Wikipedia

Wrzosowate

Wrzosowate (Ericaceae Juss.) – rodzina roślin krzewinkowych, krzewiastych lub drzew z rzędu wrzosowców (Ericales). Obejmuje ok. 4 tysiące gatunków skupionych w 126 rodzajach[2]. Wrzosowate występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, sięgając głęboko w strefę arktyczną i subantarktyczną. Brak ich lub mają znikomy udział we florze wielkich pustyń[3], w strefie tropikalnej (poza górami)[4] i na terenach zasolonych[5]. Rośliny te preferują siedliska z kwaśnymi glebami[4]. Do flory polskiej należy 13 rodzajów[6].

Wrzosowate
Ilustracja
Różne gatunki wrzosowatych
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wrzosowate

Nazwa systematyczna
Ericaceae Juss.
Gen. Pl.: 159. 4 Aug 1789
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Różanecznik żółty
Bażyna czarna
Gruszycznik jednokwiatowy

Do roślin o największym znaczeniu użytkowym należy borówka wysoka Vaccinium corymbosum uprawiana w postaci licznych odmian i mieszańców z innymi borówkami dla jadalnych owoców (jagód). Pod względem wielkości produkcji wyróżnia się także żurawina wielkoowocowa Vaccinium macrocarpon także dostarczająca jadalnych owoców (jagód – żurawin). Mniejsze znaczenie gospodarcze mają liczne inne gatunki z rodzaju borówka Vaccinium m.in. borówka czarna, brusznica. Jadalne owoce mają także rośliny z innych rodzajów (np. Acrotriche, Styphelia, bażyna, golteria, też chruścina jagodna Arbutus unedo). Liczne wrzosowate są popularnymi roślinami ozdobnymi zwłaszcza w strefie klimatu umiarkowanego. Do najczęściej spotykanych roślin ozdobnych należą rodzaje różanecznik, golteria, wrzosiec, wrzos, modrzewnica, kasjopeja, agapet, enkiant, kalmia, pieris, kiścień i zenobia[3].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Rodzina szeroko rozprzestrzeniona, zwłaszcza w strefach klimatów umiarkowanych i subtropikalnych obu półkul, z przedstawicielami występującymi daleko na północy i południu w obszarze arktycznym i subantarktyce. W strefie tropikalnej rośliny te ograniczone są do obszarów górskich, niemal brak ich na rozległych obszarach pustynnych i nizinnych w strefie równikowej[3]. Największe zróżnicowanie wrzosowatych występuje na obszarach o klimatach śródziemnomorskich i cechujących się dużymi opadami, zwłaszcza w rejonach geologicznie młodych, aktywnych sejsmicznie i wysoko położonych[7]. Enkianthoideae występują we wschodniej Azji; Pyroloideae niemal w całej Ameryce Północnej, Europie i Azji (w jej południowej części tylko w północnej Sumatrze); Monotropoideae mają podobny zasięg, bardziej porozrywany w Azji, choć i tam sięgają na południu do Sumatry i dodatkowo Półwyspu Malajskiego; Arbutoideae obecne są na rozległych obszarach Ameryki Północnej, Europy (także na północnych krańcach Afryki) oraz w północnej Azji; Cassiopoideae ograniczone są do strefy okołobiegunowej na półkuli północnej i Himalajów; Ericoideae obecne są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, choć poza półkulą północną ich zasięg jest mocno porozrywany; Harrimanelloideae rosną wyłącznie w strefie okołobiegunowej na półkuli północnej; Epacridoideae obecne są w Australazji, Azji południowo-wschodniej, na Hawajach i w południowej części Ameryki Południowej[2]. Charakterystyczne dla rodziny są rodzaje o zasięgach ze znacznymi dysjunkcjami, występującymi np. po obu stronach południowego Atlantyku (Agarista) czy północnego (Corema), czy tak jak w przypadku bażyny Empetrum – rosnącej na półkuli północnej i na południowych krańcach Ameryki Południowej[7].

Rodzaje wrzosowatych rodzime i dziczejące w Polsce[6]:

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewa, krzewy i krzewinki, rzadziej pnącza i byliny. Należą tu rośliny zimozielone i zrzucające liście, naziemne, ale też epifity i epility. Często ich korzenie współżyją z grzybami (→ mikoryza), a niektórzy przedstawiciele pasożytują na nich jako myko-heterotrofy, nie przeprowadzają fotosyntezy i nie mają barwników fotosyntetycznych (Monotropoideae)[3][4].
Liście
Ulistnienie skrętoległe, rzadziej okółkowe lub naprzeciwległe, często liście skupione są na końcach pędów. Liście pojedyncze, bez przylistków. U roślin bezzieleniowych (Monotropoideae) zredukowane do łusek. Blaszka liściowa całobrzega lub piłkowana, często podwinięta na brzegu wzdłuż wiązki centralnej, tak, że liść jest szpilkowaty[3].
Kwiaty
Obupłciowe, rzadziej jednopłciowe, najczęściej promieniste, rzadko grzbieciste (różanecznik)[5]. Skupione są najczęściej w grona szczytowe lub wyrastające w kątach liści, wsparte przysadkami. Działki kielicha są u nasady zrośnięte, jest ich najczęściej cztery lub pięć, rzadko inna liczba od dwóch do 7. Płatki korony są na ogół zrośnięte, rzadko wolne. Najczęściej są cztery lub jest ich pięć, rzadko inna liczba od trzech do 7. Najczęściej też korona ma kształt dzwonkowaty lub urnowaty. Pręciki są zwykle wolne i jest ich 5 lub 10 (wówczas w dwóch okółkach), rzadko są dwa do 16. Pylniki mają różny kształt i często odwracają się w trakcie dojrzewania. Często mają parę przydatków lub przedłużony łącznik. Otwierają się podłużnymi lub krótkimi pęknięciami albo porami. Między okółkiem pręcików i zalążnią znajduje się zwykle miodnik. Zalążnia może być górna lub dolna i powstaje z czterech lub pięciu zrastających się owocolistków[3], podzielona jest na komory[5]. Zwieńczona jest pojedynczą szyjką słupka i drobnym lub łatkowatym znamieniem[3].
Owoce
Jagody, pestkowce lub torebki[5][3][4], rzadko orzeszek[4]. Nasiona zwykle drobne i liczne[4].

Systematyka

edytuj

Ujęcie systematyczne rodziny było w przszłości mocno zróżnicowane. Często wyróżniano w randze oddzielnych rodzin: Empetraceae, Epacridaceae, Pyrolaceae i Monotropaceae. Ze względu na bliskie pokrewieństwo wszystkie te grupy są współcześnie włączane do wrzosowatych. Klad bazalny w obrębie rodziny stanowi rodzaj enkiant Enkianthus. Do najstarszych znalezisk kopalnych należy Paleoenkianthus sprzed ok. 90 milionów lat (kreda późna)[3]. Klasyfikacją wrzosowatych zajmuje się Taxonomic Expert Network for Ericaceae. Wnioski z prac tej grupy udostępniane są na stronie World Flora Online[8].

Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Wrzosowate stanowią jedną z wielu rodzin zaliczanych do rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2].

wrzosowce


Marcgraviaceae




Balsaminaceae – niecierpkowate



Tetrameristaceae







Polemoniaceae – wielosiłowate



Fouquieriaceae – okotijowate




Lecythidaceae – czaszniowate





Sladeniaceae



Pentaphylacaceae





Sapotaceae – sączyńcowate




Ebenaceae – hebankowate



Primulaceae – pierwiosnkowate





?

Mitrastemonaceae



Theaceae – herbatowate




Symplocaceae – symplokowate




Styracaceae – styrakowate



Diapensiaceae – zimnicowate







Sarraceniaceae – kapturnicowate




Actinidiaceae – aktinidiowate



Roridulaceae – tuliłezkowate






Clethraceae – orszelinowate




Cyrillaceae – zwichrotowate



Ericaceae – wrzosowate









Podział rodziny według APweb[2] i World Flora Online[8]

Do rodziny zalicza się współcześnie 121 rodzajów skupionych w 9 podrodzinach.

wrzosowate

Enkianthoideae





Pyroloideae





Monotropoideae



Arbutoideae






Cassiopoideae



Ericoideae





Harrimanelloideae




Epacridoideae



Vaccinioideae









Podrodzina Enkianthoideae Kron, Judd & Anderberg

Takson monotypowy z jednym rodzajem liczącym 16 gatunków, występujących w Azji wschodniej.

Podrodzina Pyroloideae Kosteltsky

 
Pomocnik baldaszkowy

Podrodzina Monotropoideae Arnott

 
Korzeniówka pospolita
 
Monotropastrum humile

Grupa licząca 8–12 rodzajów. Są to rośliny zielne występujące w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej, sięgające tropików w Ameryce Środkowej i Azji Południowo-Wschodniej[2].

Podrodzina Arbutoideae Niedenzu

 
Chruścina jagodna

Grupa obejmująca 1 do 6 rodzajów w zależności od ujęcia systematycznego i około 80 gatunków. Rośliny występują w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej.

Podrodzina Cassiopoideae Kron & Judd

Podrodzina monotypowa z jednym rodzajem liczącym 16 gatunków występujących w strefie okołobiegunowej półkuli północnej oraz w Himalajach.

Podrodzina Ericoideae Link (syn. Azaleaceae Vest, Diplarchaceae Klotzsch, Empetraceae Berchtold & J. Presl, Ledaceae Gmelin, Menziesiaceae Klotzsch, Rhododendraceae Jussieu, Rhodoraceae Ventenat, Salaxidaceae J. Agardh)

 
Wrzosowisko z wrzosem
 
Wrzosiec bagienny

Grupa licząca 19 rodzajów z 1790 gatunkami.

Podrodzina Harrimanelloideae Kron & Judd

Podrodzina monotypowa z jednym rodzajem i dwoma gatunkami o przerywanym zasięgu okołobiegunowym.

Podrodzina Epacridoideae Arnott (syn. Styphelioideae Sweet)

 
Leptecophylla juniperina

Podrodzina licząca 35 rodzajów z 545 gatunkami występującymi w południowo-wschodniej Azji, Australii i Oceanii oraz w Patagonii.

Podrodzina Vaccinioideae Arnott

 
Pieris formosa
 
Borówka czarna

Grupa obejmująca około 50 rodzajów i 1580 gatunków występujących głównie w strefie klimatu umiarkowanego i arktycznego półkuli północnej, poza tym w rozproszeniu na pozostałych kontynentach.

Pozycja w systemie Takhtajana (1997)

Klasa Magnoliopsida, podklasa ukęślowe (Dilleniidae), nadrząd Ericanae Takht., rząd wrzosowce (Ericales), rodzina wrzosowate (Ericaceae Juss.).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-13] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 506–510. ISBN 978-1-842466346.
  4. ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 338-339, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 711. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VI. Flowering Plants. Dicotyledons. Berlin, Heidelberg: Springer-Verlag, 2004, s. 145-161. ISBN 978-3-642-05714-4.
  8. ↑ a b Ericaceae, [w:] World Flora Online [online], worldfloraonline.org [dostęp 2025-06-09].
  9. ↑ Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 509, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wrzosowate&oldid=76976465”