Xawery Czernicki

polski wiceadmirał

Xawery Czernicki, właściwie Xawery Stanisław Czernicki herbu własnego (ur. 16 października 1882 w Giedejkach, zm. w 1940 w Katyniu) – kontradmirał Marynarki Wojennej II RP, inżynier budownictwa okrętowego, w latach 1932–1939 szef Służb Kierownictwa Marynarki Wojennej – zastępca szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej, ofiara zbrodni katyńskiej.

Xawery Czernicki
ilustracja
Xawery Czernicki
kontradmirał kontradmirał
Data i miejsce urodzenia

16 października 1882
Giedejki, gubernia wileńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

kwiecień lub maj 1940
Katyń, RFSRR, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

19011940

Siły zbrojne

 MW Imperium Rosyjskiego
 Marynarka Wojenna (II RP)

Jednostki

Kierownictwo Marynarki Wojennej

Stanowiska

szef służb technicznych KMW

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Orderu Miecza (Szwecja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława IV klasy (Imperium Rosyjskie)

Życiorys edytuj

Xawery Stanisław Czernicki urodził się 16 października 1882 w majątku Giedejki w powiecie oszmiańskim, w ziemiańskiej rodzinie szlacheckiej Edwarda i Teresy z Bohuszewiczów[1][2]. Jego ojciec podporucznik weteran Edward Czernicki (1843–1935) był uczestnikiem powstania styczniowego[3].

Służba w rosyjskiej Marynarce Wojennej edytuj

W 1901 ukończył szkołę realną w Wilnie. Po zdaniu matury wstąpił na Wydział Budowy Okrętów Morskiej Szkoły Inżynieryjnej w Kronsztadzie, którą ukończył w 1905. Przez kolejny rok odbywał praktyki morskie. W 1906 został mianowany podporucznikiem Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego i do 1908 był inżynierem okrętownictwa w Kronsztadzie. W latach 1908–1910 pracował w Rządowych Zakładach Budowy Okrętów w Sreteńsku, a następnie Bałtyckich Zakładach Budowy Okrętów w Petersburgu. Od 1910 roku był pomocnikiem głównego inżyniera, a następnie głównym inżynierem podczas budowy pancerników „Sewastopol” i „Pietropawłowsk” w stoczni morskiej w Petersburgu. W 1915 został dyrektorem budowy kadłubów okrętowych w stoczni Rewel (obecnie Tallinn). Pod koniec 1918 podał się do dymisji.

Służba w Marynarce Wojennej RP edytuj

Po zakończeniu I wojny światowej i odrodzeniu niepodległej Polski zgłosił się w 1919 do nowo utworzonej Marynarki Wojennej. W 1922 został zweryfikowany w stopniu komandora porucznika i wyznaczony na stanowisko szefa Służby Technicznej Flotylli Wiślanej w Modlinie, a następnie komendanta Portu Wojennego Modlin[4] i jednocześnie kierownika Wydziału Mechanicznego w Departamencie dla Spraw Morskich. W 1925 zasiadał w komisji zakupu ORP „Warta”, po czym pracował w Biurze Technicznym Nowych Budowli Kierownictwa Marynarki Wojennej. W tym czasie był także przewodniczącym komisji budowy infrastruktury Portu Wojennego Gdynia i członkiem komisji odbiorczej statków dla Żeglugi Polskiej. W 1926 został pierwszym szefem Administracji Kierownictwa Marynarki Wojennej. Od tego samego roku sprawował funkcję przewodniczącego Komisji Nadzorczej Budowy Okrętów we Francji. Kierował budową kontrtorpedowców ORP „Burza” i ORP „Wicher” oraz okrętów podwodnych typu „Wilk”. Powrócił do kraju w 1932 na stanowisko szefa Służb Kierownictwa Marynarki Wojennej – zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej, które zajmował do wybuchu II wojny światowej. 19 marca 1939 został mianowany na stopień kontradmirała. Zainicjował budowę Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni i Wydziału Budowy Okrętów w Państwowej Szkole Technicznej w Warszawie.

Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 wraz z całym Kierownictwem Marynarki Wojennej ewakuował się pociągiem z Warszawy do Pińska, a potem do Brodowa. Następnie znalazł się we wsi Deraźne, którą po agresji ZSRR na Polskę zajęła Armia Czerwona. Został wzięty do niewoli sowieckiej i skierowany z grupą najwyższych oficerów do Równego (komendantem zgrupowania został wówczas kmdr por. Bolesław Sokołowski[5]). Stamtąd zesłano go do obozów jenieckich w głąb ZSRR – na początku trafił do Ostaszkowa, a pod koniec listopada 1939 roku do Kozielska. Został zamordowany przez NKWD w lesie katyńskim. W dniach 10–11 maja 1940 roku Czernicki został przekazany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście dyspozycyjnej nr 059/1 pod numerem N-593-1-4352. Został zamordowany 11–13 maja 1940 roku[6]. Jego zwłok w Katyniu nie zidentyfikowano, podobnie jak gen. dyw. Henryka Minkiewicza.

Był żonaty z Serafiną Margoli[2], interesował się sztuką i numizmatyką.

W 1993 jego imieniem została nazwana Centralna Składnica Marynarki Wojennej. Od 2001 okręt wsparcia logistycznego nosi nazwę ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki”. Nosi je także jedna z gdyńskich ulic. Na targach Balt-Military-Expo w Gdańsku jedną z nagród w dziedzinie budownictwa okrętowego jest Grand Prix im. Kontradmirała Xawerego Czernickiego. W 2001 ukazała się książka pod redakcją Jerzego Przybylskiego pt. „Kontradmirał Xawery Stanisław Czernicki”.

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia wiceadmirała[7]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Awanse edytuj

W Rosji

W Polsce

  • komandor porucznik – 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 7. lokatą w korpusie oficerów Marynarki Wojennej, korpus techniczny
  • komandor – 1 stycznia 1929 ze starszeństwem z 1 stycznia 1929 i 1. lokatą w korpusie oficerów Marynarki Wojennej, korpus techniczny
  • kontradmirał – 19 marca 1939
  • wiceadmirał – pośmiertnie 5 października 2007

Ordery i odznaczenia edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Ksawery Stanisław Czernicki h. Jastrzębiec (odm.)
  2. a b M.J. Minakowski, sejm-wielki.pl/ [online], Genealogia potomków Sejmu Wielkiego (sw.196834 Informacja p. Wojciecha Kupras-Czernickiego z 12.11.2011).
  3. Polska Zbrojna nr 356 z 28 grudnia 1935 roku, s. 6.
  4. Dziennik Personalny nr 49 z 29.11.1922 r.
  5. Dariusz Nawrot. Zbrodnia katyńska w dziejach Polskiej Marynarki Wojennej. „Zeszyty naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, s. 140–141, Rok LI NR 1 (180) 2010. Akademia Marynarki Wojennej. 
  6. Zabici w Katyniu. Alfabetyczny spis 4415 jeńców polskich z Kozielska zabitych w kwietniu-maju 1940, według źródeł sowieckich, polskich i niemieckich, red. A. Gurjanow, A. Dzienkiewicz, Warszawa 2013
  7. M.P. z 2007 r. nr 85, poz. 885
  8. M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 295 „za zasługi na polu organizacji wojska”.
  9. M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 88 „za zasługi na polu organizacji wojska” - jako Ksawery Czernicki.
  10. Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 17
  11. Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 380, Nr 8 z 11 listopada 1931. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 

Bibliografia edytuj

  • Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 123–124. [dostęp 2020-06-29].
  • Jan Kazimierz Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej, tom II, część I, oprac. zbiorowe, Wyższa Szkoła Morska, Gdynia 1996, ISBN 83-86703-50-4.