Załoźce (ukr. Залізці, Zalizci) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie tarnopolskim, nad Seretem, siedziba hromady. Do 2020 w rejonie zborowskim.

Załoźce
Залізці
Ilustracja
Kościół Niepokalanego Poczęcia w Załoźcach
Herb
Herb
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

tarnopolski

Hromada

Załoźce

Data założenia

przed 1511

Prawa miejskie

1520

Powierzchnia

4,4 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


2 649[1]

Nr kierunkowy

+380 3540

Kod pocztowy

47234

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Załoźce”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Załoźce”
Ziemia49°47′42″N 25°22′44″E/49,795000 25,378889
Strona internetowa
Galeria: zamek, mapa
Zamek w Załoźcach
Zamek w Załoźcach. Schemat
Załoźce, fragment mapy wojskowej Friedricha Miega (1769-1787)

Nazwa, geografia

edytuj

Do 1919 roku również w zapisach jako Załośce, Załośce Stare i Nowe. Leżą nad Seretem, który rozdziela miejscowość na Załoźce Stare i Załoźce Nowe[2].

Historia

edytuj

Pierwsza wzmianka o Załoźcach pochodzi z 1441 roku[2], wymieniane jako miasto w 1511 roku lub 1516[3]. W tym czasie Marcin Kamieniecki rozpoczął budowę lub zbudował tu zamek[2], który pod koniec XVI wieku był własnością Konstantego Wiśniowieckiego[4]. Parafia rzymskokatolicka w mieście przez pewny czas wchodziła w skład diecezji łuckiej[5], chociaż kanonik katedry lwowskiej ks. Tomasz Pirawski w swym dziele „Relatio status almae Archidioecesis Leopoliensis”[6] „napisanym w latach 1614 i 1615 twierdził, że kościoły w Olesku, Załoźcach i Brodach należeć powinny do dziekanii złoczowskiej archidiecezji lwowskiej[7].

Przy końcu XVIII wieku hrabia Ignacy Miączyński ufundował w mieście klasztor i szpital Sióstr Miłosierdzia (Szarytek).

W wyniku I rozbioru Polski Załoźce znalazły się pod władzą Austrii. W tym czasie utraciły prawa miejskie[2].

W czasie I wojny światowej w okolicy miasta toczyły się ciężkie boje oddziałów austriackich z wojskami rosyjskimi, w jednych i drugich licznie służyli Polacy. Wojskami rosyjskimi – 13 Dywizją Piechoty dowodził gen. Eugeniusz de Henning-Michaelis, a austriacką 43 Dywizją Piechoty gen. Tadeusz Rozwadowski[8]. Walki doprowadziły do zrujnowania zamku[2].

W 1939 r. miasto liczyło ok. 6000 mieszkańców, z których połowę stanowili Ukraińcy. Pozostali to Polacy i Żydzi[9].

Do 1945[10] miasto w Polsce, w województwie tarnopolskim, w powiecie zborowskim, siedziba gminy Załoźce. W 1932 roku komisarzem rządowym miasta był emerytowany major taborów Adolf Drwota.

We wrześniu 1939 roku zajęte przez Armię Czerwoną, do 1963 roku były stolicą rejonu; później włączone do rejonu zborowskiego[2].

Zajęte przez Wehrmacht 9 lipca 1941 roku; tego samego dnia zabito w Załoźcach 20 Żydów. Podczas okupacji niemieckiej miejscowość została włączona do powiatu (Landkreis) Tarnopol, była siedzibą gminy[11]. W październiku 1942 roku Niemcy przesiedlili około 1 tys. załozieckich Żydów do Zborowa. W miejscowości pozostał obóz pracy, zlikwidowany w 1943 roku[12]. Pomoc Żydom w Załoźcach nieśli Polacy - Maria Szawłowska i Jakub Pyzik, których po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[13][14][15].

W latach 1944–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w różnych okolicznościach 30 Polaków[16].

Do 1944 roku w Załoźcach działała konspiracyjna polska samoobrona, składający się z harcerzy Szarych Szeregów[17]. Podczas drugiej okupacji sowieckiej władze sformowały w Załoźcach batalion niszczycielski, w którym służyli Polacy. Batalion ochraniał uchodźców z okolicznych wiosek, którzy ewakuowali się do miasteczka w obawie przed eksterminacją przez OUN-UPA oraz zwalczał ukraińskie podziemie. Po wojnie większość Polaków została ekspatriowana[2].

Do 1944 roku miejska parafia łacińska, należała do dekanatu brodzkiego, archidiecezji lwowskiej. Parafię założył w roku 1547 Jan Kamieniecki.

Od 1961 roku osiedle typu miejskiego[2].

W 1989 liczyło 2730 mieszkańców[18].

W 2013 liczyło 2735 mieszkańców[19].

Zabytki

edytuj
Osobny artykuł: Zamek w Załoźcach.
  • cerkiew pw. Opieki Matki Bożej z 1740 roku (dawny kościół augustianów pw. św. Warzyńca, przekazany w 1801 r. przez władze austriackie grekokatolikom[21][22].
  • kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP – murowany z XVII wieku, poświęcony w 1639 r., ufundowany przez rodzinę Wiśniowieckich, która urządziła w nim rodzinną kryptę grobową. Zrujnowany podczas I wojny światowej, odbudowany według projektu Wawrzyńca Dayczaka w 20. latach XX w., zamknięty w 1945 r., obecnie bez dachu, w stanie ruiny. Działalność duszpasterska przeniesiona do kaplicy sióstr szarytek[2][23].
  • kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP z XIX w. – wzniesiony przez siostry szarytki, konsekrowany w 1888 r., zamknięty po II wojnie światowej, zwrócony katolikom i wyremontowany w 1994 r., obsługiwany przez księży diecezjalnych z Tarnopola[2][24]

Urodzeni w Załoźcach

edytuj

Pobliskie miejscowości

edytuj

Zobacz też

edytuj
  1. Stanisław Spittal na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 w korpusie oficerów sanitarnych, grupa lekarzy. W lipcu 1928 został przeniesiony z 6 Szpitala Okręgowego do 6 Batalionu Sanitarnego we Lwowie na stanowisko lekarza batalionu[25].

Przypisy

edytuj
  1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Київ, 2017. стор.65.
  2. a b c d e f g h i j Grzegorz Rąkowski, Paweł Luboński, Podole. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II, Pruszków: Rewasz, 2006, s. 124–128, ISBN 83-89188-46-5, OCLC 69287000.
  3. Jerzy Lileyko: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej: XVI – XVIII w. Lublin: TNKUL, 2000, s. 175.
  4. Lileyko, s. 186.
  5. Michał Kurzej: Jerzy Kowalczyk. Świątynie późnobarokowe na Kresach. Kościoły i klasztory na Rusi Koronnej.Biuletyn Historii Sztuki”, 70 (3-4), s. 562, 2008.
  6. Relatio...
  7. Antoni Schneider: Encyklopedii Krajoznawstwa Galicji. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1871, s. 244.
  8. Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015.
  9. Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 490–492, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  10. Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  11. Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG, s.23.
  12. Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I. A. Altman, Moskwa 2009, s. 324. ISBN 978-5-8243-1296-6. (ros.).
  13. Szawłowska Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
  14. Pyzik Jakub. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
  15. Ceremonia Sprawiedliwych w Muzeum POLIN. sprawiedliwi.org.pl, 2018-11-29. [dostęp 2024-10-03]. (pol.).
  16. Henryk Komański, tamże.
  17. „[...] harcerze szczepu w Załoźcach, wraz z przybyłymi już wówczas do tego miasta harcerzami wileńskimi, utworzyli – według wersji prof. dr hab. Edwarda Prusa – tzw. Batalion Szturmowy (należący do Istriebitielnych Bataljonów), w celach samoobrony ludności polskiej przed Ukraińcami.”, [w:] Jerzy Jabrzemski. Harcerze z Szarych Szeregów. PWN. 1997. ISBN 83-01-12191-2. s. 195.
  18. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  19. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  20. Załoźce. [dostęp 2013-09-13].
  21. ZALIZCI (Załoźce). Dawny kościół pw. św. Wawrzyńca (Ławrentija) (1639 – 1645). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-21].
  22. Grzegorz Rąkowski: Podole. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II, s. 125–126.
  23. ZALIZCI (Załoźce). Dawny kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (1613). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-21].
  24. ZALIZCI (Załoźce). Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny / kaplica szarytek (1889). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-21].
  25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928 roku, s. 224.

Bibliografia

edytuj
  • Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, Warszawa, 1880–1902, s. 354.

Linki zewnętrzne

edytuj