Zabytki w Warszawie

Historia rozwoju Warszawy, sięgająca XIII w., została zapisana w jej strukturze przestrzennej i zabytkach. W wyniku wydarzeń II wojny światowej dziedzictwo kulturowe miasta – materialne i duchowe pamiątki jego dziejów zostały w olbrzymim stopniu zniszczone.

Dziedzictwo kulturowe w Warszawie podlega ochronie w oparciu o przepisy prawa:

międzynarodowego (Konwencja o ochronie dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 16 listopada 1972, ratyfikowana przez Polskę 29 czerwca 1976),
państwowego (ustawowego, m.in. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003),
lokalnego (plany miejscowe).

Dane liczbowe edytuj

Willa Bohdana Lacherta na Saskiej Kępie z 1929, zabytek reprezentujący styl dwudziestolecia międzywojennego

Węgierska ekspozytura Handlowa, zabytek reprezentujący styl lat 70. XX w.

W warszawskiej gminnej ewidencji zabytków pod koniec 2018 znajdowało się 11 600 obiektów, także obszarowych. W większości to zabytki jedynie wpisane do ewidencji, a więc o mniejszym stopniu ochrony konserwatorskiej niż wpisane do rejestru zabytków. Ewidencja obejmuje jednak także zabytki z rejestru, przy czym może być tak, że jednemu wpisowi do rejestru odpowiada kilka pozycji w ewidencji, jeżeli zabytek składa się z kilku elementów (np. dom, ogrodzenie i ogród)^[1].

Według danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie na początku 2019 roku znajdował się jeden obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO i 3 pomniki historii. Zabytki wpisane do rejestrów zabytków nieruchomych i archeologicznych pogrupowane są w następujący sposób^[2]:

układ przestrzenny – 95
zespół sakralny – 2
zespół pałacowy – 2
zespół przemysłowy – 16
zespół gospodarczy – 3
zespół (niesprecyzowany) – 54
kościół rzymskokatolicki – 51
dzwonnica – 9
cerkiew – 2
kościół protestancki – 3
synagoga – 1
kaplica – 6
klasztor – 36
obiekt sakralny (niesprecyzowany) – 5
zamek – 2
pałac – 64
dwór – 8
fortyfikacje – 44
mury obronne – 4
budynek użyteczności publicznej – 204
karczma – 6
kamienica – 625
budynek mieszkalny – 383
chałupa – 1
budynek gospodarczy – 81
budynek przemysłowy – 76
pawilon parkowy – 13
budynek (niesprecyzowany) – 12
most – 6
dworzec – 2
budowla (niesprecyzowana) – 150
kapliczka, figura – 7
mała architektura – 18
cmentarz – 10
cmentarz rzymskokatolicki – 9
cmentarz protestancki – 2
cmentarz obrządku wschodniego – 1
cmentarz żydowski – 2
miejsce pamięci – 1
pole bitwy – 1
zieleń komponowana – 96
otoczenie zabytku – 41
zamek jako zabytek archeologiczny – 1
grodzisko – 2
osada – 5
cmentarzysko – 3
inny zabytek archeologiczny – 40.

Jeden obiekt może należeć do danej kategorii (np. budowla) i jednocześnie do zespołu lub układu przestrzennego. Dany obiekt może mieć kilka wpisów, przykładowo, Pałac Tyszkiewiczów jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem 245 z 1 lipca 1965, po czym ponownie wraz z innymi budynkami kampusu centralnego Uniwersytetu Warszawskiego pod numerem 1244-A z 24 lipca 1984. Ponadto wchodzi w skład zespołu pn. zespół Uniwersytetu Warszawskiego, który nie ma jednego numeru wpisu. W zestawieniu tym odrębnie są traktowane poszczególne elementy umieszczone w jednym wpisie, nawet gdy nie jest on określany jako wpis zespołu. Przykładowo, pod tym samym wpisem numer 253 z 1 lipca 1965 wprowadzone są obiekty z trzech kategorii: Kościół św. Anny, klasztor i dzwonnica (tymczasem kolumna maryjna stojąca między kościołem a dzwonnicą ma wpis nr 253/2 z 1 lipca 1965). Zdarza się również, że zabytkowe układy przestrzenne nakładają się na siebie, np. część wspólną mają układ urbanistyczny placu Gabriela Narutowicza i układ Kolonii Lubeckiego.

Jednym z najmłodszych obiektów wpisanych do rejestru jest budynek dawnej Węgierskiej Ekspozytury Handlowej z 1972^[3].

Lista światowego dziedzictwa UNESCO edytuj

Na mocy prawa międzynarodowego w dniu 2 września 1980 Komitet UNESCO wpisał na Listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego ludzkości historyczne centrum Warszawy. Jednym z podstawowych kryteriów wpisu był unikatowy, niezwykle udany fakt odbudowy zespołu historycznego.

Obszar wpisany na listę obejmuje Stare Miasto w granicach murów obronnych wraz z fosami, teren podskarpia do Wisłostrady, ul. Mostową, kwartał zabudowy z kamienicą Johna i zespół kościoła św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu oraz Zamek Królewski^[4].

Rozważane jest wystąpienie o rozszerzenie wpisu na Listę światowego dziedzictwa o Cytadelę i Stację Filtrów^[4].

Pomniki historii edytuj

Trakt Królewski (Krakowskie Przedmieście) – część pomnika historii

W Warszawie od 2014 są trzy pomniki historii. Pierwszym, ustanowionym w 1994 roku był historyczny zespół miasta Warszawy z traktem królewskim i Wilanowem obejmujący obszar od Cytadeli, przez Nowe i Stare Miasto, Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat i Al. Ujazdowskie do Belwederu oraz zespół pałacowo-parkowy w Wilanowie z parkiem Morysin^[5]. Następnie za pomniki historii uznano Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya^[6] i zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach (Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Cmentarz żydowski w Warszawie (Wola), Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie, Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie, Muzułmański Cmentarz Kaukaski i Muzułmański Cmentarz Tatarski)^[7].

Parki kulturowe edytuj

W 2012 roku utworzono Wilanowski Park Kulturowy, który obejmuje prawie całą dzielnicę Wilanów i przygraniczny pas Ursynowa^[8]. Od 2017 roku trwają procedury powołania parku kulturowego Historyczne Centrum Warszawy^[9].

Rozważano także utworzenie takiego parku dla grodziska Bródno Stare oraz dla systemu fortyfikacji XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa obejmującego rosyjskie fortyfikacje z okresu zaborów – Cytadelę z pierścieniem fortów wokół miasta, szańce, wały międzyfortowe, obiekty pomocnicze i częściowo zachowany układ dróg fortecznych^[4].

Zabytki wpisane do rejestru zabytków edytuj

Do rejestru zabytków wpisano m.in. układy urbanistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody oraz zabytki archeologiczne. W rejestrze zabytków nieruchomych w 2006 wpisanych było ok. 1300 obiektów^[4].

Zabytki w Warszawie

Dane liczbowe edytuj

Lista światowego dziedzictwa UNESCO edytuj

Pomniki historii edytuj

Parki kulturowe edytuj

Zabytki wpisane do rejestru zabytków edytuj

Przypisy edytuj

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj