Wstrząs
Wstrząs (łac. commotus, ang. shock) – nagły kliniczny stan zagrożenia życia, w którym na skutek dysproporcji między zapotrzebowaniem a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu i substancji odżywczych do komórek organizmu dochodzi do upośledzenia funkcji i niewydolności wielu narządów. Może mieć różne przyczyny, jednak przebieg w większości przypadków jest podobny i ma podobne skutki – może prowadzić do utraty przytomności, niewydolności wielonarządowej, a nawet zgonu.
commotus | |
Rodzaje wstrząsu
edytujKliniczny podział wstrząsu
edytujZ klinicznego punktu widzenia opisuje się następujące rodzaje wstrząsu[1]:
- Wstrząs hipowolemiczny – spowodowany względnym lub bezwzględnym zmniejszeniem objętości krwi krążącej. Najczęstszą przyczyną jest obfity krwotok w wyniku urazu lub utrata płynu pozakomórkowego w przebiegu oparzeń.
- Wstrząs kardiogenny – spowodowany niewydolnością mięśnia sercowego, na przykład zawałem. Jego przyczyną mogą być także inne wady serca i arytmie.
- Wstrząs septyczny – uwarunkowany wieloczynnikowo, spowodowany uszkodzeniem przez cytokiny prozapalne wielu narządów, rozsiane wykrzepianie śródnaczyniowe i wywołane tym zaburzenia metaboliczne.
- Wstrząs anafilaktyczny – ciężka, szybko rozwijająca się reakcja anafilaktyczna powodująca gwałtowne rozszerzenie naczyń[2]. Reakcję wywołaną mechanizmem immunologicznym określa się mianem alergicznej, a wszelkie inne postacie traktuje się jako niealergiczne. Często przyczyną jest jad pszczeli.
- Wstrząs neurogenny – wywołany przerwaniem stymulacji z wyższych pięter ośrodkowego układu nerwowego do niższych ośrodków współczulnego układu nerwowego, co powoduje rozszerzenie łożyska naczyniowego. Najczęściej na skutek poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego powyżej Th1.
Patofizjologiczny podział wstrząsu
edytuj- Kardiogenny – niski wyrzut w chorobach serca. Pozawałowy, w niewydolności serca, w arytmiach.
- Hipowolemiczny – spadek objętości krwi. Krwotoczny, urazowy, pooperacyjny, oparzeniowy, z utraty płynów.
- Dystrybucyjny – naczyniowy lub niskooporowy. Neurogenny, anafilaktyczny, septyczny.
- Obturacyjny – utrudnienie przepływu krwi. W odmie prężnej, w zatorach płucnych, guzach i tamponadzie serca.
Etapy
edytujPoczątkiem każdego wstrząsu, niezależnie od pochodzenia, jest spadek ciśnienia krwi, a więc także ukrwienia narządów. Reakcję organizmu na utrzymujące się niedotlenienie tkanek można podzielić zależnie od stopnia zaawansowania wstrząsu na 4 etapy.
- Wyrównanie – utrata 25% objętości krwi. Organizm uruchamia mechanizmy kompensujące hipotensję. Gdy baroreceptory w ścianach tętnic rejestrują spadek ciśnienia, następuje wyrzut adrenaliny i noradrenaliny z następczym skurczem naczyń krwionośnych i przyspieszeniem rytmu serca. Występuje euforia i podwyższenie progu bólowego.
- Centralizacja – krążenie przesuwa się w stronę narządów chronionych (serce, płuca, mózg) kosztem ukrwienia skóry, przewodu pokarmowego i mięśni. Występuje bladość powłok, oziębienie i poty.
- Zmiany metaboliczne – faza zagrażająca życiu. W wyniku ciągłego niedoboru tlenu mitochondria nie syntetyzują ATP. Pojawią się też dysfunkcje łańcucha oddechowego, w wyniku czego rośnie liczba uwalnianych wolnych rodników, które uszkadzają błonę komórkową i inne organella. Niedotlenione komórki przechodzą na oddychanie beztlenowe, którego produktem jest kwas mlekowy powodujący kwasicę metaboliczną. Wskutek zastoju krążenia nasila się zlepianie płytek krwi.
- Faza nieodwracalna – występuje krytyczne obniżenie ciśnienia tętniczego, bradykardia, agregacja erytrocytów, agregacja płytek krwi i wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC). Dochodzi do obrzęku płuc i skąpomoczu.
Należy zwrócić uwagę, że wstrząs jest złożonym i ciągłym procesem, nie ma wyraźnych granic między poszczególnymi etapami.
Objawy ogólne
edytujMimo że każdy rodzaj wstrząsu charakteryzuje się odrębnym zespołem objawów, można wyszczególnić objawy wspólne[3]:
- tachykardia, wyjątek stanowi wstrząs neurogenny gdzie występuje bradykardia,
- skurczowe ciśnienie tętnicze < 90 mmHg,
- wydłużenie nawrotu włośniczkowego > 2 s,
- przyspieszenie i spłycenie oddechu (tachypnoe),
- skąpomocz,
- splątanie, lęk.
Postępowanie ogólne
edytujKażdy rodzaj wstrząsu wymaga odrębnego postępowanie leczniczego. Leczenie wstrząsu zawsze jednak opiera się o te same podstawowe elementy[3]:
- zapewnienie prawidłowej wentylacji,
- podawanie tlenu,
- ochrona przed utratą ciepła,
- podawanie płynów,
- regulacja układu krążenia w razie nieskutecznej płynoterapii,
- noradrenalina – 1–20 μg/min (maks. 1 μg/kg/min),
- dopamina – 0,05–10 μg/kg/mc,
- chorym z małym rzutem serca podaje się dobutaminę 2,5–10 μg/kg/mc.
Różnicowanie rodzajów wstrząsu
edytujZespół objawów i postępowanie lecznicze zależne od rodzaju wstrząsu[1]:
Rodzaj wstrząsu | Objawy | Leczenie[4] |
---|---|---|
Wstrząs hipowolemiczny |
|
|
Wstrząs kardiogenny |
|
Celem leczenia powinno być osiągnięcie PCWP ≥ 15 mm Hg ze wskaźnikiem sercowym > 2 l/min/m²[5]:
|
Wstrząs septyczny |
|
|
Wstrząs anafilaktyczny |
| |
Wstrząs neurogenny |
|
|
Podkreślenie – objaw różnicujący
Klasyfikacja ICD10
edytujkod ICD10 | nazwa choroby |
---|---|
ICD-10: R57.0 | Wstrząs kardiogenny |
ICD-10: R57.1 | Wstrząs hipowolemiczny |
ICD-10: R57.2 | Wstrząs septyczny |
ICD-10: T79.4 | Wstrząs urazowy |
ICD-10: T78.0 | Wstrząs anafilaktyczny wskutek reakcji na pożywienie |
ICD-10: T80.5 | Wstrząs anafilaktyczny wywołany surowicą |
ICD-10: T88.6 | Wstrząs anafilaktyczny wskutek niekorzystnego efektu leczniczego leku prawidłowo podanego |
ICD-10: T78.2 | Wstrząs anafilaktyczny, nieokreślony |
ICD-10: T81.1 | Wstrząs w trakcie lub będący wynikiem zabiegu, niesklasyfikowany gdzie indziej |
ICD-10: T88.2 | Wstrząs wskutek znieczulenia |
ICD-10: O08.3 | Wstrząs w następstwie poronienia, ciąży pozamacicznej i zaśniadu groniastego |
ICD-10: O75.1 | Wstrząs w czasie lub w następstwie czynności porodowej i porodu |
ICD-10: T75.4 | Wstrząs wskutek działania prądu elektrycznego |
ICD-10: T75.0 | Wstrząs wskutek rażenia piorunem |
ICD-10: R57.9 | Wstrząs, nieokreślony |
Bibliografia
edytuj- Andrzej Szczeklik (red): Choroby wewnętrzne : stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2010, s. 140–143. ISBN 978-83-7430-255-5.
- Kubler Andrzej (red.), Weinert Mark: Anestezjologia. Kraków: Elsevier Urban & Partner, 2008, s. 127–129. ISBN 978-83-60290-44-6.
- Jerzy Stachura, Wenancjusz Domagała: Patologia znaczy słowo o chorobie. T. 1, Patologia ogólna. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2003. ISBN 83-88857-65-7.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kubler Andrzej (red.), Weinert Mark: Anestezjologia. Kraków: Elsevier Urban & Partner, 2008, s. 127-129. ISBN 978-83-60290-44-6.
- ↑ Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom II. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005, s. 1817. ISBN 83-7430-031-0.
- ↑ a b Andrzej Szczeklik (red): Choroby wewnętrzne : stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2010, s. 140-143. ISBN 978-83-7430-255-5.
- ↑ Wojciech Noszczyk (red.): Chirurgia, tom I. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009, s. 72-75. ISBN 978-83-200-3983-2.
- ↑ a b dr med. Grzegorz Goncerz. Postępowanie w świeżym zawale serca z uniesieniem odcinków ST. Wytyczne European Society of Cardiology 2008. „Medycyna Praktyczna”. 2, 2009.