Złoć
Złoć (Gagea Salisb.) – rodzaj roślin z rodziny liliowatych. Należy do niego ok. 90 gatunków występujących w Eurazji i północnej Afryce. Do polskiej flory należy 5 gatunków. Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Sir Thomasa Gage'a (1781–1820) – lichenologa z Hengrave koło Suffolk[3].
| ||
![]() Złoć żółta | ||
Systematyka[1] | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | rośliny | |
Klad | rośliny naczyniowe | |
Klad | rośliny nasienne | |
Klasa | okrytonasienne | |
Klad | jednoliścienne | |
Rząd | liliowce | |
Rodzina | liliowate | |
Rodzaj | złoć | |
Nazwa systematyczna | ||
Gagea Salisb. Ann. Bot. (König & Sims) 2: 555. 1 Sep 1806[2] | ||
Typ nomenklatoryczny | ||
nie desygnowany (non designatus) | ||
Synonimy | ||
|

WystępowanieEdytuj
Zasięg rodzaju obejmuje Europę (głównie zachodnią i południową), północną Afrykę i Azję, sięgając na wschodzie do Azji Środkowej i zachodnich Himalajów[3]. Największe zróżnicowanie gatunków występuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Środkowej[4]. Przedstawiciele rodzaju rosną na różnych siedliskach – w lasach, zaroślach, łąkach oraz na terenach pustynnych i skalistych[3].
- Gatunki dziko rosnące w Polsce[5]
- złoć łąkowa (Gagea pratensis (Pers.) Dumort., syn. G. pratensis Dumort.)
- złoć mała (Gagea minima (L.) Ker Gawl., syn. G. minima Ker Gawl.)
- złoć pochwolistna (Gagea spathacea (Hayne) Salisb., syn. G. spathacea Salisb.)
- złoć polna (Gagea arvensis (Pers.) Dumort., syn. Gagea arvensis Dumort.)
- złoć żółta (Gagea lutea (L.) Ker Gawl., syn. G. lutea Ker Gawl.)
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Nieduże rośliny zielne (do 15 cm wysokości), byliny cebulkowe[3].
- Organy podziemne
- Cebule owalne lub kuliste, otulone suchą okrywą i czasem kołnierzem pozostałości po liściach, u podstawy czasem z mniejszymi cebulkami[4].
- Łodyga
- Zwykle pojedyncza[4].
- Liście
- Nieliczne, odziomkowe wyrastające wprost z cebuli i dwa liście łodygowe, naprzeciwległe. Liście włosowate, równowąskie lub wąsko lancetowate[3][4].
- Kwiaty
- Rzadko pojedyncze, zwykle po kilka, do kilkunastu, skupionych w baldach, baldachogrono lub grono, podparty zwykle podsadką. Kwiaty obupłciowe z 6 wolnymi listkami okwiatu w dwóch okółkach. Okwiat żółty lub żółtozielony, bardzo rzadko biały (sekcja Anthericoides) lub w innym kolorze. Okwiat trwały, po przekwitnieniu często powiększający się i otulający owoc. Pręcików 6 równych lub 3 z nich dłuższe. Nitki pręcików włosowate, czasem u nasady rozszerzone i spłaszczone. Zalążnia trójkomorowa, w każdej komorze rozwija się wiele zalążków. Szyjka słupka długa, znamię główkowato rozszerzone lub trójdzielne[4].
- Owoce
- Torebka, zwykle trójkanciasta. Nasion wiele drobnych, kulistych (u gatunków leśnych i łąkowych) lub spłaszczonych (u rosnących na pustyniach)[4][3].
BiologiaEdytuj
Kwitnące wczesną wiosną geofity. Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 48, 60, 72, 106.
SystematykaEdytuj
Rodzaj z wieloma podobnymi do siebie gatunkami, często trudnymi do identyfikacji, słabo opisanymi. Jeszcze w XXI wieku wciąż opisywane są nowe gatunki także z Europy (np. Gagea tisoniana opisane ze środkowych Włoch w 2007 roku). Gatunki wyróżniane są na podstawie kryteriów morfologicznych, ale także anatomicznych, kariologicznych, ekologicznych i fitogeograficznych[6]. Słaby stopień poznania tego rodzaju wynika ze stosunkowo niewielkiego zróżnicowania morfologicznego roślin, krótkiego okresu wzrostu nad powierzchnią ziemi, możliwości hybrydyzacji i braku monografii[7].
Podział rodzaju na sekcje wciąż ulega modyfikacjom. Niektóre gatunki tworzą wyraźne grupy monofiletyczne, relacje między innymi pozostają wciąż przedmiotem badań, formułowane są wciąż nowe koncepcje systematyczne[8]. W świetle badań molekularnych pewne jest, że kladem bazalnym rodzaju jest sekcja Anthericoides z występującymi nad Morzem Śródziemnym gatunkami G. graeca i G. trinervia. W obrębie rodzaju umieszczane są też obecnie gatunki wyróżnianego wcześniej odrębnie rodzaju lilijka (Lloydia L.), wydzielone jako sekcja[9].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj należy do podrodziny Lilioideae Eaton (synonimy: Erythroniaceae Martynov, Fritillariaceae R. A. Salisbury, Liriaceae Batsch, Medeolaceae Takhtajan, Tulipaceae Batsch). Obok Gagea należy do niej 10 innych rodzajów tworzących klad bazalny w obrębie rodziny liliowatych Liliaceae Jussieu z rzędu liliowców Liliales Perleb.
- Pozycja systematyczna rodzaju w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)[10].
- Wykaz gatunków[11]
- Gagea afghanica A.Terracc.
- Gagea aipetriensis Levichev
- Gagea alashanica Y.Z.Zhao & L.Q.Zhao
- Gagea albertii Regel
- Gagea alexeenkoana Miscz.
- Gagea alexejana Kamelin ex Levichev
- Gagea alexii Ali & Levichev
- Gagea alii Levichev
- Gagea altaica Schischk. & Sumnev.
- Gagea ancestralis Levichev
- Gagea angrenica Levichev
- Gagea anisopoda Popov
- Gagea artemczukii Krasnova
- Gagea azutavica Kotukhov
- Gagea baluchistanica Levichev & Ali
- Gagea baschkyzylsaica Levichev
- Gagea bashoensis Ali
- Gagea bergii Litv.
- Gagea bezengiensis Levichev
- Gagea bithynica Pascher
- Gagea bohemica (Zauschn.) Schult. & Schult.f.
- Gagea bornmuelleriana Pascher
- Gagea bowes-lyonii Levichev
- Gagea brevistolonifera Levichev
- Gagea bulbifera (Pall.) Salisb.
- Gagea caelestis Levichev
- Gagea calantha Levichev
- Gagea calcicola Zarrei & Wilkin
- Gagea calyptrifolia Levichev
- Gagea capillifolia Vved.
- Gagea capusii A.Terracc.
- Gagea caroli-kochii Grossh.
- Gagea chabertii A.Terracc.
- Gagea chanae Grossh.
- Gagea charadzeae Davlian.
- Gagea chinensis Y.Z.Zhao & L.Q.Zhao
- Gagea chitralensis S.Dasgupta & D.B.Deb
- Gagea chlorantha (M.Bieb.) Schult. & Schult.f.
- Gagea chloroneura Rech.f.
- Gagea chomutovae (Pascher) Pascher
- Gagea chrysantha (Jan) Schult. & Schult.f.
- Gagea circumplexa Vved.
- Gagea commutata K.Koch
- Gagea confusa A.Terracc.
- Gagea cossoniana Pascher
- Gagea cuneata Levichev & Murtaz.
- Gagea czatkalica Levichev
- Gagea daghestanica Levichev & Murtaz.
- Gagea daqingshanensis L.Q.Zhao & Jie Yang
- Gagea davlianidzeae Levichev
- Gagea dayana Chodat & Beauverd
- Gagea delicatula Vved.
- Gagea deserticola Levichev
- Gagea divaricata Regel
- Gagea drummondii Levichev & Ali
- Gagea dschungarica Regel
- Gagea dubia A.Terracc.
- Gagea durieui Parl. ex Trab.
- Gagea eleonorae Levichev
- Gagea elliptica (A.Terracc.) Prain
- Gagea exilis Vved.
- Gagea extremadurensis M.Gut. & F.M.Vázquez
- Gagea fedtschenkoana Pascher
- Gagea ferganica Levichev
- Gagea fibrosa (Desf.) Schult. & Schult.f.
- Gagea filiformis (Ledeb.) Kar. & Kir.
- Gagea flavonutans (H.Hara) Zarrei & Wilkin
- Gagea foliosa (C.Presl) Schult. & Schult.f.
- Gagea gageoides (Zucc.) Vved.
- Gagea germainae Grossh.
- Gagea glacialis K.Koch
- Gagea glaucescens Levichev
- Gagea goljakovii Levichev
- Gagea gracillima Pamp.
- Gagea graeca (L.) Irmsch.
- Gagea graminifolia Vved.
- Gagea granatellii (Parl.) Parl.
- Gagea granulosa Turcz.
- Gagea grey-wilsonii Rech.f.
- Gagea gymnopoda Vved.
- Gagea gypsacea Levichev
- Gagea helenae Grossh.
- Gagea hiensis Pascher
- Gagea hissarica Lipsky
- Gagea humicola Levichev
- Gagea ignota Levichev
- Gagea incrustata Vved.
- Gagea intercedens Pascher
- Gagea iranica Zarrei & Zarre
- Gagea jaeschkei Pascher
- Gagea japonica Pascher
- Gagea jispensis Ali & Levichev
- Gagea joannis Grossh.
- Gagea juliae Pascher
- Gagea kamelinii Levichev
- Gagea kneissea J.Thiébaut
- Gagea kopetdagensis Vved.
- Gagea kunawurensis (Royle) Greuter
- Gagea kuraiensis Levichev
- Gagea kuraminica Levichev
- Gagea lacaitae A.Terracc.
- Gagea leosii Ali & Levichev
- Gagea libanotica (Hochst.) Greuter
- Gagea liotardii (Sternb.) Schult. & Schult.f.
- Gagea lojaconoi Peruzzi
- Gagea longiscapa Grossh.
- Gagea ludmilae Levichev
- Gagea lusitanica A.Terracc.
- Gagea lutea (L.) Ker Gawl. – złoć żółta
- Gagea luteoides Stapf
- Gagea maeotica Artemczuk
- Gagea mauritanica Durieu
- Gagea megapolitana Henker
- Gagea menitskyi Levichev
- Gagea mergalahensis Ali & Levichev
- Gagea michaelis Golosk.
- Gagea micrantha (Boiss.) Pascher
- Gagea microfistulosa Levichev
- Gagea minima (L.) Ker Gawl. – złoć mała
- Gagea minutiflora Regel
- Gagea minutissima Vved.
- Gagea multipedunculifera Levichev
- Gagea nabievii Levichev
- Gagea nakaiana Kitag.
- Gagea neopopovii Golosk.
- Gagea nevadensis Boiss.
- Gagea noltiei Peruzzi, J.-M.Tison, A.Peterson & J.Peterson
- Gagea novoascanica Klokov
- Gagea olgae Regel
- Gagea paedophila Vved.
- Gagea pakistanica Levichev & Ali
- Gagea paniculata Levichev
- Gagea pauciflora (Turcz. ex Trautv.) Ledeb.
- Gagea pedata Levichev
- Gagea peduncularis (C.Presl) Pascher
- Gagea podolica Schult. & Schult.f.
- Gagea polidorii J.-M.Tison
- Gagea polymorpha Boiss.
- Gagea popovii Vved.
- Gagea praemixta Vved.
- Gagea pratensis (Pers.) Dumort. – złoć łąkowa
- Gagea pseudominutiflora Levichev
- Gagea punjabica Levichev & Ali
- Gagea pusilla (F.W.Schmidt) Sweet
- Gagea quasitenuifolia Levichev
- Gagea quettica Levichev & Ali
- Gagea rawalpindica Levichev & Ali
- Gagea reinhardii Levichev
- Gagea reticulata (Pall.) Schult. & Schult.f.
- Gagea reverchonii Degen
- Gagea rigida Boiss. & Spruner
- Gagea robusta Zarrei & Wilkin
- Gagea rubicunda Meinsh.
- Gagea rubinae Ali
- Gagea rufidula Levichev
- Gagea rupicola Levichev
- Gagea sarmentosa K.Koch
- Gagea sarysuensis Murz.
- Gagea schachimardanica Levichev
- Gagea schugnanica Levichev & Navruzsh.
- Gagea scythica Artemczuk
- Gagea serotina (L.) Ker Gawl. (syn. Lloydia serotina (L.) Rchb.) – lilijka alpejska
- Gagea setifolia Baker
- Gagea shmakoviana Levichev
- Gagea sicula Lojac.
- Gagea siphonantha Rech.f.
- Gagea sivasica Hamzaoglu
- Gagea soleirolii F.W.Schultz
- Gagea spathacea (Hayne) Salisb. – złoć pochwolistna
- Gagea spumosa Levichev
- Gagea staintonii Rech.f.
- Gagea stepposa L.Z.Shue
- Gagea subtilis Vved.
- Gagea subtrigona J.-M.Tison
- Gagea sulfurea Miscz.
- Gagea tadshikistanica Levichev
- Gagea takhtajanii Levichev
- Gagea talassica Levichev
- Gagea taschkentica Levichev
- Gagea taurica Steven
- Gagea tenera Pascher
- Gagea tenuissima Miscz.
- Gagea tesquicola Krasnova
- Gagea tisoniana Peruzzi, Bartolucci, Frignani & Minut.
- Gagea toktogulii Levichev
- Gagea toppinii S.Dasgupta & D.B.Deb
- Gagea transversalis (Pall.) Steven
- Gagea triflora (Ledeb.) Schult. & Schult.f.
- Gagea trinervia (Viv.) Greuter
- Gagea turanica Levichev
- Gagea ucrainica Klokov
- Gagea ugamica Pavlov
- Gagea ulazsaica Levichev
- Gagea uliginosa Siehe & Pascher
- Gagea utriculosa Levichev
- Gagea vaginata Pascher
- Gagea vegeta Vved.
- Gagea villosa (M.Bieb.) Sweet (syn. G. arvensis) – złoć polna
- Gagea villosula Vved.
- Gagea vvedenskyi Grossh.
- Gagea wallichii Levichev & Ali
- Gagea wendelboi Rech.f.
- Gagea xiphoidea Levichev
ZastosowanieEdytuj
Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W krajach o łagodnym klimacie w ogrodach skalnych uprawia się Gagea graeca i G. penduncularis[12]. W Polsce wszystkie rodzime gatunki wskazywane są jako ciekawy i barwny, wczesnowiosenny element kompozycji zieleńców, zwłaszcza w przypadku masowego występowania (uprawy) pod drzewami i krzewami, stanowiący uzupełnienie dla zawilców i fiołków[13].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2017-10-21].
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 03-01-1008].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 421. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f Gagea in Flora of China (ang.). eFloras.org. [dostęp 2009-01-05].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
- ↑ Lorenzo Peruzzi, Fabrizio Bartolucci, Flavio Frignani, Francesco Minutillo. Gagea tisoniana, a new species of Gagea Salisb. sect. Gagea (Liliaceae) from central Italy. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 155 (3), s. 337-347, 2007-11-01. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00710.x (ang.). [dostęp 2009-01-05].
- ↑ A. Peterson, H. John, E. Koch, J. Peterson. A molecular phylogeny of the genus Gagea (Liliaceae) in Germany inferred from non-coding chloroplast and nuclear DNA sequences. „Plant Systematics and Evolution”. 245 (3-4): 145-162, maj 2004. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-003-0114-y (ang.). [dostęp 2009-05-01].
- ↑ L. Peruzzi, A. Peterson, J.M. Tison, J. Peterson. Phylogenetic relationships of Gagea Salisb. (Liliaceae) in Italy, inferred from molecular and morphological data matrices. „Plant Systematics and Evolution”. 276 (3-4): 219-234, grudzień 2008. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-008-0081-4. ISSN 1615-6110 (ang.). [dostęp 2009-01-05].
- ↑ A. Peterson, I. Levichevb, J. Peterson. Systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae) and infrageneric classification of Gagea based on molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (2), s. 446-465, luty 2008. Elsevier. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.016. ISSN 1055-7903 (ang.). [dostęp 2009-01-05].
- ↑ Crescent Bloom: Gagea (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 03-01-2009].
- ↑ Gagea. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-10-21].
- ↑ Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-7079-157-3.
- ↑ Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.