Zaha Hadid
Zaha Mohammad Hadid (arab.: زها حديد, ur. 31 października 1950 w Bagdadzie, zm. 31 marca 2016 w Miami[1][2]) – brytyjska architektka pochodząca z Iraku, przedstawicielka dekonstruktywizmu. Jako pierwsza kobieta zdobyła w 2004 Nagrodę Pritzkera, a rok wcześniej uhonorowano ją Nagrodą Miesa van der Rohego. W 2010 i 2011 zdobyła nagrodę Stirlinga[3][4].
Imię i nazwisko |
Zaha Mohammad Hadid |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
31 października 1950 |
Data i miejsce śmierci |
31 marca 2016 |
Narodowość |
iracka |
Dziedzina sztuki | |
Epoka |
dekonstruktywizm |
Ważne dzieła | |
| |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Życiorys
edytujMłodość
edytujZaha Hadid była córką przemysłowca i współzałożyciela irackiej Partii Demokratycznej[5]. Podczas wizyty w Anglii, w wieku 11 lat, postanowiła zostać architektką[5]. Studiowała na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie, na którym uzyskała licencjat z matematyki. W 1972 wyjechała do Londynu, gdzie studiowała w Architectural Association School of Architecture[6]. Na studiach zaprzyjaźniła się z Remem Koolhaasem[7], pracowali razem w Office for Metropolitan Architecture[6]. W 1979 otworzyła w Londynie własne biuro architektoniczne – Zaha Hadid Architects[6][8][9]. Wykładała m.in. na Uniwersytecie Harvarda, Uniwersytecie Yale, Uniwersytecie Illinois i Uniwersytecie Sztuki Stosowanej w Wiedniu[10], oraz na macierzystej uczelni[5]. W 1988 jej prace były prezentowane na wystawie skupionej wokół dekonstruktywizmu w nowojorskim Museum of Modern Art, wraz z pracami Franka Gehry'ego, Rema Koolhaasa czy Daniela Libeskinda[11].
Kariera architektoniczna
edytujMiędzynarodową sławę zdobyła niezrealizowanymi projektami konkursowymi centrum wypoczynkowo-rekreacyjne The Peak Club w Hongkongu z 1983[6]. Inne niezrealizowane projekty z tego okresu to m.in. budynek na wąskiej działce przy Ku’dammie w Berlinie z 1986 oraz opera w Cardiff w Walii z 1994[12]. Projekt opery w Cardiff wygrał konkurs i przyniósł jej rozpoznawalność w Wielkiej Brytanii. Projekt nie został ostatecznie zrealizowany – po półtorarocznych sporach z wykonawcą, władze zdecydowały się ostatecznie na budowę stadionu do rugby[5].
Dopiero w 1993 powstał pierwszy, większy budynek Hadid: remiza straży pożarnej fabryki mebli Vitra w Weil am Rhein, obecnie używany jako pawilon wystawienniczy[13]. Budynek wykonany jest z surowego betonu i szkła, składa się z szeregu ułożony wzdłuż linii ścian i przestrzeni pomiędzy nimi. Architektka skupiła się w projekcie na uwydatnieniu ostrych krawędzi betonu i odrzuceniu niepotrzebnych szczegółów, aby zachować abstrakcyjny charakter konstrukcji[13].
W tamtym okresie zaprojektowała jeszcze m.in. budynek IBA Housing (1993) oraz przestrzenie wystawiennicze Mind Zone w Londynie (1999) i Land Formation One w Weil am Rhein. Skupiała się na prezentacji dynamicznych form architektury[6].
W nowym milenium Hadid ugruntowała swoją reputację architekta[6]. W 2000 roku rozpoczęto prace budowlane nad zaprojektowanym przez nią gmachem Contemporary Arts Center w Cincinnati w Ohio. Było to pierwsze amerykańskie muzeum zaprojektowane przez kobietę[6][14]. W 2002 roku ukończono budowę skoczni narciarskiej projektu Hadid - Bergisel, w austriackim Innsbrucku. Projekt wywoływał u niektórych negatywne emocje z powodu kontrastu nowoczesnej konstrukcji i tradycyjnego, alpejskiego stylu miasta. Bergisel jest jedną ze skoczni, na których odbywa się Turniej Czterech Skoczni[15]. W 2002 zaprojektowała nowy budynek administracyjny na terenie fabryki BMW w Lipsku. Projekt był prezentowany na weneckim biennale architektury[16]. W 2005 ukończono budowę obiektu[17].
W 2004 roku otrzymała prestiżową Nagrodę Pritzkera[18]. Rok później została wyróżniona europejską nagrodą dla architektów im. Miesa van der Rohe[19].
W 2010 zakończono budowę opery w chińskim Kantonie według projektu Hadid[20]. Audytorium opery może pomieścić 1800 osób. Cały projekt czerpie inspirację z przyrody, szczególnie z dolin rzecznych i zjawiska erozji[21]. Opera kształtem przypomina dwa kamyki na brzegu rzeki[14]. W tym samym roku ukończono prace nad narodowym muzeum sztuki i architektury współczesnej MAXXI w Rzymie. Za ten projekt w tym samym roku Hadid otrzymała nagrodę Striling Prize przyznawaną przez Królewski Instytut Architektów Brytyjskich[22]. Te same wyróżnienie otrzymała także rok później za projekt szkoły średniej Evelyn Grace Academy[23]. Zaprojektowała także basen Aquatic Centre wybudowany w Londynie na letnią Olimpiadę w 2012 roku[24]. W 2012 otwarto zaprojektowane przez architektkę Centrum Hejdara Alijewa (ang. Heydar Aliyev Center) w stolicy Azerbejdżanu, Baku[25]. Centrum kulturalne ma powierzchnię ponad 100 tys. metrów kwadratowych. Wygląd budynku sprawia wrażenie płynności[26]. Nowatorski projekt Hadid został wyróżniony tytułem Budynku Roku przyznawanym przez London Design Museum w konkursie Design of the Year[27]. W 2016 ukończono zaprojektowaną nadbudowę siedziby Portu w Antwerpii wg projektu Hadid[28]. Nad starym (ukończonym w 1922 r.[29]), symetrycznym budynkiem wybudowano kontrastującą, wielopłaszczyznową i nieregularną część biurową[30]. W 2019 otwarto port lotniczy Daxing w Pekinie zaprojektowany przez Hadid[31].
Najnowsze dzieła są silnie plastyczne i wpisane w krajobraz. Każde dzieło Hadid i jej osiągnięcia opisywane są przez media branżowe[32]. Łącznie wykonała ponad 900 projektów obiektów[8].
31 marca 2016 r. zmarła na atak serca w szpitalu w Miami[19]. Została pochowana na Brookwood Cemetery w hrabstwie Surrey, w Anglii[33].
Styl
edytujWe wczesnych pracach Hadid, z początku lat 80., widoczny jest wpływ twórczości malarza Kazimierza Malewicza, szczególnie w postaci surowych, regularnych kształtów i linii[34]. Nawiązywała do jego idei suprematyzmu[35]. Studiowanie abstrakcyjnych form Malewicza zaowocowało m.in. w projekcie remizy strażackiej Vitra[34].
Przez lata wypracowała swój unikalny styl wywodzący się z futuryzmu i neofuturyzmu[8][36][37]. Klasyfikowana jest jako reprezentantka dekonstruktywizmu[38][39][40]. Cechami charakterystycznymi jej stylu są zakrzywione fasady, ostre kąty i surowe materiały[14]. Z czasem jednak Hadid w swoich projektach zaczęła przechodzić od ostrych kątów na rzecz łagodniejszych ulokowanych w krzywych i falujących płaszczyznach[38].
Wybrane dzieła
edytuj- Eli and Edythe Broad Art Museum, Michigan State University, Stany Zjednoczone (2008–2012)
- Scenografia na tournée zespołu Pet Shop Boys
- Wieżowiec na wystawie IBA w Berlinie, 1987–1994
- Straż pożarna fabryki Vitra w Weil am Rhein, 1993
- Skocznia narciarska Bergisel w Innsbrucku, 1999
- Muzeum Sztuki Współczesnej w Cincinnati
- Fabryka samochodów BMW koło Lipska
- Pawilon ekologii Landscape Formation One na wystawie ogrodowej w Weil am Rhein, 1997–1999
- Przystanek tramwajowy w Strasburgu, 2001
- Dworzec pociągów ekspresowych Neapol-Afragola (1. nagroda w konkursie 2003)
- Wieżowiec na starych terenach targowych w Mediolanie (zabudowa dzielnicy wspólnie z Danielem Libeskindem, Aratą Isozakim oraz Pierem Paolem Maggiorą – w 2004 konkurs, zakończenie realizacji planowane na 2014)
- Rozbudowa Ordrupgaard Museum w Charlottenlundzie w Danii, ukończona 2005
- Phaeno – muzeum nauki w Wolfsburgu, 2005
- Budynki mieszkaniowe przy nieużywanym wiadukcie linii tramwajowej Stadtbahnu Ottona Wagnera wzdłuż kanału Dunaju w Wiedniu (2004–2006)
- MAXXI, Narodowe Muzeum Sztuki XXI wieku w Rzymie (ukończone w 2009)
- Aquatics Centre w Londynie (2011)
- Centrum Heydəra Əliyeva w Baku, w Azerbejdżanie (2007–2012)
- Kampus uniwersytecki King Abdullah Petroleum Studies & Research Centre w Rijadzie (2017)[41]
- Wieżowiec Generali (2004-2018) i apartamentowce CityLife Milano (2004-2014)[42][43]
Odznaczenia
edytuj- 2005 – Austriacka Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę[44]
- 2012 – Dama Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (DBE)[45]
- 2015 – Wielka Złota Odznaka Honorowa za Zasługi dla Republiki Austrii[46]
- 2016 – Royal Gold Medal[47]
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- Nagroda Miesa van der Rohe, 2003
- Nagroda Pritzkera, 2004
- Thomas Jefferson Medal in Architecture 2007
- Nagroda Praemium Imperiale 2009
- Nagroda Structural Steel Design 2010
- Nagroda Stirlinga 2010 i 2011
- Nagroda Jane Drew 2012
- Glamour Award fot The Architect-In-Chief 2012[48]
Przypisy
edytuj- ↑ Zaha Hadid nie żyje. Znana architekt zmarła nagle w Miami. gazeta.pl, 2016-03-31. [dostęp 2016-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
- ↑ Zaha Hadid (1950-2016). zaha-hadid.com, 31 marca 2016. [dostęp 2016-04-01].
- ↑ Edwin Heathcote: Hadid finally wins Stirling Prize. Financial Times, 3 października 2010. [dostęp 2010-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-03)]. (ang.).
- ↑ Rok 2011 należał do Zahy Hadid. bryla.pl, 3 stycznia 2012.
- ↑ a b c d A warped perspective [online], www.telegraph.co.uk [dostęp 2023-03-11] .
- ↑ a b c d e f g Zaha Hadid | Biography, Buildings, Architecture, Death, & Facts | Britannica [online], www.britannica.com [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ Anna Winston , Rem Koolhaas: Zaha Hadid was "a combination of beauty and strength" [online], Dezeen, 1 kwietnia 2016 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ a b c Zaha Hadid: ikona współczesnej architektury - Bryła - architektura na świecie [online], www.bryla.pl [dostęp 2023-03-11] (pol.).
- ↑ Zaha Hadid nie żyje. Gwiazda światowej architektury miała 65 lat [online], wyborcza.pl, 31 marca 2016 [dostęp 2023-03-11] .
- ↑ Biography: Zaha Hadid | The Pritzker Architecture Prize [online], www.pritzkerprize.com [dostęp 2023-03-11] .
- ↑ AD Classics: 1988 Deconstructivist Exhibition at New York's Museum of Modern Art (MoMA) [online], ArchDaily, 29 marca 2017 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ Allison McNearney , Did Prejudice Kill This Zaha Hadid Opera House In Wales?, „The Daily Beast”, 31 marca 2018 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ a b Luke Fiederer , AD Classics: Vitra Fire Station / Zaha Hadid [online], ArchDaily, 12 października 2018 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ a b c Condé Nast , 13 Striking Buildings by Zaha Hadid [online], Architectural Digest, 30 września 2014 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ AD Classics: Bergisel Ski Jump / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 20 października 2018 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Latające auta w biurze. Zaprojektowany przez Zahę Hadid budynek centralny zakładów BMW Group w Lipsku obchodzi dziesiąte urodziny. [online], www.press.bmwgroup.com [dostęp 2023-03-12] (pol.).
- ↑ Benedict Hobson , Video: Amanda Levete on Zaha Hadid's BMW Central Building [online], Dezeen, 26 czerwca 2016 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Announcement: Zaha Hadid | The Pritzker Architecture Prize [online], www.pritzkerprize.com [dostęp 2023-03-12] .
- ↑ a b Nie żyje Zaha Hadid [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-12] (pol.).
- ↑ Opera Zahy Hadid w Kantonie [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-03-12] (pol.).
- ↑ Guangzhou Opera House / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 1 marca 2011 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Jonathan Glancey , Zaha Hadid's Maxxi was the right choice for the Stirling prize, „The Guardian”, 4 października 2010, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Alyn Griffiths , Evelyn Grace Academy by Zaha Hadid Architects wins RIBA Stirling Prize [online], Dezeen, 1 października 2011 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Rowan Moore , Olympics Aquatic Centre – review, „The Observer”, 30 lipca 2011, ISSN 0029-7712 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Philip Kennicott , Architect Zaha Hadid always seemed unstoppable, but she left a mixed legacy, „The Washington Post”, 31 marca 2016, ISSN 0190-8286 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Heydar Aliyev Center / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 14 listopada 2013 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Kontrowersyjny budynek roku. "Wygrała nagrodę za łamanie praw człowieka" [online], TVN24 [dostęp 2023-03-12] (pol.).
- ↑ Port House, Antwerp, Belgium [online], World Construction Network [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Felix Mara , Zaha’s ‘diamond ship’ is a clash between old and new [online], The Architects’ Journal, 13 października 2016 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Christophe Van Gerrewey , War of the worlds: Port House headquarters, Antwerp, Belgium by ZHA [online], Architectural Review, 18 grudnia 2017 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Beijing Daxing International Airport / Zaha Hadid Architects [online], ArchDaily, 27 września 2019 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Ostre bryły Zahy Hadid – Archirama.pl.
- ↑ Zaha Mohammed Hadid. Find a Grave. [dostęp 2023-01-28]. (ang.).
- ↑ a b James Taylor-Foster , Zaha Hadid on Russian Artist Kazimir Malevich [online], ArchDaily, 24 lipca 2014 [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ Hadid Zaha, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-03-12] .
- ↑ Karolina Wysota , Zobacz najpiękniejsze projekty Zahy Hadid [online], Forbes.pl [dostęp 2023-03-12] (pol.).
- ↑ Zaha Hadid [online], Design Museum [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ a b Amy Fearson , Zaha Hadid embraced the potential of deconstructivism [online], Dezeen, 26 maja 2022 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Tian Wang , From Gehry to Zaha: Exploring the Deconstructivist Origins of the World's Most Famous Architects [online], Journal, 24 maja 2022 [dostęp 2023-03-12] (ang.).
- ↑ Zaha Hadid nie żyje. Gwiazda architektury, zwana „królową krzywizny” miała 65 lat [online], Newsweek, 31 marca 2016 [dostęp 2023-03-12] (pol.).
- ↑ Rijad. Futurystyczny kampus uniwersytecki Zahy Hadid. bryla.pl, 16.07.2018. [dostęp 2018-07-17]. (pol.).
- ↑ Generali Tower – Zaha Hadid Architects [online] [dostęp 2021-09-08] (ang.).
- ↑ CityLife Milano Residential Complex – Zaha Hadid Architects [online] [dostęp 2021-09-08] (ang.).
- ↑ Anfragebeantwortung. parlament.gv.at. [dostęp 2020-01-30]. (niem.).
- ↑ Zaha Hadid has been awarded the title Dame Commander of the Order of the British Empire (DBE). purpose.com.pl, 2012-06-19. [dostęp 2020-01-30]. (ang.).
- ↑ AVISO: Kulturminister Ostermayer ehrt Zaha Hadid. ots.at, 20.06.2015. [dostęp 2020-01-30]. (niem.).
- ↑ Zaha Hadid pierwszą kobietą nagrodzoną RIBA Royal Gold Medal [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-03-11] (pol.).
- ↑ Zaha Hadid: ikona współczesnej architektury - Bryła - architektura na świecie [online], www.bryla.pl [dostęp 2021-09-08] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona internetowa Zaha Hadid Architects (ang.)
- Zaha Hadid – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
- Zaha Hadid. The Pritzker Architecture Prize. [dostęp 2009-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)]. (ang.).
- Narodowe Muzeum XXI MAXXI
- ISNI: 0000000121443589
- VIAF: 95748872
- ULAN: 500011138
- LCCN: n84125154
- GND: 118916831
- NDL: 00467770
- LIBRIS: fcrtxn1z1q5xbgd
- BnF: 12151021v
- SUDOC: 074083228
- SBN: VEAV039606
- NLA: 35331783
- NKC: js20060120021
- BNE: XX941007
- NTA: 093721161
- BIBSYS: 90204916
- CiNii: DA01979743
- Open Library: OL243279A
- PLWABN: 9810575260205606
- NUKAT: n99047529
- OBIN: 111203
- J9U: 987007434897305171
- CANTIC: a10098240
- LNB: 000135255
- NSK: 000356424
- CONOR: 11306595
- ΕΒΕ: 269381
- KRNLK: KAC202113336
- LIH: LNB:2iV;=BX
- RISM: people/50040899