Złoty Potok (województwo śląskie)
 |
Ten artykuł od 2018-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Złoty Potok – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Janów w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej przy drodze wojewódzkiej nr 793. Do 1952 roku istniała gmina Potok Złoty. W latach 1975–1998 w województwie częstochowskim.
| wieś | |
 Fragment zabudowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2008) |
1101 |
| Strefa numeracyjna |
34 |
| Kod pocztowy |
42-253[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SCZ |
| SIMC |
0133451 |
Położenie na mapie gminy Janów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego  | |
 50°42′22″N 19°26′13″E/50,706111 19,436944[1] | |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Początki osadnictwa nad Wiercicą datuje się na przełom VIII i IX w., gdy powstało grodzisko Osiedle Wały o powierzchni około 18 tys. m². Pierwsza wzmianka o wsi Potok pochodzi z 1153 roku.
W 1298 roku Bartosz z rodu Odrowążów ufundował drewniany kościół parafialny. W połowie XV w. w Potoku zbudowano murowany kościół w stylu gotyckim, który na przestrzeni wieków wielokrotnie przebudowywano; obecnie jest budowlą bezstylową. Od drugiej połowy XV wieku Potok był własnością osób związanych z rodziną Potockich herbu Szreniawa. W XVI wieku zbudowano w Złotym Potoku dwór. W 1851 roku majątek stał się własnością Krasińskich, od których w 1881 roku przeszedł w ręce Raczyńskich.
Tuż za wywierzyskowymi źródłami Wiercicy (Źródła Zygmunta i Elżbiety) znajduje się pstrągarnia, założona (jako jedna z pierwszych w Europie) w 1881 roku, na polecenie hr. Edwarda Raczyńskiego. Zaprojektował ją Michał Girdwoyń.
8 lub 9 lipca 1863 r. w lasach pod wsią oddział powstańców styczniowych pod dowództwem ppłka Zygmunta Chmieleńskiego stoczył przegraną bitwę z oddziałem rosyjskim pod dowództwem pułkownika Ernrotha.
Za pstrągarnią i Stawem Zielonym (zwanym również „Snem Nocy Letniej”) znajduje się zabytkowy młyn wodny „Kołaczew”. Pochodzi z początku XX w., odbudowany po pożarze w 1928 r., znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.
11 września 1944 roku w pobliskich lasach miała miejsce bitwa między liczącym około 400. ludzi batalionem partyzanckim „Skała” Krakowskiego Kedywu zmierzającym z Krakowa na odsiecz powstaniu warszawskiemu, a prawie dwutysięczną ekspedycją niemiecką (między innymi własowców). W bitwie zginęło 25. partyzantów i 68. żołnierzy niemieckich, a zakończyła się odwrotem partyzantów, w kierunku Miechowa. Poległych partyzantów upamiętnia tablica wmurowana w latach pięćdziesiątych na ścianie frontowej kościoła w Złotym Potoku.
Pobyt Zygmunta Krasińskiego edytuj
Od maja do 20 września 1857 r. w Złotym Potoku przebywał jeden z najwybitniejszych polskich twórców epoki romantyzmu, Zygmunt Krasiński. Do miejscowości przyjechał razem z żoną, Elizą Elżbietą z Branickich, i dziećmi. Spacerując po okolicznych lasach, nadał nazwy wielu ostańcom, a także położonemu u stóp pałacu stawowi Irydion. Pobyt przerwała śmierć jego najmłodszej córki, Elżbiety. Obecnie w dworku, w którym mieszkał Krasiński, mieści się muzeum.
Obiekty zabytkowe edytuj
- Pałac Raczyńskich – na miejscu obecnego pałacu od XVI w. istniał dwór, prawdopodobnie obronny, zwany Zameczkiem. Na początku XIX w. stary dwór popadł w ruinę i nie nadawał się już do zamieszkania. W połowie XIX w. majątek odkupił i podniósł z upadku generał Wincenty Krasiński. W 1856 na jego polecenie zbudowany został pałac w stylu klasycystycznym, a sąsiadujący z nim dworek z 1827 przeznaczony został dla jego syna, Zygmunta, który mieszkał w nim latem 1857. Po jego śmierci majątek odziedziczyła córka poety Maria, żona hrabiego Edwarda Aleksandra Raczyńskiego[3]. Rodzina Raczyńskich na początku XX w. przebudowała pałac, nadając mu dzisiejszy kształt. Po 1945 roku majątek upaństwowiono, a w pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła. Obecnie znajduje się w bardzo złym stanie technicznym i nie można go zwiedzać.
- Dwór klasycystyczny z 1829 roku, w którym w lecie 1857 roku mieszkał Zygmunt Krasiński. Obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego[3].
- Park pałacowy – Pałac Raczyńskich i Dworek Krasińskich otoczone są prawie czterdziestohektarowym parkiem w stylu angielskim, przez którego środek przepływa Wiercica, która zdecydowała o nadaniu parkowi romantycznego charakteru. Park został zaprojektowany przez Franciszka Szaniora, który postanowił wzbogacić jego florę takimi gatunkami drzew i krzewów, w tym m.in.: modrzew japoński, wiąz turkiestański, tulipanowiec amerykański czy karagana syberyjska. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego można też spotkać interesujący pomnik przyrody; ok. 600-letni dąb szypułkowy „Dziad”.
- Grodzisko skalne Osiedle Wały około 2 km na południe od Złotego Potoku, pierwszy gród powstał w tym miejscu około VIII–IX w., a ponownie zamieszkiwany był w XI–XII wieku[4].
- Kościół pw. św. Jana Chrzciciela. W bocznej, neogotyckiej kaplicy Krasińskich, pochowana jest Elżbietka, córka Zygmunta, a także jego wnuk, hrabia Karol Roger Raczyński.
Obiekty przyrodnicze edytuj
- Wywierzyskowe źródła i dolina Wiercicy
- 200-letnia aleja klonowa, pomnik przyrody (drzewa o wysokości ok. 30 m, obwodzie 200–300 cm)[5]
- Liczne ostańce (np. Diabelskie Mosty, Skała z Krzyżem, Brama Twardowskiego)
- Rezerwat leśny „Parkowe”
- Stanowisko endemicznej warzuchy polskiej
- Stawy pstrągów
Szlaki turystyczne edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 162108
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1638 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Anna Dymek, Problemy rewaloryzacji zespołu pałacowo-parkowego w Złotym Potoku, „Wiadomości Konserwatorskie” (27), 1999, s. 34-35.
- ↑ Jura Krakowsko-Częstochowska i Wyżyna Wieluńska - grodziska i stanowiska archeologiczne [online], web.archive.org, 28 grudnia 2013 [dostęp 2023-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-28].
- ↑ Polskie Drzewo Roku 2020.
Linki zewnętrzne edytuj
- Potok Złoty (10), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 864.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona