Wikipedia

Zahorów Nowy

Zahorów Nowy, Nowy Zahorów (ukr. Новий Загорів, Nowyj Zahoriw) – wieś na Ukrainie w rejonie łokackim obwodu wołyńskiego należąca do starozahorowskiej silskiej rady (Старозагорівська сільська рада).

Zahorów Nowy
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 wołyński

Rejon

łokacki

Wysokość

223 m n.p.m.

Populacja (2001)
• liczba ludności
• gęstość


529
200,76 os./km²

Nr kierunkowy

+380 3374

Kod pocztowy

45535

Tablice rejestracyjne

AC/03

Położenie na mapie obwodu wołyńskiego
Mapa konturowa obwodu wołyńskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Zahorów Nowy”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Zahorów Nowy”
Ziemia50°39′58″N 24°36′21″E/50,666111 24,605833
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Monaster w Zahorowie edytuj

Zahorów Nowy pierwotnie znany był pod nazwą Wolicy Zahorowskiej. Od XVI do XVIII w. wieś należała do Zahorowskich herbu Korczak. W 1567 r. marszałek hospodarski Piotr Zahorowski i jego żona Fedora z Sanguszków, właściciele pobliskiego Zahorowa, ufundowali tu murowany monastyr prawosławny poświęcony Narodzeniu Przeświętej Bogurodzicy. Budowę klasztoru wzniesionego na wzgórzu za wsią zakończono w 1570 r.

Osobny artykuł: Monaster Narodzenia Matki Bożej w Zahorowie Nowym.

Zahorowski monaster wspominany jest jednak przed datą opisanej fundacji (m.in. w 1566 r. oraz w testamencie marszałka wołyńskiego Fedora Sanguszki z 9 listopada 1547 r., w którym Sanguszko zapisuje monasterowi 10 kop groszy[1]), co świadczy o istnieniu w tym miejscu wcześniejszego, drewnianego klasztoru. Według tradycji został założony przez kijowskich mnichów w XII w.[2]

Klasztor odegrał istotną rolę w dziejach prawosławnej i ruskiej kultury Wołynia.

Tu powstały najwybitniejsze dzieła Jowa (Joba) Kondzelewicza i kierowanej przez niego grupy malarzy ikon oraz snycerzy. W 1695 r. do zahorowskiego kiotu Kondzelewicz napisał ikony: Joachim i Anna, Trójca Święta, Chrzest Pański, Męczennica Barbara, Pierwszy męczennik Stefan.

W zahorowskim monasterze powstały również kodeksy rękopiśmienne: Zatostruj (Затоструй), Ewangelie (Євангеліє), Mineja (Мінеї). Z Zahorowem związany jest także rękopis pt. „Apostoł Zahorowski” z 1554 r.[3]

W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów wieś leżała w powiecie włodzimierskim województwa wołyńskiego.

XVIII w. edytuj

W XVIII w. właścicielami Nowego Zahorowa byli Czaccy, zaś monaster przyjął unię brzeską (1719[4] r.). Zakonnikami odtąd byli uniccy bazylianie. Dzięki fundacji Czackich w stylu barokowym przebudowano monaster i wybudowano kościół (cerkiew klasztorną) pod wezwaniem Narodzenia Matki Bożej.

XIX w. edytuj

Po III rozbiorze Polski Nowy Zahorów znalazł się w granicach Imperium Rosyjskiego (powiat włodzimierski guberni wołyńskiej). Wskutek nacisków ze strony władz rosyjskich i Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej miejscowi grekokatolicy przyjęli prawosławie. Wraz z likwidacją unii brzeskiej na ziemiach zabranych w 1839 r. klasztor objęli prawosławni mnisi. Przez pewien czas mieściło się tu więzienie dla bazylianów niechcących przejść na prawosławie.

W końcu XIX w. wieś liczyła 45 domów i 248 mieszkańców.

Dwudziestolecie międzywojenne edytuj

W okresie międzywojennym Zahorów Nowy należał do gminy Chorów w powiecie włodzimierskim, a następnie horochowskim województwa wołyńskiego. Miejscowa ludność składała się z głównie z Ukraińców oraz kilku rodzin polskich. Klasztorną cerkiew przemianowano na kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Świętej Trójcy[5]. Parafia rzymskokatolicka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Nowym Zahorowie (od 1921 r.) obejmowała m.in. wsie: Nowy Zahorów, Bołożówka (Pelagin), Chorów, Horochówka, Kremesz, Stary Zahorów, Wiktorówka, Zahajce, Zaszczytów i w 1938 r. liczyła 450 wiernych[6]. Budynek klasztoru służył wówczas jako plebania[5][7].

II wojna światowa edytuj

Po agresji radzieckiej na Polskę w 1939 r. Zahorów Nowy został włączony w struktury administracyjne USRR, a po ataku III Rzeszy na ZSRR w 1941 r. znalazł się pod okupacją niemiecką (okręg generalny Wolhynien-Podolien, Reichskommissariat Ukraine).

W 1943 r. Zahorów Nowy leżał w centrum czystek etnicznych prowadzonych na Wołyniu przez nacjonalistów ukraińskich. Początkowo dochodziło do pojedynczych zabójstw Polaków[8][9][10][11], następnie doszło do zbrodni na większą skalę. W nocy z 11 na 12 lipca 1943 r. bojówka OUN-UPA zamordowała kilkudziesięciu miejscowych Polaków (30[12]-50[5] osób). W pobliżu klasztoru znajduje się kopiec, w którym według relacji byłych mieszkańców wsi – pochowano kilkudziesięciu mieszkańców Zahorowa Nowego i kolonii Horochówka zamordowanych w nocy z 11 na 12 lipca 1943 r.[13][14] Budowa kopca sugeruje jednak, że był to pomnik wzniesiony w 1941 r. na pamiątkę odrodzenia państwa ukraińskiego[15]. Niezależnie od pierwotnego (i ewentualnie wtórnego) przeznaczenia kopca, istnieją jeszcze inne świadectwa zbrodni w Zahorowie Nowym[16].

Z drugiej strony Zahorów Nowy figuruje w Kresowej księdze sprawiedliwych, bowiem tu, jak i w wielu innych miejscowościach, byli Ukraińcy, którzy pomagali Polakom uniknąć śmierci z rąk nacjonalistów[17].

11 września 1943 r. na terenie Zahorowa Nowego doszło do starcia czoty specjalnego przeznaczenia UPA pod dowództwem Andrija Marceniuka (pseudonim „Bereza”) z Niemcami. Według Grzegorza Motyki starcie wyglądało następująco: 11 września [upowcy] zostali nieoczekiwanie otoczeni przez Niemców. Partyzanci wycofali się za mury klasztoru i stawili desperacki opór. Niemcy (nie chcąc ponieść zbyt ciężkich strat od ognia prowadzonego zza murów klasztoru) wezwali na pomoc lotnictwo. Trzy samoloty zbombardowały klasztor, ale przeprowadzony zaraz po zakończeniu nalotu szturm został odparty. Około godz. 2 pojawiła się mgła. Pozostali przy życiu partyzanci, korzystając z jej osłony, podjęli próbę przebicia. Dwunastu to się udało[18].

Według publikacji ukraińskich starcie miało znacznie dłuższy przebieg i bardziej dramatyczny charakter: 43-44 bojowników UPA od 8 września walczyło na terenie nowozahorowskiego monasteru z prawie 400-osobowymi siłami przeciwnika (kompania żandarmerii, kompania kozaków dońskich, kompania policji pomocniczej złożona z folksdojczów). Mimo przewagi przeciwnika powstańcy UPA bronili się skutecznie, zadając wrogowi liczne straty. Następnego ranka (9 września) do Nowego Zahorowa przybyło dodatkowych 700 żandarmów wyposażonych w sprzęt artyleryjski. Ostrzał trwał cały dzień, a wieczorem Niemcy ściągnęli na miejsce walki 10 lekkich czołgów. Jednocześnie trzy samoloty bombardowały klasztor, w którym bronili się Ukraińcy. Kolejny dzień (10 września) pozostałych przy życiu 18 upowców dzielnie odpierało niemieckie ataki, połączone z ostrzałem artylerii i czołgów. W nocy z 10 na 11 września Niemcy zaprzestali ostrzału i rozpoczęli szturm na klasztor. Zginęło wprawdzie jeszcze trzech bojowników (w tym dowódca „Bereza”), ale pozycja została utrzymana. W nocy 12 września powstańcy zdecydowali się przerwać oblężenie. Dwunastu bojowników podzielonych na dwie grupy po sześć osób w dwóch różnych kierunkach wyrwało się z niemieckiego okrążenia. Rankiem 12 września Niemcy wkroczyli w ruiny klasztoru, gdzie w podziemiach znaleźli jednego z trzech ukrytych tu rannych upowców i natychmiast go powiesili. Pozostałym udało się przeżyć dzięki opiece miejscowych chłopów, którzy także pogrzebali poległych bojowników. Ogółem Niemcy stracili ok. 500 zabitych i 700 rannych[19].

Streszczona powyżej wersja, choć nie jest jedyną wersją ukraińską wydarzeń w Zahorowie Nowym[20] pokazuje, jak niewielka potyczka stała się elementem mitologizacji UPA[21].

Jednocześnie opowieść o walce w klasztorze zahorowskim niekiedy staje się elementem antypolskiej propagandy, Polacy występują tu jako donosiciele, którzy poinformowali okupantów o obecności UPA w Zahorowie Nowym[22] lub jako uczestnicy walki po stronie niemieckiej[23]. Publikacje podające te informacje (być może prawdziwe) nie podają przy tym źródeł ani żadnych informacji o antypolskich działaniach UPA, stąd teledysk Ne każuczy nikomu zespołu Tartak stał się, m.in. za sprawą opisu na YouTube[24] i bloga ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego[25], elementem klasycznego konfliktu pamięci: Polacy pamiętają o przedwojennym kościele katolickim i zamordowanych w Zahorowie rodakach, Ukraińcy – o bohaterstwie żołnierzy UPA i prawosławnym monasterze (przy czym obie strony, pisząc nierzadko o tym samym obiekcie, używają odmiennych określeń: kościół – monaster).

Zabytki edytuj

  • Prawosławny, następnie bazyliański kompleks klasztorny:
    • Budynek klasztoru – częściowo dobudowany i przeznaczony dla potrzeb parafii prawosławnej
    • Cerkiew, pierwotnie greckokatolicka, następnie prawosławna, w dwudziestoleciu międzywojennym kościół katolicki – barokowa świątynia z XVII w. w stylu bazyliańskim, na miejscu starszej prawosławnej, wzniesiona z cegły, tynkowana. Fasady na 4 osiach. Główna, zachodnia, fasada posiada trzyczęściową pofałdowaną, w drugiej kondygnacji półkoliste okna. Kościół bez dachu. Sklepienia krzyżowe zniszczone, przetrwały tylko podstawy łuków. We wnętrzu pozostałości ozdobnych kapiteli, ołtarzy i fresków. Jako dobro kościelne w czasach ZSRR zabytek nie znajdował się pod ochroną i ulegał degradacji, obecnie cieszy się coraz większym zainteresowaniem.
  • Pomnik żołnierzy UPA.

Linki zewnętrzne edytuj

uk}}

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Jan Marek Giżycki,: Spis klasztorów unickich bazylianów w województwie wołyńskiem. s. 113. [dostęp 2011-07-13].
  2. ↑ Новий Загорів. [dostęp 2011-07-09]. (ukr.).
  3. ↑ Рукописи та стародруки Волині. [dostęp 2011-07-21].
  4. ↑ Przed 1709 r.Jan Marek Giżycki,: Spis klasztorów unickich bazylianów w województwie wołyńskiem. s. 114. [dostęp 2011-07-13].
  5. ↑ a b c Grzegorz Rąkowski: Wołyń. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część 1. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2005, s. 199. ISBN 83-89188-32-5. [dostęp 2011-07-13].
  6. ↑ Wykaz osób z akt parafialnych Diecezji Łuckiej do 1945 roku. [dostęp 2011-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-05)].
  7. ↑ Według Луцьк Православний. [dostęp 2011-07-13].: W 1920 r. klasztor zahorowski znalazł się pod zwierzchnictwem metropolity Warszawy i całej Polski.
  8. ↑ Marzec 1943: we wsi Zahorów Nowy pow. Horochów Ukraińcy zamordowali 4-osobową polską rodzinę nauczycieli :Kalendarium ludobójstwa dokonanego przez Ukraińców na Polakach w latach 1939-1948. [dostęp 2011-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-09)].
  9. ↑ W marcu 1943 r. zbiegli ze służby policjanci ukraińscy zamordowali nauczyciela z żoną i dwojgiem dzieci, których wrzucili do studni: W. Siemaszko, E. Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t.1.
  10. ↑ Maj, wiosna 1943: we wsi Zahorów Nowy pow. Horochów Ukraińcy zamordowali 2 Polaków, w tym weterynarza:Kalendarium ludobójstwa dokonanego przez Ukraińców na Polakach w latach 1939-1948. [dostęp 2011-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-10)].
  11. ↑ Por. też: Pomnik zamordowanej rodziny Zalewskich na polu koło wsi Zahorów Nowy w gm. Chorów, pow. horochowskiego (woj. wołyńskie) postawiony przez duchownego ukraińskiej Cerkwi Adwentystów Dnia Siódmego jego kosztem obok miejsca zakopania zwłok: Bilans zbrodni. [dostęp 2011-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-28)].
  12. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, ISBN 83-88490-58-3, ISBN 978-83-88490-58-3, ISBN 83-7399-163-8, OCLC 838973434.
  13. ↑ Jerzy Platajs: Po Polakach pozostały mogiły…. „Rzeczpospolita”, 10-07-2008. [dostęp 2011-07-13].
  14. ↑ Cmentarze polskie na terenie łuckiego okręgu konsularnego. [dostęp 2011-07-13].
  15. ↑ Military Ukraine - WWII та Другі визвольні змагання (1938-1945). [dostęp 2011-07-13].
  16. ↑ Projekt wykazu gospodarstw, stan w około 1939 r.. [dostęp 2011-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-19)].
  17. ↑ Uratowały się Stanisława Ślusarska i jej córka Bronisława – dzięki Ukraince, która podczas wyłapywania Polaków ukryła je w zbożu, gdzie przebywały przez tydzień, żywiąc się ziarnem, a następnie dzięki Ukraińcowi Chrabczewskiemu, który je przeprowadził do Józefy Golisz w Horochówce, uratowanej przez innego Ukraińca podczas rzezi 12 lipca: s. 39.
  18. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 214, ISBN 83-88490-58-3, ISBN 978-83-88490-58-3, ISBN 83-7399-163-8, OCLC 838973434.
  19. ↑ Загорівський монастир Різдва Богородиці. [dostęp 2011-07-13].
  20. ↑ Por. fragmenty książki Wołodymyra Zawiedniuka „На Півночі, на Волині створилась армія УПА”, w których mowa o akcji Niemców przeciwko kureniowi „Ostapa” w lasach korytnickich oraz o budowie (przy pomocy miejscowej ludności) umocnionego punktu strategicznego w monasterze zahorowskim.
  21. ↑ Wołanie z Wołynia. [dostęp 2011-07-13].
  22. ↑ „За доносом місцевих поляків...:Загорівський монастир Різдва Богородиці. [dostęp 2011-07-13].
  23. ↑ „...чота УПА під проводом Берези мала великий бій з німецькими окупантами та їхніми польськими прислужниками („...czota UPA pod dowództwem Berezy stoczyła wielki bój z niemieckimi okupantami i ich polskimi poplecznikami.
  24. ↑ Не кажучи нікому.
  25. ↑ Teledysk o UPA w polskim kościele. [dostęp 2011-07-13].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zahorów_Nowy&oldid=71862085”