X-Men Geneza: Wolverine

X-Men Geneza: Wolverine (oryg. X-Men Origins: Wolverine) – amerykańsko–brytyjski fantastycznonaukowy film akcji na podstawie serii komiksów o superbohaterze o tym samym imieniu wydawnictwa Marvel Comics. Został on wyreżyserowany przez Gavina Hooda na podstawie scenariusza Davida Benioffa i Skipa Woodsa. Tytułową rolę zagrał Hugh Jackman, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Liev Schreiber, Danny Huston, Dominic Monaghan i Ryan Reynolds.

X-Men Geneza: Wolverine
X-Men Origins: Wolverine
Gatunek o superbohaterach
fantastyka naukowa
akcja
Rok produkcji 2009
Data premiery 8 kwietnia 2009
30 kwietnia 2009 (Polska)
Kraj produkcji Stany Zjednoczone
Wielka Brytania
Język angielski
Czas trwania 107 minut[1]
Reżyseria Gavin Hood
Scenariusz David Benioff
Skip Woods
Główne role Hugh Jackman
Liev Schreiber
Danny Huston
Dominic Monaghan
Ryan Reynolds
Muzyka Harry Gregson-Williams
Zdjęcia Donald McAlpine
Scenografia Barry Robison
Kostiumy Louise Mingenbach
Montaż Nicolas De Toth
Megan Gill
Produkcja Lauren Shuler Donner
Ralph Winter
Hugh Jackman
John Palermo
Wytwórnia 20th Century Fox
Marvel Entertainment
Dune Entertainment
The Donners’ Company
Seed Productions
Dystrybucja 20th Century Fox
Budżet 150 000 000 USD
Przychody brutto 373 062 864 USD
Poprzednik X-Men: Ostatni bastion (2006)
Kontynuacja Wolverine (2013)

Film opowiada historię między przyrodnimi braćmi Wolverinem i Victorem Creedem oraz ich przystąpieniu do złożonej z mutantów „Drużyny X” kierowanej przez pułkownika Williama Strykera oraz o początkach kierowanego przez niego programu „Weapon X” w wyniku, którego wszczepiono w szkielet Wolverine’a niezniszczalny metal adamantium.

Jego światowa premiera miała miejsce 8 kwietnia 2009 roku w Sydney. W Polsce zadebiutował on 30 kwietnia tego samego roku. Film zarobił ponad 370 milionów dolarów przy budżecie 150 milionów i spotkał się z mieszanymi reakcjami krytyków. Jest on spin-offem filmów: X-Men z 2000, X-Men 2 z 2003 i X-Men: Ostatni bastion z 2006 roku oraz jest czwartą produkcją wchodzącą w skład franczyzy uniwersum filmowego osadzonego w świecie X-Men. W 2013 i 2017 roku swoją premierę miały kontynuacje Wolverine i Logan: Wolverine. W 2016 roku zadebiutował spin-off Deadpool z Reynoldsem w tytułowej roli.

Streszczenie fabułyEdytuj

W 1845 roku James Howlett, chłopiec mieszkający w Kanadzie, jest świadkiem śmierci swojego ojca przez dozorcę Thomasa Logana. Stres związany z tym aktywuje mutację u chłopca: kostne szpony zaczynają wystawać z jego rąk i przebijają Thomasa, który przed śmiercią ujawnia, że jest biologicznym ojcem Jamesa. James postanawia uciec razem ze swoim przyrodnim bratem, drugim synem Thomasa, Victorem Creedem, który jest mutantem z ostrymi pazurami i posiada zdolność samoregeneracji podobnie jak James. Następnie stulecie spędzili jako żołnierze, walcząc w wojnie secesyjnej, obu wojnach światowych i w wojnie wietnamskiej z 1973 roku. W Wietnamie Victor staje się coraz bardziej brutalny i próbuje zgwałcić Wietnamkę oraz zabija oficera, który próbuje go powstrzymać. James nieświadomy czynów brata, rzuca się, aby mu pomóc. Obydwaj zostają skazani na egzekucję, którą przeżyli dzięki zdolności regeneracji. Zostają umieszczeni w areszcie, gdzie major William Stryker oferuje im członkostwo w Drużynie X, grupie mutantów. Do drużyny należą Agent Zero, Wade Wilson, John Wraith, Fred Dukes oraz Chris Bradley. Dołączają do zespołu, a James zaczyna posługiwać się imieniem Logan. Kiedy Victor zaczyna przejawiać brak poszanowania dla ludzkiego życia, Logan odchodzi[2].

Po sześciu latach, w 1979 roku, Logan mieszka w Kanadzie ze swoja dziewczyną Kaylą Silverfox i pracuje jako drwal. Stryker i Zero odwiedzają Logana i informują go, że Wade i Bradley zostali zabici. Uważają, że ktoś poluje na ich zespół. Logan odmawia pomocy, ale kiedy odnajduje zmasakrowane ciało Kayli, dochodzi do wniosku, że zrobił to Victor. Odnajduje go w lokalnym barze, gdzie przegrywa z nim walkę. Stryker wyjaśnia Loganowi, że Victor oszalał i oferuje mu sposób, aby stać się wystarczająco potężnym, aby mógł się zemścić. Logan przechodzi bolesny zabieg, w trakcie, którego jego szkielet zostaje wzmocniony praktycznie niezniszczalnym metalem, adamantium. Po zakończeniu zabiegu, Stryker rozkazuje, aby pozbawić pamięci Logana, którego planuje wykorzystać, jako swoją broń. Słysząc to Logan, postanawia uciec na pobliską farmę, gdzie schronienia mu udziela starsze małżeństwo Hudsonów. Następnego dnia Agent Zero zabija Hudsonów i próbuje zabić Logana. Logan uszkadza helikopter, w którym znajduje się Zero i przysięga zabić zarówno Strykera, jak i Victora[2].

Logan odnajduje Wraitha i Dukesa na sali bokserskiej. Dukes, który bardzo przytył z powodu zaburzeń odżywiania wywołanych poczuciem winy, wyjaśnia, że Victor nadal pracuje dla Strykera i poluje na mutanty, aby Stryker mógł na nich eksperymentować w swoim nowym laboratorium zlokalizowanym na wyspie. Dukes informuje go również o jednym z mutantów, Remym LeBeau, któremu udało się uciec z wyspy i zna jej położenie. Wraith i Logan odnajdują LeBeau w Nowym Orleanie, gdzie obaj muszą się zmierzyć z Victorem, który zabija Wraitha i pobiera jego DNA. LeBeau zgadza się pomóc Loganowi w uwolnieniu mutantów uwięzionych na wyspie. Na miejscu Logan odrywa, że Kayla nadal żyje i że była ona zmuszona do obserwowania Logana w zamian za bezpieczeństwo swojej siostry. Stryker jednak nie wypuścił siostry Kayli oraz odmówił Victorowi wszczepienia adamantium uważając, że Creed nie przeżyłby zabiegu. Stryker aktywuje Wade’a, swojego zabójcę mutantów, którego nazwał „Weapon XI” i wyposażył w moce wielu mutantów[2].

Kiedy Logan i Victor walczą z Weapon XI, Kayla prowadząc uwolnionych mutantów do profesora Charlesa Xaviera w bezpieczne miejsce, zostaje śmiertelnie ranna. Po tym, jak Logan zabija Weapon XI, Stryker strzela Loganowi w głowę kulą z adamantium, pozbawiając go przytomności. Kiedy Stryker strzela do Kayli, ta chwyta go i używa swojej mocy, aby przekonać go, aby odwrócił się i szedł do momentu, aż jego stopy zaczną krwawić. Sama późnej umiera. Logan odzyskuje przytomność, ale okazuje się, że stracił pamięć. Zauważa, że na jego nieśmiertelnikach widnieje napis „Logan” z jednej strony i „Wolverine” z drugiej. Zatrzymuje się i zauważa ciało Kayli, ale jej nie rozpoznaje[2].

W scenie w trakcie napisów Stryker zostaje zatrzymany na przesłuchanie w związku ze śmiercią generała Munsona, którego Stryker zamordował, aby chronić swój eksperyment. W scenie po napisach końcowych, po pokonaniu Weapon XI przez Logana, jego ręka pojawia się wśród zgliszczy i dotyka swojej głowy, ujawniając, że przeżył on jej ścięcie[2].

ObsadaEdytuj

Osobny artykuł: Lista obsady w filmach uniwersum X-Men (franczyzy 20th Century Fox).
  • Hugh Jackman jako James „Logan” Howlett / Wolverine, mutant posiadający szpony w rękach, wyostrzone zmysły oraz umiejętność regeneracji. W wyniku eksperymentu jego szkielet, w tym również szpony, został pokryty niezniszczalnym adamantium[3]. Troye Sivan zagrał Logana jako dziecko[4].
  • Liev Schreiber jako Victor Creed / Sabertooth, przyrodni brat Logana, który staje się jego wrogiem[5]. Michael James Olsen zagrał Victora jako dziecko[6].
  • Danny Huston jako William Stryker, wojskowy i naukowiec. Przeprowadzał eksperymenty na mutantach, między innymi na Loganie, w którego szkielet wszczepił adamantium[7].
  • Dominic Monaghan jako Chris Bradley / Bolt, mutant potrafiący manipulować elektrycznością[8][1].
  • Ryan Reynolds jako Wade Wilson / Weapon XI, przemądrzały najemnik posługujący się mieczami, który zostaje przekształcony w Weapon XI[9]. Scott Adkins wykonywał bardziej skomplikowane zadania kaskaderskie[10]. Reynolds powtórzył swoją rolę w filmach Deadpool i Deadpool 2.

W filmie ponadto wystąpili: Lynn Collins jako Kayla Silverfox, ukochana Logana, która jest pionkiem Strykera[9]; Taylor Kitsch jako Remy LeBeau / Gambit; złodziej i mutant, który posiada zdolność przeniesienia energii na dowolny obiekt, powodując jego wybuch[11]; Will.i.am jako John Wraith / Kestrel, mutant potrafiący się teleportować[12]; Daniel Henney jako David North / Agent Zero, mutant oraz członek projektu Weapon X[8]; Kevin Durand jako Frederick J. Dukes / Blob, mutant z prawie niezniszczalną skórą[13]; Max Cullen i Julia Blake jako Travis i Heather Hudsonowie, starsze małżeństwo, u których przebywał Logan; Tim Pocock jako młodszy Scott Summers, mutant posiadający zdolność generowania wiązek energii z oczu; Tahyna Tozzi jako Emma Silverfox, siostra Kayli i mutantka zdolna przekształcać swoją skórę w diament; Asher Keddie jako doktor Carol Frost; Aaron Jeffery jako Thomas Logan[14] i Alice Parkinson jako Elizabeth Howlett, rodzice Logana[15] oraz Peter O’Brien jako John Howlett, rzekomy jego ojciec[14].

W rolach cameo pojawili się Patrick Stewart jako Charles Xavier[16] oraz pokerzysta Daniel Negreanu[17].

 
Hugh Jackman
(James „Logan” Howlett / Wolverine)
 
Liev Schreiber
(Victor Creed / Sabertooth)
 
Danny Huston
(William Stryker)
 
Dominic Monaghan
(Chris Bradley / Bolt)
 
Ryan Reynolds
(Wade Wilson)

ProdukcjaEdytuj

Rozwój projektuEdytuj

 
Gavin Hood, reżyser filmu

W październiku 2004 roku poinformowano, że 20th Century Fox planuje spin-offy filmów o X-Menach, w tym film o postaci Wolverine’a. David Benioff został zatrudniony do napisania scenariusza[3]. W lipcu 2007 roku poinformowano, że Gavin Hood zajmie się reżyserią, a premiera zaplanowana została na 2008 rok. Producentami zostali Lauren Shuler-Donner, Jackman i John Palermo[18].

We wrześniu Skip Woods został poproszony o poprawienie scenariusza Benioffa[19]. Nad scenariuszem pracowali również David Ayer[20], James Vanderbilt i Scott Silver[21]. W październiku studio wyznaczyło datę amerykańskiej premiery na 1 maja 2009 roku oraz ujawniła pełny tytuł, X-Men Origins: Wolverine[22].

CastingEdytuj

W październiku 2004 roku poinformowano, że Hugh Jackman powtórzy rolę Wolverine’a w solowymi filmie[3]. We wrześniu 2007 roku ujawniono, że Liev Schreiber negocjuje rolę w filmie[22]. W styczniu 2008 roku poinformowano, że został on obsadzony w roli Sabertootha[5]. W następnym miesiącu do obsady dołączyli: Will.i.am jako John Wraith[12], Danny Huston jako William Stryker[7], Ryan Reynolds jako Wade Wilson, Lynn Collins jako Kayla Silverfox[9], Taylor Kitsch jako Gambit[11], Daniel Henney jako Agent Zero[8], Kevin Durand jako Blob[13] oraz Dominic Monaghan[8].

W czerwcu tego samego roku poinformowano, że Tim Pocock zagra młodszego Scotta Summersa, a w filmie wystąpią również: Asher Keddie, Tahyna Tozzi i Scott Adkins oraz pokerzysta Daniel Negreanu, który pojawi się w roli cameo[17].

Zdjęcia i postprodukcjaEdytuj

Część zdjęć odbyło się pod koniec 2007 roku w Fox Studios Australia w Sydney. Główne zdjęcia do filmu rozpoczęły się rozpoczęły się w styczniu 2008 roku w Nowej Zelandii, gdzie kręcono między innymi w Queenstown[23]. Produkcja pracowała też w studiach w Nowym Orleanie[22]. Cockatoo Island posłużyła jako siedziba Strykera[24]. Zdjęcia zakończono 23 maja tego samego roku[25].

Za zdjęcia odpowiadał Donald McAlpine, za scenografię Barry Robison, a za kostiumy Louise Mingenbach. Montażem zajęli się Nicolas De Toth i Megan Gill[1].

MuzykaEdytuj

Harry Gregson-Williams został zatrudniony do skomponowania muzyki do filmu[1]. Album X-Men Origins: Wolverine (Original Motion Picture Soundtrack) został wydany 28 kwietnia 2009 roku przez Varèse Sarabande[26].

WydanieEdytuj

 
Hugh Jackman podczas premiery filmu

Światowa premiera filmu X-Men Geneza: Wolverine miała miejsce 8 kwietnia 2009 roku w Sydney, podczas której pojawili się obsada i twórcy filmu oraz zaproszeni goście[27]. Film zadebiutował dla szerszej publiczności w Stanach Zjednoczonych 1 maja tego samego roku[22]. W Polsce pojawił się 30 kwietnia[28].

OdbiórEdytuj

Box officeEdytuj

Film, przy budżecie 150 milionów dolarów, zarobił ponad 370 milionów, z czego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie prawie 180 milionów, a w Polsce prawie 670 tysięcy[29].

Krytyka w mediachEdytuj

Film spotkał się z mieszanymi opiniami krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 37% z 260 recenzji filmu jest pozytywnych, a średnia ocen wyniosła 5,14 na 10[30]. Na portalu Metacritic średnia ocen z 39 recenzji wyniosła 40 punktów na 100[31]. Natomiast według serwisu CinemaScore publiczność przyznała mu ocenę B+ w skali od F do A+[32].

Peter Rainer z The Christian Science Monitor napisał: „Hugh Jackman udowadnia, że na rozdaniu Oskarów można bez trudu przejść od mężczyzny tańczącego w smokingu do dzikiego mężczyzny ze szponami z adamantium i wściekłością berserkera.”[33]. Tom Charity z CNN stwierdził: „Ten film o Wolverinie, pożyteczny, ale nieuchronnie zbędny, wystarcza, by zachować serię X-Men na podtrzymywaniu życia, ale filmowcy będą musieli wkrótce wymyślić pewne zmiany ewolucyjne, jeśli ma uciec od zagłady”[34]. A.O. Scott z The New York Times napisał: „X-Men Geneza: Wolverine najprawdopodobniej zdoła zarobić na popularności wcześniejszych części, ale to najnowszy dowód na to, że filmy o superbohaterach cierpią na poważne zmęczenie wyobraźnią”[35]. Scott Mendelson z The Huffington Post przyznał ocenę D i stwierdził: „Wolverine był głównym bohaterem filmów [X-Men], a wszystko, co powinniśmy wiedzieć, już dowiedzieliśmy się z filmów z tej serii” oraz „dodatkowe informacje podane tutaj służą w rzeczywistości do ukazania postaci Logana / Wolverine’a mniej interesującą”[36].

Jarosław Leszcz z portalu Filmweb napisał: „Całość mogłaby być nieco dłuższa i pogłębiona psychologicznie – ‘poważne’ fragmenty zostały ograniczone do absolutnego minimum. Mimo wszystko i tak fajnie, że X-Meni wracają. Pozostaje mieć nadzieję, że Fox zdecyduje się nakręcić kolejne filmy z cyklu”[37]. Joanna Moreno z Onetu stwierdziła: „Kule świszczą, helikoptery eksplodują i nawet piękna kobieta o modrym spojrzeniu czaruje. A pomimo powagi sytuacji, bohaterów czasem trzymają się żarty. Czegóż więcej chcieć?!”[38].

Nagrody i nominacjeEdytuj

Rok Ceremonia Kategoria Nominacja Rezultat Przypis
2009 Teen Choice Awards Ulubiony film akcji / przygodowy X-Men Geneza: Wolverine Wygrana [39][40][41]
Ulubiony aktor filmu akcji / filmu przygodowego Hugh Jackman Wygrana
Najlepszy filmowy wybuch złości Hugh Jackman Nominacja
Ulubiona nowa męska twarz kina Taylor Kitsch Nominacja
Ulubiona nowa żeńska twarz kina Lynn Collins Nominacja
Ulubiony czarny charakter Liev Schreiber Nominacja
Ulubiony filmowy łomot Hugh Jackman, Liev Schreiber Nominacja
Ulubiony film akcji / film przygodowy lata X-Men Geneza: Wolverine Nominacja
Golden Schmoes Awards Najgorszy film X-Men Geneza: Wolverine Nominacja [42]
Największe rozczarowanie X-Men Geneza: Wolverine Wygrana
Scream Awards Najlepszy film fantasy X-Men Geneza: Wolverine Nominacja [43][44]
Najlepszy aktor w filmie fantasy Hugh Jackman Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Ryan Reynolds Wygrana
Taylor Kitsch Nominacja
Najlepszy czarny charakter Liev Schreiber Nominacja
Najlepsza przełomowa rola męska Taylor Kitsch Nominacja
Will.i.am Nominacja
Najlepszy występ cameo Patrick Stewart Nominacja
Najlepszy sequel X-Men Geneza: Wolverine Nominacja
Najlepsza filmowa adaptacja komiksu X-Men Geneza: Wolverine Nominacja
Najlepszy superbohater Hugh Jackman Wygrana
Taylor Kitsch Nominacja
Najlepsza walka Hugh Jackman, Liev Schreiber, Ryan Reynolds Nominacja
2010 People’s Choice Awards Ulubiona drużyna ekranowa Daniel Henney, Dominic Monaghan, Hugh Jackman, Liev Schreiber, Ryan Reynolds, Will.i.am Nominacja [45]
Kids’ Choice Awards Ulubiony film X-Men Geneza: Wolverine Nominacja [46]
Saturn Awards Najlepszy film science fiction X-Men Geneza: Wolverine Nominacja [47]
Najlepsze specjalne wydanie DVD X-Men Geneza: Wolverine Nominacja
MTV Movie Awards Najlepsza scena walki Hugh Jackman, Liev Schreiber, Ryan Reynolds Nominacja [48]

Kontynuacje, spin-off i reboot Marvel Cinematic UniverseEdytuj

Osobny artykuł: Uniwersum X-Men (franczyza 20th Century Fox).

W maju 2009 roku, zaraz po premierze pierwszego filmu 20th Century Fox oficjalnie zapowiedziało sequel[49]. Wolverine miał premierę w 2013 roku. Za reżyserię odpowiadał James Mangold na podstawie scenariusza Marka Bombacka i Scotta Franka. W tytułowej roli powrócił Hugh Jackman, a swoją rolę Jean Grey powtórzyła Famke Janssen z poprzednich filmów franczyzy[50]. W październiku 2013 roku studio poinformowało o planach na kontynuację[51]. Logan: Wolverine zadebiutował w 2017 roku. Za reżyserię ponownie odpowiadał Mangold, który napisał scenariusz wspólnie z Frankiem i Michaelem Greenem. Ponownie powrócił Jackman, a rolę Charlesa Xaviera z wcześniejszych produkcji uniwersum powtórzył Patrick Stewart[52]. Jest to ostatni film, w którym Jackman i Stewart wcielili się w te postaci[53]. W październiku 2017 roku poinformowano, że Mangold zaczął prace nad scenariuszem do spin-offu Logana[54] wstępnie zatytułowanego Laura[55]. Fabuła miała się koncentrować wokół dalszej historii Laury Kinney / X-23[54].

W maju 2009 roku studio zapowiedziało produkcję spin-offu o Deadpoolu[56]. Po kilku latach, film Deadpool miał swoją premierę w 2016 roku. W tytułową rolę zagrał Ryan Reynolds. Reżyserią zajął się Tim Miller na podstawie scenariusza Rhetta Reese’a i Paula Wernicka[57]. We wrześniu 2015 roku poinformowano o planach na sequel[58]. Scenariusz ponownie napisali Reese i Wernick, a reżyserią zajął się David Leitch. Reynolds ponownie zagrał tytułowego antybohatera. Deadpool 2 miał premierę w 2018 roku[59]. W listopadzie 2016 roku, podczas prac nad sequelem, studio zaczęło planować jego kolejną część[60]. Studio również brało pod uwagę nowego reżysera[61], a Reynolds miał powrócić ponownie jako Wade Wilson[60]. Po premierze drugiej części ujawniono, że trwają prace również nad jego spin-offem, X-Force[62].

W 2019 roku The Walt Disney Company sfinalizował transakcję zakupu 21st Century Fox, wskutek czego wszystkie filmy studia związane z franczyzą filmową o X-Menach zostały anulowane, a Marvel Studios przejęło kontrolę nad postaciami[63]. Prezes Disneya, Robert Iger, poinformował, że postacie Wolverine’a i Deadpoola oraz X-Meni zostaną włączeni do Marvel Cinematic Universe[64].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b c d Justin Chang: Film Review: ‘X-Men Origins: Wolverine’ (ang.). Variety. [dostęp 2009-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  2. ↑ a b c d e X-Men Geneza: Wolverine, reż. Gavin Hood.
  3. ↑ a b c Michael Fleming, Claude Brodesser: ‘X’ marks spinoff spot (ang.). Variety. [dostęp 2004-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  4. ↑ Howling success (ang.). Perth Now. [dostęp 2008-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  5. ↑ a b Hunter Stephenson: Liev Schreiber is Sabertooth in X-Men Origins: Wolverine (ang.). /Film. [dostęp 2008-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  6. ↑ Michael James Olsen (ang.). Brytyjski Instytut Filmowy. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  7. ↑ a b Huston is Stryker in Wolverine (ang.). Coming Soon. [dostęp 2008-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. ↑ a b c d Wolverine casts Dominic Monaghan (ang.). Entertainment Weekly. [dostęp 2008-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  9. ↑ a b c Hunter Stephenson: Ryan Reynolds to Play Deadpool in X-Men Origins: Wolverine? Other Casting Includes The Blob, Silverfox, Stryker (ang.). /Film. [dostęp 2008-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  10. ↑ Dirk Libbey: Who The Dude Who Played Deadpool In X-Men: Origins Says You Should Blame (ang.). Cinema Blend. [dostęp 2016-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  11. ↑ a b Hunter Stephenson: Taylor Kitsch Cast as Gambit in X-Men Origins: Wolverine, Signs Three Picture Deal (ang.). /Film. [dostęp 2008-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  12. ↑ a b Will.i.am is John Wraith in Wolverine (ang.). Superhero Hype. [dostęp 2008-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  13. ↑ a b Kevin Durand to Play the Blob in Wolverine (ang.). Movie Web. [dostęp 2008-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  14. ↑ a b Jonathon Moran: Hugh Jackman’s boost for Aussie actors (ang.). The Daily Telegraph. [dostęp 2009-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  15. ↑ Alice Parkinson (ang.). Brytyjski Instytut Filmowy. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  16. ↑ Steve Weintarub: Review: X-Men Origins – Wolverine (ang.). Collider. [dostęp 2009-04-30]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  17. ↑ a b Billy Fisher: Casting info on „X-Men Origins: Wolverine” (ang.). Geek Tyrant. [dostęp 2008-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  18. ↑ Michael Fleming, Peter Gilstrap: Fox says Hood good for ‘Wolverine’ (ang.). Variety. [dostęp 2007-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  19. ↑ New Wolverine Screenwriter (ang.). IGN. [dostęp 2007-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  20. ↑ Rich Drees: X-Men Origins: Wolverine (ang.). Film Buff. [dostęp 2006-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  21. ↑ Michael Fleming, Pamela McClintock: Studios prep backup plan (ang.). Variety. [dostęp 2007-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  22. ↑ a b c d Pamela McClintock: ‘Wolverine’ claws on May ’09 date (ang.). Variety. [dostęp 2007-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  23. ↑ X-Men cameras set to roll down south (ang.). The Dominion Post. [dostęp 2008-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  24. ↑ Location Spotlight: Cockatoo Island (ang.). Ausfilm. [dostęp 2018-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  25. ↑ David Bentley: Filming wraps on Wolverine as Jackman offers chance to meet him for lunch (ang.). Coventry Telegraph. [dostęp 2008-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  26. ↑ Harry Gregson-Williams, X-Men Origins: Wolverine [Original Motion Picture Soundtrack] (ang.). All Music. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  27. ↑ Daredevil Hugh Jackman makes an action hero entrance (ang.). Daily Mail. [dostęp 2009-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  28. ↑ Zmutowany Ryan Reynolds we własnym filmie (ang.). Onet.pl. [dostęp 2009-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  29. ↑ X-Men Origins: Wolverine (ang.). Box Office Mojo. [dostęp 2020-08-28].
  30. ↑ X-Men Origins: Wolverine (ang.). Rotten Tomatoes. [dostęp 2020-08-28].
  31. ↑ X-Men Origins: Wolverine (ang.). Metacritic. [dostęp 2020-08-28].
  32. ↑ CinemaScore (ang.). CinemaScore. [dostęp 2020-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  33. ↑ Peter Rainer: Review: ‘X-Men Origins: Wolverine’ (ang.). The Christian Science Monitor. [dostęp 2009-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  34. ↑ Tom Charity: Review: ‘Wolverine’ doesn’t cut it (ang.). CNN. [dostęp 2009-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  35. ↑ A.O. Scott: I, Mutant, Red in Face and Claw (ang.). The New York Times. [dostęp 2009-04-30]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  36. ↑ Scott Mendelson: Huff Post Review – X-Men Origins: Wolverine (2009) (ang.). The Huffington Post. [dostęp 2009-05-31]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  37. ↑ Jarosław Leszcz: Zwierzę nie mutant (pol.). Filmweb. [dostęp 2009-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  38. ↑ Joanna Moreno: X-Men Geneza: Wolverine (pol.). Onet.pl. [dostęp 2009-05-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  39. ↑ Teen Choice Awards 2009 nominees (ang.). Los Angeles Times. [dostęp 2009-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  40. ↑ Erin Maxwell: Teen Choice Awards honor tween favs (ang.). Variety. [dostęp 2009-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  41. ↑ The Black Eyed Peas to Perform at „Teen Choice 2009” Monday, August 10, on Fox (ang.). The Futon Critic. [dostęp 2009-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  42. ↑ Golden Schmoes Winners and Nominees (2009) (ang.). joblo.com. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  43. ↑ Spike TV Announces 2009 Scream Awards Nominees (ang.). PopOptiq. [dostęp 2009-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  44. ↑ Karl Madsen: Spikes Scream Awards 2009 Recap (ang.). Comics Online. [dostęp 2009-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  45. ↑ People’s Choice Awards 2010: Nominees (ang.). Digital Spy. [dostęp 2009-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  46. ↑ Hunter Stephenson: In Full: Kids’ Choice Nominees 2010 (ang.). Digital Spy. [dostęp 2010-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  47. ↑ Simon Reynolds: In Full: Saturn Awards 2010 – Movie Winners (ang.). Digital Spy. [dostęp 2010-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  48. ↑ Josh Wigler: 2010 MTV Movie Awards: Complete Winners List (ang.). MTV. [dostęp 2010-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  49. ↑ Gina Serpe: Wolverine Sequel Already in the Works (ang.). E! Entertainment. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  50. ↑ Peter Debruge: Film Review: ‘The Wolverine’ (ang.). Variety. [dostęp 2013-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  51. ↑ Mike Fleming Jr: James Mangold, Hugh Jackman Sinking Claws Into Another ‘The Wolverine’ Film (ang.). Deadline Hollywood. [dostęp 2013-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  52. ↑ Brett White: Updated: 20th Century Fox Refutes Extended Logan Synopsis (ang.). CBR.com. [dostęp 2017-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  53. ↑ Jacob Stolworthy: Logan: Patrick Stewart says Wolverine 3 will be his last X-Men film (ang.). Independent. [dostęp 2017-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  54. ↑ a b Ana Dumaraog: Logan Director is Working On X-23 Spinoff Script [UPDATED] (ang.). Screen Rant. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  55. ↑ Aaron Couch: ‘Logan’ Team on Dreaming Up a ‘Laura’ Spinoff and Finding the Drama in Wolverine’s Goodbye (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  56. ↑ Borys Kit: ‘Deadpool’ spinoff in works at Fox (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  57. ↑ Justin Chang: Film Review: ‘Deadpool’ (ang.). Variety. [dostęp 2016-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  58. ↑ Adam Chitwood: Simon Kinberg on ‘Deadpool’ Rough Cut, Sequel Talks, and Cable (ang.). Collider. [dostęp 2015-09-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  59. ↑ Andrew Barker: Film Review: ‘Deadpool 2’ (ang.). Variety. [dostęp 2018-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  60. ↑ a b Borys Kit: Fox’s X-Men Issues: Jennifer Lawrence Unsigned, ‘Deadpool’ Defections, ‘Gambit’ on Hold (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  61. ↑ Borys Kit, Mia Galuppo: It’s Official: ‘John Wick’ Director David Leitch to Helm 'Deadpool 2' (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  62. ↑ Chris Evangelista: Ryan Reynolds Unsure About ‘Deadpool 3’, Thinks an ‘X-Force’ Movie Is Next (ang.). /Film. [dostęp 2018-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  63. ↑ Allie Gemmill: X-Men Movies Fox Had Planned (That Won’t Happen At Disney) (ang.). Screen Rant. [dostęp 2019-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  64. ↑ Peter White, Dade Hayes: Disney-Fox Deal: Bob Iger Discusses Digital Future, James Murdoch, Hulu and $2B Cost Savings (ang.). Deadline Hollywood. [dostęp 2017-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=X-Men_Geneza:_Wolverine&oldid=61170727”