Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939

Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 22 października 1939 – sprzeczna z prawem międzynarodowym próba legitymizacji przez ZSRR aneksji terenów II Rzeczypospolitej okupowanych w konsekwencji agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939.

Podstawa prawna

edytuj

II RP i ZSRR po 17 września 1939 znalazły się de facto w stanie wojny, a władze radzieckie wykorzystały okupację wojenną w celu trwałej zmiany porządku prawno-administracyjnego na zajętych przez siebie terenach państwa polskiego. Stanowiło to jawne złamanie przepisów prawa międzynarodowego, zawartych w konwencji haskiej z 1907, która w rozdziale 46 jasno określiła prawa władz okupacyjnych: Z chwilą faktycznego przejścia władzy z rąk rządu legalnego do rąk okupanta, tenże poweźmie wszystkie będące w jego mocy środki, celem przywrócenia i zapewnienia, o ile to jest możliwe, porządku i życia społecznego, przestrzegając, z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód, prawa obowiązujące w tym kraju.

Przygotowania

edytuj

Jeszcze w czasie kampanii wrześniowej wkraczające do Polski oddziały Armii Czerwonej powoływały na zajętych przez siebie ziemiach polskich tymczasowe zarządy obwodowe, pokrywające się z granicami przedwojennych polskich województw. W ich skład wchodzili przedstawiciele armii, funkcjonariusze NKWD, przedstawiciele robotników i reprezentanci lewicowej inteligencji. Tymczasowe zarządy niższego szczebla miały za zadanie sformować gwardię robotniczą, w gminach utworzyć komitety włościańskie w celu odebrania ziemi obszarniczej i przekazania jej chłopom małorolnym.

Wkrótce utworzono sieć administracji radzieckiej, opartej na radach rejonowych i komitetach partyjnych wszystkich szczebli. Aparat NKWD przejął też uprawnienia zarządu wojskowego.

Po zawarciu 28 września 1939 traktatu radziecko-niemieckiego o granicach i przyjaźni, który wyznaczał jako granicę obu okupacji linię Bugu, Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło 1 października 1939 decyzję o zwołaniu zgromadzeń ludowych – ukraińskiego we Lwowie i białoruskiego w Białymstoku, które miały uchwalić prośbę o wcielenie tych terytoriów do ZSRR. W wersji pierwotnej istniał też plan utworzenia Polskiego Zgromadzenia Ludowego, zarzucony jednak, gdyż Lubelszczyzna i wschodnie Mazowsze, które w myśl postanowień pierwszego paktu Ribbentrop–Mołotow miały przypaść ZSRR, po 28 września należały do okupacji niemieckiej (z wyjątkiem historycznie mazowieckiej, dawnej ziemi łomżyńskiej z Łomżą i Zambrowem, które znalazły się w granicach Zachodniej Białorusi).

Wybory

edytuj

7 października 1939 rozpoczęła się kampania wyborcza, która w realiach państwa totalitarnego była tylko drwiną z demokracji. Przebiegała pod hasłem konfiskaty ziemi obszarniczej, fabryk, banków oraz przyłączenia tych obszarów do ZSRR.

Sama kampania przebiegała w atmosferze nasilającego się terroru, masowych aresztowań, obsadzania lokali wyborczych umundurowanymi funkcjonariuszami NKWD. Głosować można było jedynie na wyznaczonych z góry kandydatów, członków partii komunistycznej.

Głosowanie odbyło się 22 października 1939.

Sfałszowane wyniki wyborów pokazują skuteczność aparatu stalinowskiego – według oficjalnych danych[1] na Zachodniej Ukrainie wzięło w nich udział 92,83% uprawnionych, zaś na Zachodniej Białorusi aż 96,7%. Na kandydatów promowanych przez władze paść miało ponad 90% głosów.

W niektórych okręgach (w 11 na Ukrainie i 2 na Białorusi) kandydaci byli jednak na tyle niepopularni, że trzeba było dokonać powtórki głosowania – żaden z nich nie uzyskał ponad połowy poparcia.

Zgromadzenia Ludowe

edytuj

Wyłonieni w ten sposób deputowani weszli do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Ukrainy, które obradowało we Lwowie od 26 do 28 października 1939, oraz do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi, zwołanego w Białymstoku w dniach 28–30 października.

Otwarcia obrad zgromadzenia lwowskiego dokonał jako najstarszy wiekiem prof. Kyryło Studynśkyj, a białostockiego rolnik Stepan Strug.

Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Ukrainy podjęło 27 października uchwałę, która głosiła: Naród ukraiński w byłym państwie polskim skazany był na wymarcie ... Polscy panowie robili wszystko, by spolszczyć ludność ukraińską, zakazać używania słowa Ukrainiec i zastąpić je słowem bydło i chłop ... Armia Czerwona, wypełniając wolę wielkiego narodu radzieckiego, wyciągnęła do mas pracujących Zachodniej Ukrainy pomocną dłoń i oswobodziła je z ucisku polskich kapitalistów i obszarników. Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi obradowało pod hasłem śmierć białemu orłowi[2].

Oba te organy uchwaliły ustanowienie władzy radzieckiej na okupowanych obszarach, sprawowanej przez rady delegatów. Następnie zwrócono się z prośbą do Rady Najwyższej ZSRR o włączenie tych ziem do siostrzanych republik Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Proklamowano konfiskatę bez wykupu ziem, budynków i inwentarza należących do obszarników, kościołów oraz urzędników państwowych i przekazanie ich w użytkowanie chłopom małorolnym i bezrolnym. Znacjonalizowano banki i większe zakłady przemysłowe. Ustanowiono dzień 17 września ogólnonarodowym świętem.

Skutki

edytuj

Nota ministra spraw zagranicznych RP Augusta Zaleskiego z 21 października 1939 roku:

Rząd polski jest w posiadaniu dowodów, że na polskim terytorium czasowo okupowanym przez ZSRR został zarządzony plebiscyt który zgodnie z tak zwaną wolą ludności zatwierdził włączenie tych terytoriów do ZSRR. Rząd Polski oświadcza, że zarządzenie takiego plebiscytu na obszarach pod okupacją jest niezgodne z przepisami prawa narodów[3].

Prezydium Rady Najwyższej ZSRR włączyło Zachodnią Ukrainę do USRR 1 listopada 1939, a Zachodnią Białoruś do BSRR 2 listopada 1939. Dekretem Prezydium rady Najwyższej BSRR w Mińsku z dnia 14 listopada 1939 włączono w skład BSRR województwo białostockie i województwo nowogródzkie. 15 listopada Prezydium USRR w Kijowie podjęło uchwałę o włączeniu Wołynia i Małopolski Wschodniej do USRR.

29 listopada 1939 Prezydium Rady Najwyższej ZSRR przyjęło dekret, w myśl którego obywatele polscy zamieszkujący zachodnie obwody Ukrainy i Białorusi automatycznie stawali się obywatelami ZSRR. Wprowadzono także przymus posiadania paszportów wewnętrznych ZSRR przez obywateli II RP, którzy w wyniku wojny znaleźli się na tych terenach. Akcja rejestracyjna z tym związana była podstawą do późniejszych policyjnych represji NKWD (w tym masowych wywózek z roku 1940).

Powyższe akty prawne, sprzeczne z ratyfikowaną przez Rosję Konwencją haską IV (1907), były nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie, jak i państwa sojusznicze wobec Polski, a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej. Niemniej od czerwca 1941 ZSRR konsekwentnie powoływał się wobec Wielkiej Brytanii i USA na fakt przeprowadzenia „wyborów” jako plebiscytu ludności zamieszkałej tereny Polski okupowane od agresji ZSRR na Polskę na rzecz przynależności tych terenów do ZSRR.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Tomasz Danilecki. Pierwsza lekcja konformizmu. „Plus Minus”. 43 (1387) (W1), 19-20 października 2019 r.. Gremi Media SA. ISSN 0208-9130. 
  2. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. VII, s. 198–204.
  3. Piotr Eberhardt, Polska granica wschodnia 1939–1945, Warszawa, [b. d.w], s. 79.

Linki zewnętrzne

edytuj