Zadora (herb szlachecki)
Zadora – polski herb szlachecki, noszący zawołania Budziszyn i Zadora[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[2]. Zadora jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[3].
 Herb Zadora | |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Zawołanie |
Budziszyn, Zadora |
| Alternatywne nazwy |
Budziszyn, Flamen, Flamma, Płomienie, Płomień, Płomieńczyk |
| Pierwsza wzmianka | |
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej i sandomierskiej[1]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Zadora, należy wymienić Lanckorońskich[4] i Dowgiałłów[5].
Zadory używał też Karol Antoni Lanckoroński[6].
Opis herbuEdytuj
Opis historycznyEdytuj
Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco[7]:
Zadara, caput leonis, flammam ez ore vomentis, in campo celestino defert, in qua viri in furorem procliui. Genus Almanicum, ex Reno ortum ducens.
Po przetłumaczeniu:
Zadora, głowę lwa wymiotującą płomień w polu niebieskim noszą, gdzie ludzie łatwo się denerwują. Ród niemiecki, pochodzący z nad Renu.
Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Marcina Bielskiego, Bartosza Paprockiego i Szymona Okolskiego, opisuje herb[8]:
Głowa lwia szara, kosmata w polu błękitnym, z której paszczęki otwartej, pięć płomieni ognistych wypada na prawą rękę, nad hełmem takaż głowa.
Opis współczesnyEdytuj
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu błękitnym lwia głowa srebrna ziejąca czerwonym płomieniem[b].
Labry herbowe błękitne, podbite srebrem.
GenezaEdytuj
Najwcześniejsze wzmiankiEdytuj
Herb z XII wieku. Wizerunek pieczętny 1399 (Zbigniew z Brzezia). W wyniku Unii horodelskiej w 1413 przeniesiony został na Litwę. Herb przyjął Jawnuta Wolimuntowicz – wojewoda trocki, którego adoptował Zbigniew z Brzezia – marszałek koronny[3].
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[9].
Herb został przedstawiony wśród innych polskich herbów w Herbarzu Złotego Runa z lat 1433-1435[potrzebny przypis].
HerbowniEdytuj
Lista Tadeusza GajlaEdytuj
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[10]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[11] (164 nazwiska[12]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Zadora. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Zadora[12]:
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski
|
Pozostałe nazwiskaEdytuj
Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach Hawrykowicz i Rusakomski[13].
OdmianyEdytuj
Odmiany herbu Zadora |
Odmiany arystokratyczne herbu Zadora |
Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków |
 Zadora w Tablicach odmian herbowych Teodora Chrząńskiego (1909). III rząd, IV kolumna. |
GaleriaEdytuj
Fresk herbu Zadora na Zamku w Baranowie Sandomierskim
Pomnik św. Jana Nepomucena w Dębnie z herbem Zadora i Jabłonowski
Zobacz teżEdytuj
UwagiEdytuj
- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
- ↑ Lub: W polu błękitnym lwia głowa srebrna z pięcioma językami.
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 179, ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ Długosz 1885 ↓, s. 24.
- ↑ a b Władysław Semkowicz (red.), Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. I & II, Lwów, Warszawa: Towarzystwo Heraldyczne, 1914, s. 7.
- ↑ Niesiecki 1841 ↓, s. 5–14.
- ↑ Niesiecki 1839 ↓, s. 392–393.
- ↑ Kronika. Karol hr. Lanckoroński. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 155 z 9 lipca 1890.
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Niesiecki 1845 ↓, s. 14–17.
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
- ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Łyczkowski ↓.
BibliografiaEdytuj
- Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 476.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VI, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 521.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. X, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1845, s. 719.
- Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).