Wikipedia

Złotorost ścienny

Złotorost ścienny (Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.) – gatunek grzybów z rodziny złotorostowatych (Teloschistaceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów[2].

Złotorost ścienny
Ilustracja
Plecha z pomarańczowymi apotecjami
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

złotorostowce

Rodzina

złotorostowate

Rodzaj

złotorost

Gatunek

złotorost ścienny

Nazwa systematyczna
Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.
Lich. Arctoi: 69 (1860)
Multimedia w Wikimedia Commons
Plecha z nielicznymi apotecjami w początkowej fazie rozwoju
Silnie rozrośnięte plechy
Rośnie również na betonie i skałach

Systematyka i nazewnictwo edytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoria, Teloschistaceae, Teloschistales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1753 przez Karola Linneusza jak Lichen parietinus (porost ścienny)[1]. Do rodzaju Xanthoria został przeniesiony w 1860 r.

Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:

  • Blasteniospora parietina (L.) Trevis. 1853
  • Geissodea parietina (L.) J. St.-Hil. 1805
  • Imbricaria parietina (L.) DC. 1805
  • Lichen parietinus L. 1753
  • Lobaria parietina (L.) Hoffm. 1796
  • Parmelia parietina (L.) Ach. 1803)
  • Physcia ectanea (Ach.) Linds. 1869
  • Physcia parietina (L.) De Not. 1847
  • Platysma parietinum (L.) Frege 1812
  • Teloschistes parietinus (L.) Norman 1853
  • Xanthoria ectanea (Ach.) Räsänen ex Filson 1969

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].

Morfologia edytuj

Plecha

Tworzy listkowatą, rozetkowatą lub nieregularną plechę z glonami protokokkoidalnymi. Rozpoznano dwa gatunki tych glonów: Trebouxia arboricola i Trebouxia irregularis[4]. Plecha osiąga szerokość 2-10, wyjątkowo do 20 cm i jej górna powierzchnia ma w miejscach dobrze oświetlonych intensywnie żółtą lub żółtopomarańczową barwę, w zacienionych jest żółtozielona lub szarozielona. Plecha jest głęboko wcinana, jej odcinki są gładkie lub pomarszczone i mają szerokość do 5 mm. Ściśle przylega do podłoża, wznoszą się tylko jej brzegi. Brzegi plechy są poszerzone i zaokrąglone, stykają się z sobą lub zachodzą na siebie. Dolna powierzchnia plechy jest pomarszczona lub żyłkowana i biaława, żółtawe są tylko jej brzegi. Chwytników brak.

Rozmnażanie

Nie wytwarza ani urwistków, ani izydiów, rozmnaża się wyłącznie przez zarodniki[5]. Rozmnaża się głównie płciowo; na plesze prawie zawsze występują siedzące lub na krótkich trzoneczkach apotecja lekanorowe. Mają średnicę 1-6 mm i ciemniejsze od plechy tarczki o barwie od żółtopomarańczowej do brunatnopomarańczowej. Brzeżek tarczek jest w kolorze plechy, gładki lub karbowany[6]. Pyknidia występują rzadko, są zanurzone w plesze i zazwyczaj nieco od niej ciemniejsze[7].

Budowa mikroskopowa;

Hymenium bezbarwne, o grubości 50-80 um. Hypotecjum bezbarwne lub bladobrązowe, o grubości 15-50 um. Wstawki (parafizy) proste lub rozgałęzione, cylindryczne. Zarodników powstaje po 8 w każdym worku, są dwukomórkowe, elipsoidalne, dwubiegunowe i mają rozmiar 12-16 × 5-9 μm. Posiadają przegrodę o grubości 3-8 μm. Pykniospory elipsoidalne, o rozmiarach 2,5-4 x 1-1,5 μm[7].

Reakcje barwne

Plecha K + purpurowa[6].

Występowanie i siedlisko edytuj

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony; występuje na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy[8]. W Polsce jest pospolity na terenie całego kraju[2].

Rośnie na korze i drewnie drzew i krzewów, zarówno liściastych, jak i iglastych (rzadziej), a także na skałach wapiennych, betonie i na słomianych dachach[6].

Swoje szerokie rozprzestrzenienie złotorost ścienny zawdzięcza dużej odporności na zanieczyszczenia. Jest w dużym stopniu odporny również na metale ciężkie, z tego też powodu znalazł zastosowanie w biomonitoringu[9]. Na skali porostowej znajduje się w 3 grupie porostów mogących rosnąć w powietrzu silnie zanieczyszczonym.

Jest gatunkiem azotolubnym, z tego też powodu często występuje na obszarach zaludnionych i rolniczych, o dużym stopniu eutrofizacji[10]. Za przyczynę powrotu tego gatunku w XX wieku do lokalnej flory porostów w prowincji Ontario w południowej Kanadzie uważa się właśnie odkładanie się w glebie azotanów wskutek rozwoju przemysłu i rolnictwa[11].

Czasami na plesze złotorostu ściennego można zobaczyć różowe grudki. Są to sporodochia pasożytującego na nim grzyba Illosporiopsis christiansenii[12].

Biochemia edytuj

Większość porostów wytwarza grupę związków chemicznych zwanych kwasami porostowymi[6]. Złotorost ścienny wytwarza parietynę, pochodną antrachinonu. Jej pomarańczowe kryształki znajdują się w górnej korze plechy. W wytwarzaniu tego związku bierze udział promieniowanie UV oraz enzymy z grupy fotosyntetaz wytwarzane przez znajdujące się w nim glony z rodzaju Trebouxia[13]. Parietyna wykazuje silną fluorescencję pod wpływem światła UV, jest także wskaźnikiem kwasowo-zasadowym ujawniającym swoją barwą odczyn środowiska[14][15]. Złotorost ścienny w mniejszych ilościach wytwarza też fallacinol, fallacinal, emodyny i kwas parietynowy[7].

Wodny ekstrakt X. parietina wykazuje dobrą aktywność przeciwwirusową in vitro. Hamuje replikację ludzkiego wirusa paragrypy typu 2[16].

Gatunki podobne edytuj

Najbardziej podobny jest występujący w takich samych siedliskach złotorost wieloowocnikowy (Xanthoria polycarpa). Ma jednak mniejszą i bardziej poduszeczkowatą plechę, oraz większe i bardziej liczne (w stosunku do wielkości plechy) owocniki[6]. Na skałach rośnie złotorost pyszny (Xanthoria elegans), który również nie wytwarza urwistków. Ma jednak węższe, bardziej wypukłe odcinki plechy, ponadto ściśle przylegające do podłoża, trudne do oderwania[7].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
  2. ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
  3. ↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-04-25]. (ang.).
  4. ↑ Vernon Ahmadjian, The lichen symbiosis, New York: John Wiley, 1993, s. 32–33, ISBN 0-471-57885-1, OCLC 27172295.
  5. ↑ Bruce McCune, Macrolichens of the Pacific Northwest, Linda Geiser i inni, Corvallis: Oregon State University Press, 1997, s. 321, ISBN 0-87071-394-9, OCLC 36284208.
  6. ↑ a b c d e Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
  7. ↑ a b c d Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-05-06].
  8. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
  9. ↑ Brunialti G, Frati L. (2007). Biomonitoring of nine elements by the lichen Xanthoria parietina in Adriatic Italy: A retrospective study over a 7-year time span.Science of the Total Environment 387(1–3): 289-300
  10. ↑ Gaio-Oliveira G, Dahlman L, Palmqvist K, Máguas C. (2004). "Ammonium uptake in the nitrophytic lichen Xanthoria parietina and its effects on vitality and balance between symbionts."Lichenologist 36: 75–86
  11. ↑ Brodo IM, Lewis C, Craig B. (2007). "Xanthoria parietina, a coastal lichen, rediscovered in Ontario." Northeastern Naturalist 14(2): 300–6
  12. ↑ Images of British Lichenicolous Fungi. [dostęp 2016-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)].
  13. ↑ Solhaug KA, Gauslaa Y. (2004). "Photosynthates stimulate the UV-B induced fungal anthraquinone synthesis in the foliose lichen Xanthoria parietina." Plant Cell and Environment 27: 167–76
  14. ↑ Marek Ples, Świa­tło zimne z natury - ber­be­ryna i parie­tyna, „Biologia w Szkole”, 4 (2018), Poznań: Forum Media Pol­ska Sp. z o.o., s. 59-63.
  15. ↑ Marek Ples, Parie­tyna - dosko­nal­sza metoda pozy­ski­wa­nia, „Biologia w Szkole”, 4 (2018), Poznań: Forum Media Pol­ska Sp. z o.o., s. 60-63.
  16. ↑ Karagoz A, Aslan A. (2005). Antiviral and cytotoxic activity of some lichen extracts. Biologia 60(3): 281–6
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Złotorost_ścienny&oldid=70779197”