Zamek biskupów płockich w Broku
Zamek biskupów płockich w Broku – pozostałości barokowego zamku biskupiego z 1 połowy XVII wieku znajdujące się w mieście Brok, w województwie mazowieckim.
 nr rej. A-390 z 17.11.1959 (ruiny)
| |
 Widok ruin od strony rzeki Bug | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
wczesny barok |
| Inwestor |
Henryk Firlej |
| Kondygnacje |
2 |
| Rozpoczęcie budowy |
1617 |
| Ukończenie budowy |
1624 |
| Zniszczono |
1910 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Broku  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Brok  | |
| 52°42′03,3″N 21°52′26,0″E/52,700917 21,873889 | |
Historia
edytujZamek, a właściwie letni pałac, został wybudowany w latach 1617–1624 przez biskupa Henryka Firleja, w pobliżu wcześniejszej drewnianej budowli, spalonej w 1605 roku[1]. Murowany pałac zbudowano na naturalnym wzniesieniu w widłach rzek Turek i Bug, jednak przypuszczalnie rezydencja nie posiadała żadnych urządzeń obronnych[2]. W zamku do czasów rozbiorów rezydowali wiosną i latem biskupi płoccy. W pałacu przebywali poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski, pisarz Stanisław Łubieński. Od 1652 w pałacu w Broku pod opieką księdza Jana Chryzostoma Fabriciusa uczył się jako dziecko Michał Korybut Wiśniowiecki[3].
W czasie Potopu szwedzkiego pałac został obrabowany, ale nie zniszczony, natomiast kolejny raz wojska szwedzkie uszkodziły budynek na początku XVIII wieku podczas III wojny północnej[2]. Obiekt wyremontował w 1716 roku biskup Ludwik Bartłomiej Załuski, co upamiętnił tablicą nad wejściem. W 2 połowie XVIII wieku odnotowano zarysowanie murów[2]. Około 1770 roku sporządzono pierwszy zachowany do dzisiaj rysunek pałacu[4]. Opuszczony i zrujnowany pałac w 1822 roku został upaństwowiony i oddany w dzierżawę. W 1831 roku spłonęły dachy podczas jednej z zabaw. W 1851 roku w kaplicy mieszkał ogrodnik, a w głównym skrzydle były mieszkania, chlew a następnie fabryka[5]. W połowie XIX wieku dokonano częściowej rozbiórki murów[2]. W 2 połowie XIX wieku właścicielem obiektu był Władysław Rozbicki[6]. W marcu 1910 roku pałac oglądała komisja Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego Oddział w Łomży[6]. W kwietniu 1910 roku na polecenie właściciela obiektu młynarza Mórawskiego został rozebrany korpus pałacu, w związku z czym do dzisiaj zachowały się trzy ściany wieży i fundamenty[6][7].
W latach 1955–1957 wykonano prace zabezpieczające pałacu[8]. W latach 1983–1984 przeprowadzono badania archeologiczne[9].
W kościele w Broku znajduje się marmurowa tablica z 1716 r., która była umieszczona nad wejściem do pałacu, z napisem: „Ante istas fores l Quisquis antea fores / Vidisses inter favillas / hoc palatium, civitatem et villas”.
Architektura
edytujKorpus główny – dwukondygnacyjny wczesnobarokowy pałac miał plan prostokąta ok. 13 x 41,5 m. Korpus główny pałacu był zwieńczony widokowym belwederem[2]. Na parterze rezydencji w jej osi znajdowała się sień, z której z jednej strony przechodziło się do czterech ogrzewanych piecami i kominkami pokoi biskupa, a z drugiej do podpiwniczonej izby stołowej i dwóch pomieszczeń zwanych "skarbcami"[2]. Z sieni wchodziło się także do kaplicy i do wieży mieszczącej klatkę schodową. Na piętrze znajdowała się sień, sala reprezentacyjna z ośmioma oknami oraz z drugiej strony sieni cztery pokoje[2].
Kaplica - Od strony wschodniej do pałacu przylegała kaplica na planie czworoboku z półkolistą absydą, Kaplica we wnętrzu ozdobiona była obrazem św. Antoniego i sztukateriami, a pokryta była dachówką[2].
Wieża - Do kaplicy przylegała wieża, w której znajdowała się klatka schodowa łącząca poszczególne piętra[2]. Wieża była zwieńczona belwederem i kopułą z blachy[2]. Klatką schodową można było wspiąć się wyżej na belweder na wieży określony jako "siedzenie letnie"[2].
Galeria
edytuj-
W prawym górnym rogu pałac w Broku -
Ruiny przed 1904 -
Pocztówka Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego -
Ruiny wieży od południa -
Ruiny wieży od wschodu
_(cropped).jpg)
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ Pucuła, Katarzyna, "Zamek" w Broku – nadbużański Belweder biskupa Henryka Firleja [w:] Architektura i budownictwo Mazowsza XII–XVIII wieku, redakcja Michał Wardzyński, 148–151. Warszawa: Mazowiecki Instytut Kultury, 2020.
- ↑ a b c d e f g h i j k Piotr Lasek, Wojciech Wółkowski, Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2023, s. 147-178, ISSN 0006-3967.
- ↑ Baza Biobibliograficzna - I Rzeczypospolita [online], irp.pth.net.pl [dostęp 2023-12-22].
- ↑ Tomasz Związek, Dariusz Brykała, Rzeka, młyny, wyspy i siano. Późnonowożytna mapa okolic Broku nad Bugiem w kontekście procesów środowiskowych, „Studia Geohistorica” (10), 2022, s. 28–52, DOI: 10.12775/SG.2022.02, ISSN 2300-2875 [dostęp 2023-12-21] (pol.).
- ↑ Wiktor Gomulicki, „Ruiny zamku biskupiego w Broku”, Tygodnik Ilustrowany, nr 17 (1910), s. 334.
- ↑ a b c https://madzelan.cba.pl/wp-content/uploads/2022/02/O-tym-jak-to-z-ruin-brokowskiego-zamczyska-nic-si%C4%99-prawie-nie-osta%C5%82o-a-tak%C5%BCe-troszk%C4%99-o-tutejszej-%C5%9Bwi%C4%85tyni.pdf
- ↑ Stanisław Boruta, „Gawędy krajoznawcze”, Ziemia, nr 32 (1910), s. 507–510.
- ↑ Kazimierski, Józef. „Renesansowy pałac w Broku (historia i problemy rekonstrukcji)” [w:] Brok i Puszcza Biała. Przeszłość, środowisko geograficzne, kulturowe i przyrodnicze, redakcja Józef Kazimierski, 250–283. Ciechanów: Towarzystwo Przyjaciół Broku, Urząd Wojewódzki w Ostrołęce, Urząd Miasta i Gminy Brok, 1989.
- ↑ Gula, Jerzy, „Brok nad Bugiem – pałac biskupów płockich. Badania wykopaliskowe 1983–1984 roku”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 23 (2001): 93–101.