Złoć

Złoć (Gagea Salisb.) – rodzaj roślin z rodziny liliowatych. Należy do niego ok. 90 gatunków występujących w Eurazji i północnej Afryce. Do polskiej flory należy 5 gatunków. Naukowa nazwa rodzajowa upamiętnia Sir Thomasa Gage'a (1781–1820) – lichenologa z Hengrave koło Suffolk[3].

Złoć
Ilustracja
Złoć żółta
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad jednoliścienne
Rząd liliowce
Rodzina liliowate
Rodzaj złoć
Nazwa systematyczna
Gagea Salisb.
Ann. Bot. (König & Sims) 2: 555. 1 Sep 1806[2]
Typ nomenklatoryczny
nie desygnowany (non designatus)
Synonimy
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiat złoci małej
Cebule złoci łąkowej

WystępowanieEdytuj

Zasięg rodzaju obejmuje Europę (głównie zachodnią i południową), północną Afrykę i Azję, sięgając na wschodzie do Azji Środkowej i zachodnich Himalajów[3]. Największe zróżnicowanie gatunków występuje w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Środkowej[4]. Przedstawiciele rodzaju rosną na różnych siedliskach – w lasach, zaroślach, łąkach oraz na terenach pustynnych i skalistych[3].

Gatunki dziko rosnące w Polsce[5]
  • złoć łąkowa (Gagea pratensis (Pers.) Dumort., syn. G. pratensis Dumort.)
  • złoć mała (Gagea minima (L.) Ker Gawl., syn. G. minima Ker Gawl.)
  • złoć pochwolistna (Gagea spathacea (Hayne) Salisb., syn. G. spathacea Salisb.)
  • złoć polna (Gagea arvensis (Pers.) Dumort., syn. Gagea arvensis Dumort.)
  • złoć żółta (Gagea lutea (L.) Ker Gawl., syn. G. lutea Ker Gawl.)

MorfologiaEdytuj

Pokrój
Nieduże rośliny zielne (do 15 cm wysokości), byliny cebulkowe[3].
Organy podziemne
Cebule owalne lub kuliste, otulone suchą okrywą i czasem kołnierzem pozostałości po liściach, u podstawy czasem z mniejszymi cebulkami[4].
Łodyga
Zwykle pojedyncza[4].
Liście
Nieliczne, odziomkowe wyrastające wprost z cebuli i dwa liście łodygowe, naprzeciwległe. Liście włosowate, równowąskie lub wąsko lancetowate[3][4].
Kwiaty
Rzadko pojedyncze, zwykle po kilka, do kilkunastu, skupionych w baldach, baldachogrono lub grono, podparty zwykle podsadką. Kwiaty obupłciowe z 6 wolnymi listkami okwiatu w dwóch okółkach. Okwiat żółty lub żółtozielony, bardzo rzadko biały (sekcja Anthericoides) lub w innym kolorze. Okwiat trwały, po przekwitnieniu często powiększający się i otulający owoc. Pręcików 6 równych lub 3 z nich dłuższe. Nitki pręcików włosowate, czasem u nasady rozszerzone i spłaszczone. Zalążnia trójkomorowa, w każdej komorze rozwija się wiele zalążków. Szyjka słupka długa, znamię główkowato rozszerzone lub trójdzielne[4].
Owoce
Torebka, zwykle trójkanciasta. Nasion wiele drobnych, kulistych (u gatunków leśnych i łąkowych) lub spłaszczonych (u rosnących na pustyniach)[4][3].

BiologiaEdytuj

Kwitnące wczesną wiosną geofity. Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 48, 60, 72, 106.

SystematykaEdytuj

Rodzaj z wieloma podobnymi do siebie gatunkami, często trudnymi do identyfikacji, słabo opisanymi. Jeszcze w XXI wieku wciąż opisywane są nowe gatunki także z Europy (np. Gagea tisoniana opisane ze środkowych Włoch w 2007 roku). Gatunki wyróżniane są na podstawie kryteriów morfologicznych, ale także anatomicznych, kariologicznych, ekologicznych i fitogeograficznych[6]. Słaby stopień poznania tego rodzaju wynika ze stosunkowo niewielkiego zróżnicowania morfologicznego roślin, krótkiego okresu wzrostu nad powierzchnią ziemi, możliwości hybrydyzacji i braku monografii[7].

Podział rodzaju na sekcje wciąż ulega modyfikacjom. Niektóre gatunki tworzą wyraźne grupy monofiletyczne, relacje między innymi pozostają wciąż przedmiotem badań, formułowane są wciąż nowe koncepcje systematyczne[8]. W świetle badań molekularnych pewne jest, że kladem bazalnym rodzaju jest sekcja Anthericoides z występującymi nad Morzem Śródziemnym gatunkami G. graeca i G. trinervia. W obrębie rodzaju umieszczane są też obecnie gatunki wyróżnianego wcześniej odrębnie rodzaju lilijka (Lloydia L.), wydzielone jako sekcja[9].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należy do podrodziny Lilioideae Eaton (synonimy: Erythroniaceae Martynov, Fritillariaceae R. A. Salisbury, Liriaceae Batsch, Medeolaceae Takhtajan, Tulipaceae Batsch). Obok Gagea należy do niej 10 innych rodzajów tworzących klad bazalny w obrębie rodziny liliowatych Liliaceae Jussieu z rzędu liliowców Liliales Perleb.

Pozycja systematyczna rodzaju w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)[10].

Wykaz gatunków[11]

ZastosowanieEdytuj

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne. W krajach o łagodnym klimacie w ogrodach skalnych uprawia się Gagea graeca i G. penduncularis[12]. W Polsce wszystkie rodzime gatunki wskazywane są jako ciekawy i barwny, wczesnowiosenny element kompozycji zieleńców, zwłaszcza w przypadku masowego występowania (uprawy) pod drzewami i krzewami, stanowiący uzupełnienie dla zawilców i fiołków[13].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2017-10-21].
  2. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 03-01-1008].
  3. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 421. ISBN 0-333-74890-5.
  4. ↑ a b c d e f Gagea in Flora of China (ang.). eFloras.org. [dostęp 2009-01-05].
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
  6. ↑ Lorenzo Peruzzi, Fabrizio Bartolucci, Flavio Frignani, Francesco Minutillo. Gagea tisoniana, a new species of Gagea Salisb. sect. Gagea (Liliaceae) from central Italy. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 155 (3), s. 337-347, 2007-11-01. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2007.00710.x (ang.). [dostęp 2009-01-05]. 
  7. ↑ A. Peterson, H. John, E. Koch, J. Peterson. A molecular phylogeny of the genus Gagea (Liliaceae) in Germany inferred from non-coding chloroplast and nuclear DNA sequences. „Plant Systematics and Evolution”. 245 (3-4): 145-162, maj 2004. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-003-0114-y (ang.). [dostęp 2009-05-01]. 
  8. ↑ L. Peruzzi, A. Peterson, J.M. Tison, J. Peterson. Phylogenetic relationships of Gagea Salisb. (Liliaceae) in Italy, inferred from molecular and morphological data matrices. „Plant Systematics and Evolution”. 276 (3-4): 219-234, grudzień 2008. Springer Wien. DOI: 10.1007/s00606-008-0081-4. ISSN 1615-6110 (ang.). [dostęp 2009-01-05]. 
  9. ↑ A. Peterson, I. Levichevb, J. Peterson. Systematics of Gagea and Lloydia (Liliaceae) and infrageneric classification of Gagea based on molecular and morphological data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 46 (2), s. 446-465, luty 2008. Elsevier. DOI: 10.1016/j.ympev.2007.11.016. ISSN 1055-7903 (ang.). [dostęp 2009-01-05]. 
  10. ↑ Crescent Bloom: Gagea (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 03-01-2009].
  11. ↑ Gagea. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-10-21].
  12. ↑ Christopher Brickell: Wielka Encyklopedia Roślin. Warszawa: Muza S.A., 1993. ISBN 83-7079-157-3.
  13. ↑ Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Złoć&oldid=61069269”