odbudowany na bazie szczepu, a później związku drużyn „Wrzos”, do czego bezpośrednio przyczyniło się stworzenie 6 Wrzesińskiego Szczepu Harcerskiego ‘Feniks’.

  • Stowarzyszenie Projekt Września

Założone w 2015 roku. Zajmuje się głównie tematami dotyczącymi komunikacji, transportu, gospodarki przestrzennej, przyrody i lokalnej historii. Od 2016 pełni funkcję społecznego opiekuna zabytków.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Dawny kościół ewangelicki Świętego Ducha z 1894

Obecnie na terenie Wrześni działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Sport i turystyka edytuj

Osobny artykuł: Sport we Wrześni.
 
Hala sportowa przy stadionie Victorii Września
  • Miejski Klub Sportowy Victoria Września
  • Klub Piłki Siatkowej Krispol Września
  • Klub Szachowy Wrzos
  • Klub Szachowy UKS Żak Września
  • Ludowy Uczniowski Klub Sportowy Orkan
  • Wrzesiński Klub Karate Do Shotokan
  • Wrzesińskie Towarzystwo Piłki Nożnej w Futsalu
  • Wrzesiński Klub Tenisa Stołowego
  • Wrzesińska Grupa Płetwonurków Aqua
  • Oddział PTTK we Wrześni im. Henryka Kamińskiego
  • Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Sokół
  • Wrzesińskie Towarzystwo Tenisowe
  • Wrzesiński Klub Koszykówki
  • Klub Sportowy Kosynier
  • Ludowy Klub Sportowy Błękitni
  • Klub Strzelectwa Myśliwskiego Trap
  • Kurkowe Bractwo Strzeleckie
  • Stowarzyszenie Born to ride
  • Polski Związek Wędkarski koło Września
  • Uczniowski Klub Sportowy Hwarang Taekwondo Olimpijskie Września
  • Uczniowski Klub Sportowy Tiger Taekwondo
  • Uczniowski Klub Sportowy Karate Tradycyjnego Orzeł Września
  • Uczniowski Klub Sportowy Żak
  • Uczniowski Klub Jeździecki Parkur
  • Wrzesińska Brygada Kolarska
  • Stadion Miejski
  • Basen Miejski „Łazienki”
  • Park Wodny Aqualife
  • Wrzesińskie Zrzeszenie Miłośników Fantastyki
  • Klub Biegacza Kosynier

Współpraca międzynarodowa edytuj

Miasta i gminy partnerskie:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 180.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, GUS [dostęp 2023-12-28].
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  4. Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  5. Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905, według deklarowanego języka ojczystego i religii; część ludności zadeklarowała więcej niż jeden język ojczysty, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft V. Provinz Posen, Berlin 1908.
  6. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 340.
  7. Fabryka Volkswagena. wrzesnia.naszemiasto.pl, 2014-03-18. [dostęp 2014-09-05]. (pol.).
  8. Volkswagen otworzył NOWĄ fabrykę pod Wrześnią. To największa zagraniczna inwestycja w historii Polski, auto.dziennik.pl, 24 października 2016 [dostęp 2022-05-03] (pol.).
  9. WRZEŚNIA – Miasto w centrum zainteresowania Dane statystyczne, wrzesnia.pl [dostęp 2015-12-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  10. Września w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  11. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 257 [dostęp 2012-06-22].
  12. Jeden autobusik nie czyni komunikacji miejskiej. Co dalej z transportem publicznym we Wrześni?. [dostęp 2020-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-09)].
  13. Atlas samochodowy Polski 1:500 000. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1965, s. 70.
  14. Oficjalne otwarcie obwodnicy – Aktualności – WRZEŚNIA – miasto w centrum zainteresowania, wrzesnia.pl [dostęp 2022-05-03].
  15. Niepubliczna Szkoła Muzyczna I stopnia Effect we Wrześni.
  16. Koncert Muzykujących Skrzatów. „wrzesnia.naszeiasto.pl”, 2013-09-20. Września. ISSN 1505-5507. 
  17. Wieści z Ratusza na portalu Urzędu Miasta i Gminy Września [dostęp 2014-08-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-03].
  18. Portal WorldCat z numerami ISSN [dostęp 2014-08-27].
  19. Hufiec ZHP Września „Wrzos”.
  20. Zbory, baptysci.pl [dostęp 2022-09-16].
  21. Września – kaplica domowa, luteranie.pl [dostęp 2022-09-16].
  22. Dekanat wrzesiński I, archidiecezja.pl [dostęp 2022-09-16].
  23. Dekanat wrzesiński II, archidiecezja.pl [dostęp 2022-09-16].
  24. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2017-09-20].
  25. a b Szymon Krajniak: Historia miasta.
  26. Informacja o umowie partnerskiej Września-Bruz z 2007. dombretanii.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-28)].

Linki zewnętrzne edytuj