Zachyłka
Zachyłka (Phegopteris (C. Presl) Fée) – rodzaj paproci należących do rodziny zachylnikowatych (Thelypteridaceae Pic.Serm.). Według The Plant List w obrębie tego rodzaju znajduje się 15 gatunków o nazwach zweryfikowanych i zaakceptowanych, podczas gdy aż 248 kolejnych taksonów ma status gatunków niepewnych (niezweryfikowanych)[4]. Według części źródeł rodzaj w wąskim, monofiletycznym ujęciu obejmuje tylko 3[5]–4[6] gatunki. Przedstawiciele rodzaju występują naturalnie w strefie umiarkowanej Eurazji i Ameryki Północnej[7][6]. Jedynym przedstawicielem we florze Polski jest zachyłka oszczepowata (Phegopteris connectilis)[8]. Nazwa naukowa pochodzi od greckich słów phegos oznaczającego buka i pteris oznaczającego paproć[9].
 Morfologia zachyłki oszczepowatej | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Podklasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
zachyłka |
| Nazwa systematyczna | |
| Phegopteris (C. Presl) Fée Mém. Fam. Fougères 5 (Gen. Filicum): 242. 1852[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Małej lub średniej wielkości paprocie naziemne. Starsze okazy tworzą niewielkie płaty lub liście wyrastają pojedynczo, rozproszone[6]. Kłącza są cienkie (1–4 mm[5]), rozgałęzione, pełzające, pokryte łuskami o lancetowatym kształcie i brązowoczerwonej barwie[7] oraz igiełkowatymi, białawymi włoskami[6]. Jeśli występują kłącza wzniesione to z korzeni wyrastają pełzające rozłogi, co jest wyjątkową cechą w świecie roślin[9].
- Liście
- Miękkie. W zarysie mają jajowato-trójkątny, trójkątny lub lancetowaty kształt. Odcinki blaszki przy nasadzie są podwójnie lub potrójnie pierzasto wcięte. W dolnej części listki wyrastają bezpośrednio z osadki. Ogonki liściowe zazwyczaj dłuższe od blaszki liścia, są wyprostowane lub wzniesione, pokryte krótkim owłosieniem oraz łuskami o równowąskim kształcie i jasnobrązowej barwie, mają dwie wiązki przewodzące[7][6]. Oś liścia barwy słomiastej[6].
- Rozmnażanie
- Kupki zarodni usytuowane są na nerwach w pobliżu brzegu blaszki liściowej. Są małe i mają okrągławy kształt. Zawijki są nieobecne lub bardzo drobne[7].
Biologia i ekologia edytuj
Najlepiej rośnie na stanowiskach wilgotnych, częściowo zacienionych. Preferuje gleby dobrze przepuszczalne, bogate w próchnicę. Rozmnażanie następuje poprzez wysiew zarodników lub podział pędów[7].
Systematyka edytuj
Rodzaj klasyfikowany jest do rodziny zachylnikowatych Thelypteridaceae z rzędu paprotkowców Polypodiales[10][2]. Ujęcie systematyczne rodzajów w tej rodzinie jest bardzo zróżnicowane i waha się w zależności od 5 do 30, przy czym różnice skutkują znacząco klasyfikacją gatunków do rodzaju zachyłka Phegopteris[10].
W dawniejszych ujęciach systematycznych do rodzaju tego zaliczano gatunki wyodrębniane obecnie w rodzaj cienistka Gymnocarpium, m.in. występujące w Polsce: cienistkę trójkątną (zachyłkę trójkątną) Gymnocarpium dryopteris (syn. Phegopteris dryopteris Fée) i cienistkę Roberta (zachyłkę Roberta) Gymnocarpium robertianum (syn. Phegopteris robertianum A.Braun)[8].
- Phegopteris connectilis (Michx.) Watt – zachyłka oszczepowata
- Phegopteris decursive-pinnata (H.C. Hall) Fée
- Phegopteris hexagonoptera (Michx.) Fée
- Phegopteris tibetica Ching
- Lista gatunków w szerokim ujęciu według Plants of the World Online[11]
- Phegopteris andringitrensi s (Rakotondr.) Christenh.
- Phegopteris aubertii (Desv.) Christenh.
- Phegopteris aurita (Hook.) J.Sm.
- Phegopteris connectilis (Michx.) Watt – zachyłka oszczepowata
- Phegopteris cruciata (Willd.) Mett.
- Phegopteris cyclocarpa (Holttum) Christenh.
- Phegopteris decursive-pinn ata (H.C.Hall) Fée
- Phegopteris dianae (Hook.) Christenh.
- Phegopteris fijiensis (K.U.Kramer & E.Zogg) Christenh.
- Phegopteris henriquesii (Baker) Christenh.
- Phegopteris heterolepia Alderw.
- Phegopteris hexagonoptera (Michx.) Fée
- Phegopteris hirtirachis (C.Chr.) Christenh.
- Phegopteris keraudreniana (Gaudich.) Mann
- Phegopteris kinabaluensis (Holttum) Christenh.
- Phegopteris koreana B.Y.Sun & C.H.Kim
- Phegopteris levingei (C.B.Clarke) Tagawa
- Phegopteris microstegia (Hook.) Christenh.
- Phegopteris paludosa (Blume) J.Sm.
- Phegopteris persimilis (Baker) Christenh.
- Phegopteris rectangularis (Zoll.) Christenh.
- Phegopteris subaurita (Tagawa) Tagawa
- Phegopteris tibetana (Ching & S.K.Wu) Christenh.
- Phegopteris yigongensis (Ching) Christenh.
- Phegopteris zayuensis (Ching & S.K.Wu) Christenh.
Zastosowanie edytuj
Zachyłka oszczepowata (P. connectilis) uprawiana jest jako roślina ozdobna[12].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b The Pteridophyte Phylogeny Group, A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ a b Phegopteris. [w:] botany.si.ed [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-08-15]. (ang.).
- ↑ Phegopteris. The Plant List. [dostęp 2016-08-15]. (ang.).
- ↑ a b c Alan R. Smith: Phegopteris (C. Presl) Fée. [w:] Flora of North America [on-line]. efloras.org. [dostęp 2016-08-17].
- ↑ a b c d e f g Youxing Lin, Alan R. Smith: Phegopteris (C. Presl) Fée. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-08-17].
- ↑ a b c d e Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka, 2012, s. 674. ISBN 978-83-7506-846-7. (pol.).
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 129, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Sue Olsen: Encyclopedia of garden ferns. Portland: Timber Press, 2007, s. 296-297. ISBN 978-0-88192-819-8.
- ↑ a b Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf. A classification for extant ferns. „Taxon”. 55 (3), s. 705–731, 2006. (ang.).
- ↑ Phegopteris (C.Presl) Fée. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-28].
- ↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 547. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).