Zamek Kamieniec

Zamek Kamieniec – zachowane ruiny gotyckiej XIV-wiecznej, rozbudowanej w stylu renesansowym w XVI wieku budowli na pograniczu Korczyny i Odrzykonia, w powiecie krośnieńskim, w województwie podkarpackim, w Polsce.

Zamek Kamieniec

nr rej. A-263 z 20.09.1968 i z 8.09.2005
Ruiny zamku Kamieniec
Państwo	Polska
Miejscowość	pogranicze Korczyny i Odrzykonia
Adres	38-420 Korczyna ul. Podzamcze 1
Rozpoczęcie budowy	1348 (pierwsza wzmianka)
Położenie na mapie gminy Korczyna Zamek Kamieniec
Położenie na mapie Polski Zamek Kamieniec
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Zamek Kamieniec
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Zamek Kamieniec
49°44′33,08″N 21°47′10,24″E

Historia zamku

Pierwszy zapis o zamku w Odrzykoniu pochodzi z 1348 roku. W dokumencie lokacyjnym wsi Osobnica koło Jasła wzmiankowany jest Mikołaj z Babic „burgrabia de Camyenecz”.

W 1396 roku za zasługi w obronie Wilna zamek otrzymał rycerz Klemens z Moskorzewa herbu Pilawa, który zbudował wtedy zamek górny i przedzamcze wschodnie, zamienione później na zamek średni.

Widok od północy (ze wsi Czarnorzeki)

W 1397 roku Klemens Kamieniecki ufundował zamkową kaplicę. W 1399 roku gościł na zamku króla Władysława Jagiełłę, który dokonał objazdu południowych stron Polski. W 1402 roku na prośbę Klemensa bp. przemyski Maciej Janina podwyższył uposażenie dla kapelana na zamku kamienieckim. Msze w kaplicy zamkowej odprawiał św. Jan z Dukli w czasach, gdy był gwardianem w Krośnie (świadczy o tym umowa z właścicielami zamku). W 1407 roku rodzina Moskarzewskich zaczęła używać nazwiska Kamienieccy dla podkreślenia, iż zamek jest gniazdem rodowym. W 1408 roku Marcin Kamieniecki (zm. 1439) odziedziczył wszystkie dobra wraz z zamkiem w Korczynie. W 1475 roku zamek w Odrzykoniu był atakowany przez wojska węgierskie Macieja Korwina. Wnuk Klemensa, Henryk Andreas Kamieniecki (kasztelan sanocki do 1487), odziedziczywszy zamek w 1448 roku, rozbudował go w kierunku wschodnim.

Potem właścicielem jego był syn Henryka – Mikołaj Kamieniecki (zm. 1515) – mąż Katarzyny Pieniążkównej – pierwszy w Polsce dożywotni hetman wielki koronny – od 1505 roku, starosta krakowski i sanocki, który w 1509 roku odniósł zwycięstwo nad Wołochami hospodara Bohdana Ślepego pod Suczawą, zaś w 1512 roku rozgromił Tatarów pod Łopusznem i Wiśniowcem. Cieszył się wielkim zaufaniem Zygmunta Starego, co potwierdza fakt powierzenia mu w 1515 roku tymczasowej władzy w kraju, podczas wizyty króla w Wiedniu.

W zamku kamienieckim 12 marca 1528 roku hetman polny koronny Marcin Kamieniecki podejmował wygnanego z Węgier króla Jana Zapolyę. Wysyłał on z zamku Kamieniec listy zapraszające polskich magnatów na sejmik do Tarnowa, na którym liczył otrzymać poparcie w walce o tron i uzyskał głosy ich samych oraz Sulejmana I.

Od 1528 roku Kamieniec wyższy był w zastawie u Bonerów za 2000 florenów.

Widok od strony południowej

Klemens Kamieniecki – do 1530 roku kasztelan sanocki – według umowy na Wawelu sprzedał w 1530 roku swoją, niższą, wschodnią część Kamieńca Sewerynowi Bonerowi – bankierowi królowej Bony Sforzy. Boner ufundował na terenie posiadanej części zamku kaplicę, którą poświęcił biskup przemyski – Stanisław Tarło. Seweryn Boner kasztelan biecki, kalwinista, w 1543 roku postawił na nowo zamek niższy i tak Bonerowie zostali właścicielami zamku niższego do 1593 roku. Seweryn Boner gościł tu Fausta Socyna – twórcę socynianizmu i doktryny religijnej Braci Polskich.

Z córką Bonerów Zofią Boner (zm. 1563), ożenił się Jan Firlej herbu Lewart, marszałek wielki koronny (1521–1574), wojewoda krakowski, lubelski i bełski, sekretarz królewski. W posagu otrzymał część zamku. W 1575 roku miał ten zamek w zastawie Andrzej Bolassa.

Od 1599 do 1601 roku część zamku należała do Stadnickich, a potem nabyli ją Skotniccy. W 1606 roku część Kamieńca należała do Jana Skotnickiego. W tym roku przed sądem w Krośnie toczył się proces między Piotrem Firlejem mężem Jadwigi Firlej, a Janem Skotnickim, o prawo do korzystania ze studni zamkowej, a potem o wycięcie drzew.

Zamek górny

Jan Skotnicki nie tylko odbudował kaplicę, którą poświęcił w 1621 roku biskup przemyski Jan Wężyk, ale naprawił mur i odremontował zamek. Jednak w zemście za dokuczanie, przebudował dach w taki sposób, że odprowadzał Firlejom na ich dziedziniec wody deszczowe. Stało się to przyczyną długiego sporu Skotnickich i Firlejów uwiecznionego w Zemście Aleksandra Fredry, a Jan Skotnicki jest w niej Rejentem Milczkiem. W komedii tej Firlej napadł na jego robotników naprawiających mury górnego zamku i zniszczył przy okazji rynny. Skotnicki pozwał go przed sąd i wygrał sprawę, ale kres ich długoletnim zatargom, położył dopiero ślub zawarty w 1638 roku przez wojewodzica Mikołaja Firleja (Wacława), z kasztelanką Zofią Skotnicką (Klarą).

Właściciel Kamieńca Jan Firlej (kasztelan sanocki), po wkroczeniu do Polski wojsk Jerzego II Rakoczego 16 marca 1657 roku, zajął się organizacją obrony zamku. Zmobilizował sąsiadów: Jakuba Kalińskiego, Leoniewskiego, Kułaczkowskiego, Stroińskiego i wielu innych, w celu obrony Kamieńca. „Obrońcy dysponowali 1 śmigownicą, 10 hakownicami, znaczną ilością kul muszkietowych i zapasem prochu strzelniczego, dwoma zbrojami i pięcioma szyszakami”, jednak zamku nie udało się obronić i został on bardzo zniszczony. Ale mieszkańcom udało się lochami uciec z oblężenia. Za ocalenie życia Zofia Skotnicka – żona Jakuba Kalińskiego, podczaszego sanockiego - ufundowała w 1658 roku w kościele w Odrzykoniu prebendę Bractwa Najświętszego Imienia Jezus.

Po potopie szwedzkim zamek został częściowo odbudowany, ale tylko we wnętrzu, a jego kolejnymi mieszkańcami byli Mniszchowie i Bogatkowie. Kaplicę odbudowano znacznie później, ale już wizytatorzy z ramienia biskupa Szembeka podają jej opis w 1721 roku, ale w 1745 roku podczas wizyty biskupa Wacława Sierakowskiego była opuszczona i w ruinie.

Pomnik Kościuszki

Po 1730 roku rezydencję odziedziczyła rodzina Scypionów, następnie właścicielami byli Braniccy herbu Gryf, m.in. hetman wielki koronny Jan Klemens Branicki. Za sprawą małżeństwa Magdaleny Scypionówny z Rochem Michałem Jabłonowskim (1712–1780) – starostą wiślickim, właścicielami zamku stali się Jabłonowscy, którzy wspierali konfederację barską i przez długi czas, w chylącym się ku ruinie zamku odrzykońskim stacjonowały oddziały konfederatów. Syn Rocha, Józef Jabłonowski starosta korsuński, który odziedziczył po ojcu zamek Odrzykoń i Korczynę w 1796 roku, gdy wielka wichura zerwała dach z zamku górnego, wyprowadził się do dworku w Krościenku Wyżnym. Za jego zgodą, jako właściciela, w latach 1807–1809 przystąpiono do rozbiórki muru otaczającego dziedziniec wschodni. Syn jego hr. Leon Jabłonowski (zm. 1844) odziedziczył Odrzykoń i przyległe miejscowości: Bratkówkę, Krościenko, Czarnorzeki, Krasną.

8 lipca 1828 roku, Aleksander Fredro wziął ślub z Zofią z Jabłonowskich Skarbkową w Korczynie, w kościele pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła. Małżonka wniosła mu w posagu, klucz korczyński, z połową starego zamku w Odrzykoniu i A. Fredro stał się spadkobiercą zamczyska, będącego już wówczas w ruinie. Studiując dokumenty związane z historią otrzymanego majątku, Fredro natrafił na akta procesowe właścicieli zamku odrzykońskiego z pierwszej połowy XVII wieku: Piotra Firleja i Jana Skotnickiego. Na podstawie dziejów tego 30-letniego sporu napisał komedię Zemstę.

W 1801 roku część zamek przejęli Potoccy, a w połowie XIX wieku znowu został on podzielony. Zachodnia część zamku (z zamkiem górnym) była w posiadaniu rodu Starowieyskich herbu Biberstein, wschodnia z zamkiem średnim – Szeptyckich. W 1831 roku, po powstaniu listopadowym, w ruinach zamieszkał obłąkany Jan Machnik z Dukli, który był pierwowzorem literackim bohatera powieści Król zamczyska Seweryna Goszczyńskiego. W 1863 roku właściciel zamku górnego – Stanisław Starowieyski wydał w zamku ostatnie przyjęcie.

Architekt Napoleon Nawarski wykonał pomiary architektoniczne, na podstawie których w 1885 roku stworzono projekt konserwacji zamku, podjęte w 1906 roku.

W 1894 roku odsłonięto na górnym zamku pomnik Tadeusza Kościuszki, ufundowany przez społeczność Odrzykonia w setną rocznicę Insurekcji kościuszkowskiej.

Zamek z lotu ptaka

W czasie I wojny światowej, w maju 1915 roku, walki o pozycje wokół zamku toczył składający się głównie z Polaków austriacki 57. Pułk Piechoty.

W maju 2000 roku jednostka Wojska Polskiego w Rzeszowie przyjęła imię hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Kamienieckiego. Na uroczystość wręczenia sztandaru przyjechało 12 potomków właścicieli zamku – Kamienieckich.

6 września 2013 roku na Zamku w Odrzykoniu w przededniu akcji Narodowego Czytania utworów Aleksandra Fredry spotkali się m.in. prezydent Polski Bronisław Komorowski, wojewoda podkarpacki Małgorzata Chomycz, posłanka Elżbieta Łukacijewska, archeolog Jerzy Ginalski.

Opis zamku

Plan zamku Kamieniec

Gotycka budowla została wzniesiona na skale, na wysokości 452 m n.p.m. Jej nieregularna forma była wynikiem ukształtowania terenu, na którym została zbudowana. Za czasów Kazimierza Wielkiego był to typowy graniczny zamek obronny. Obecnie ta część, z której pozostał ostrołukowy portal i wschodnia ściana z wnęką, nosi nazwę „wysoki” („wyższy”) lub „odrzykoński”. Jego zadaniem była obrona traktu handlowego z Polski na Węgry przez Przełęcz Dukielską. Zamek niższy („korczyński”) to efekt rozbudowy w kierunku wschodnim z 1448 roku. W tym samym czasie kończono budowę prostokątnej baszty i fosy okalającej całe zamczysko. Pomieszczenia w wieży przeznaczono na zbrojownię i więzienie. Powstały dziedziniec nazywany przedzamczem korczyńskim oddzielony był od zamku wysokiego murem granicznym (w związku z podziałem majątku). Wspólną dla obu części była kaplica i studnia. Rozbudowa zamku wzbogaciła go o zabudowania w stylu renesansowym.

Panorama zamku

Obecnie lepiej zachowana jest część wschodnia i tam znajduje się wejście na teren dawnego zamczyska. Widoczne są pozostałości budynków mieszkalnych i kaplicy. W tej części zabytku mieści się małe muzeum urządzone przez pasjonata zamku i kolekcjonera Andrzeja Kołdera. Wśród eksponatów są militaria z dawnego arsenału zamkowego i pamiątki po kolejnych właścicielach, a także XIV-wieczny herb z drzwi zamkowych.

Legendy

Ruiny Odrzykonia – Henryk Grabiński (1880)

Legenda o karlicy Kasi

Pochodząca ze stanu szlacheckiego karlica Kasia była dwórką wojewodziny Barbary Kamienieckiej, która często gościła na dworze królowej Bony. Kasia spodobała się władczyni i po pewnym czasie zamieszkała na Wawelu, gdyż Bona – wzorem innych władców europejskich – chciała mieć w swoim orszaku grupę karłów. Po kilku latach Kasia poślubiła karła Kornelka. Później para ta została podarowana cesarzowi Karolowi V, lubiącemu otaczać się miniaturowymi dworzanami. Tak więc Kasia zamieszkała wraz z Kornelkiem w Hiszpanii, w monarszej rezydencji w Granadzie. Tęskniła jednak za Odrzykoniem i kazała przyrzec mężowi, że po śmierci złoży jej ciało w rodzinnych stronach. Wkrótce też, dręczona nostalgią, zmarła. W tym właśnie czasie dawna jej pani Barbara Kamieniecka przebywała w odrzykońskim zamku, nic nie wiedząc o śmierci ulubienicy. W pewnym momencie, wieczorem, zobaczyła Kasię siedzącą na swoim dawnym miejscu przed kominkiem w zamkowej komnacie. Gdy wielce zdziwiona podeszła kilka kroków w jej stronę, zjawa nagle zniknęła. Od tamtej pory często ponoć widywano o zachodzie słońca ducha karlicy na murach i dziedzińcu zamku. Zjawa była odziana w długą zieloną suknię renesansowego kroju. Czasem słyszano również jej wesoły śmiech.

Zobacz też

Wystawa na zamku

• Twierdza w Kamieńcu Podolskim

Bibliografia

• Józef Frazik – Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
• Marek Gosztyła, Michał Proksa – Zamki Polski południowo-wschodniej
• Bohdan Guerquin – Zamki w Polsce
• Tomasz Jurasz – Zamki i ich tajemnice
• Tomasz Jurasz – Znane i nieznane. Zamki, pałace, kościoły Polski południowo-wschodniej
• Izabela, Tomasz Kaczyńscy – Polska – najciekawsze zamki
• Leszek Kajzer, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan – Leksykon zamków w Polsce
• Juliusz Marszałek – Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
• Andrzej Potocki – Księga legend i opowieści beskidzkich
• Michał Proksa – Budownictwo obronno-rezydencjonalne ziemi przemyskiej i sanockiej
• Ryszard Rogiński – Zamki i twierdze w Polsce – historia i legendy
• Marek Żukow-Karczewski: Zamek Kamieniec w Odrzykoniu – gotycka twierdza rycerska, „AURA” 6/97.

Linki zewnętrzne

• Kamieniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 764 .
• Odrzykoń monografia internetowa
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona