Zamek Trzewlin
Zamek Trzewlin – ruiny średniowiecznego zamku rycerskiego z XIV wieku na szczycie Panieńskiej Góry w Wielkiej Wsi w powiecie tarnowskim w województwie małopolskim.
 nr rej. A-20/M z 2.06.2004[1]
| |
 Panieńska Góra w Wielkiej Wsi na litografii Macieja Bogusza Stęczyńskiego z 1846 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie gminy Wojnicz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | |
 49°55′39″N 20°49′30″E/49,927500 20,825000
| |
Historia edytuj
Zamek, którego budowę rozpoczęto w XIV wieku, należał początkowo do rodu Białoniów herbu Rawicz, którzy pisali się „z Trzewlina” lub posługiwali się nazwiskiem Trzewliński, i stanowił integralną część systemu obronnego Dunajca, systematycznie tworzonego w XIV wieku. W XV wieku przeszedł w ręce Wielowieyskich herbu Półkozic, a w XVII wieku popadł w ruinę i po wojnach szwedzkich został rozebrany przez mieszczan z pobliskiego Wojnicza. Obecnie na gęsto porośniętym roślinnością wzgórzu zachowały się jedynie ślady suchej fosy oraz niewielkie fragmenty murów.
Trzewlin pojawia się w źródłach po raz pierwszy pod koniec XIV wieku, gdy wzmiankowany jest Mszczuj z Trzewlina; w 1407 zamek był własnością Andrzeja Trzewlińskiego[2]. Według XIX-wiecznego etnografa i historyka Żegoty Pauliego, powołującego się na Dzieje w Koronie polskiej Łukasza Górnickiego, w 1543 roku na zamku Trzewlin przebywali przez jakiś czas król Zygmunt Stary i królowa Bona, którzy schronili się tam przed zarazą. Pauli pisał o Trzewlinie:
Pamiętny jest pobytem króla Zygmunta I wraz z Boną i żoną syna Zygmunta Augusta w r. 1543, podczas szerzącego się morowego powietrza, przed którem Zygmunt Aug. do Wilna umknął, ojciec zaś jego do Zatora, zkąd na prośbę Spytka pana z Tarnowa, podksarb. koron., udał się do tego zamku[3].
Okoliczności opuszczenia zamku i jego rozbiórki nie są znane; niektórzy badacze wysuwali przypuszczenie, że budowa nie została nigdy ukończona.
Lokalizacja i plan zamku edytuj
Warownia, położona na wzgórzu na lewym brzegu Dunajca, 120 metrów nad dnem doliny rzeki, składała się z trzech części: zamku górnego, zamku dolnego i ufortyfikowanego podgrodzia. Zamek górny, ulokowany w wyższej części góry, zbudowano na planie kwadratu o bokach 40 na 40 metrów; był on otoczony kamiennym murem. Poniżej znajdował się zamek dolny o kształcie wydłużonego trójkąta oraz koliste podgrodzie, oddzielone od zamku dolnego suchą fosą. Zamek dolny i podgrodzie były otoczone ziemnymi obwałowaniami.
Legendy edytuj
Z zamkiem Trzewlin wiążą się legendy ludowe o niewiernych żonach rycerzy Bolesława Śmiałego, które schroniły się na szczycie góry przed mężami powracającymi z wyprawy do Kijowa. Wzniosły tam szańce i broniły się, uzbrojone w miecze, oszczepy, łuki i topory. W końcu obrona kobiet została złamana. Mściwi mężowie srogo ukarali niewierne żony; wiele z nich zginęło w okrutny sposób[4]. Legendy te zostały przytoczone m.in. przez poetę romantycznego Seweryna Goszczyńskiego w jego Dzienniku podróży do Tatrów (1832).
Szlaki turystyczne edytuj
Do ruin zamku prowadzi niebieski 
szlak turystyczny rozpoczynający się na rynku w Wojniczu.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-01-10].
- ↑ Historia Wielkiej Wsi na stronie miasta i gminy Wojnicz [1] oraz informacje o zamku Trzewlin na stronie "Zamki Polskie" [2]
- ↑ Cyt. za: C. Anioł, "Szlakiem „Panieńskiej Wojaczki”, czyli z Wojnicza na Panieńską Górę", [w:] Na szlaku. Czasopismo Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, nr e-8 (217), sierpień 2008, str. 10
- ↑ Tarnów i jego okolice w legendach i podaniach ludowych, oprac. R. Iwaniec, Tarnów 2000, na stronach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Tarnowie [3]
Bibliografia edytuj
- C. Anioł, "Szlakiem „Panieńskiej Wojaczki”, czyli z Wojnicza na Panieńską Górę", [w:] Na szlaku. Czasopismo Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, nr e-8 (217), sierpień 2008, str. 7-10
- G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
- M. Szope, Grodziska i zamczyska województwa tarnowskiego, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1981