Zamek w Baranowie Sandomierskim

Zamek w Baranowie Sandomierskim – późnorenesansowy zamek w Baranowie Sandomierskim, ze względu na podobieństwa zwany Małym Wawelem. Siedziba rodu Leszczyńskich została zbudowana według projektu Santi Gucciego w latach 1591–1606.

Zamek w Baranowie Sandomierskim - zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim
Obiekt zabytkowy nr rej. A-682 z 11.12.1967 i z 24.02.1977[1]
Ilustracja
Zamek w Baranowie Sandomierskim – elewacja południowo-zachodnia
Państwo  Polska
Miejscowość Baranów Sandomierski
Adres ul. Zamkowa 20
39-450 Baranów Sandomierski
Typ budynku rezydencja magnacka
Styl architektoniczny Renesans
Architekt Santi Gucci
Rozpoczęcie budowy 1591
Ukończenie budowy 1606
Pierwszy właściciel Baranowscy herbu Grzymała
Kolejni właściciele Leszczyńscy Wieniawa herb szlachecki herbu Wieniawa ród Górowskich
Położenie na mapie Baranowa Sandomierskiego
Mapa konturowa Baranowa Sandomierskiego, po lewej nieco u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Baranowie Sandomierskim - zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Baranowie Sandomierskim - zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, u góry po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Baranowie Sandomierskim - zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim”
Położenie na mapie powiatu tarnobrzeskiego
Mapa konturowa powiatu tarnobrzeskiego, blisko lewej krawiędzi nieco na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Baranowie Sandomierskim - zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim”
Położenie na mapie gminy Baranów Sandomierski
Mapa konturowa gminy Baranów Sandomierski, u góry po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Baranowie Sandomierskim - zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim”
Ziemia50°30′07″N 21°31′05″E/50,501944 21,518056
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Zajęcia sportowe podczas tematycznych kolonii w zamku.
Zajęcia sportowe podczas tematycznych kolonii w zamku.

OpisEdytuj

Perła architektury renesansowej – forteca w Baranowie Sandomierskim położona jest w nizinie dolnej Wisły. Pierwotny rycerski dwór obronny w miejscu dzisiejszego dziedzińca, o którym Długosz pisał, że w XV stuleciu należał do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. U schyłku wieku dwór ten, lub wieża mieszkalna, przeszedł na własność Kurozwęckich herbu Poraj, najbogatszego wówczas rodu w Małopolsce[2]. Następnymi właścicielami był ród Górków z Wielkopolski. W 1578 roku Stanisław Górka sprzedał zamek Rafałowi Leszczyńskiemu herbu Wieniawa, który wybudował tu dwór renesansowy na planie prostokąta stanowiący dziś część zachodnią zamku[3].

Andrzej Leszczyński – wojewoda brzesko-kujawski rozbudował zamek dobudowując dziedziniec z renesansowymi krużgankami wokół nowych budynków i założył bibliotekę. Zamek odwiedzał prawdopodobnie król Stefan Batory. Około 1620 roku murowany zamek został otoczony niezachowanymi ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi. Ostatnim właścicielem z rodu Leszczyńskich był Rafał – ojciec Stanisława Leszczyńskiego – króla Polski[4].

Kolejnym właścicielem był Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (w latach 1677–1682), później książę Józef Karol Lubomirski herbu Śreniawa (1683–1720)[3]. Pod koniec XVII wieku dobudowano do zewnętrznej części skrzydła zachodniego barokową galerię zdobioną stiukami.

Następnymi właścicielami byli książę Paweł Sanguszko, Jacek Małachowski, Józef Potocki, Jan Krasnicki. Po pożarze w 1849 roku, Krasniccy, ze względu na wysokie koszty, nie byli w stanie wyremontować zamku. Zrujnowaną budowlę kupił w 1867 roku Feliks Dolański herbu Korab z Grębowa. W roku 1898 zamek ponownie płonął. Odbudowę powierzono Tadeuszowi Stryjeńskiemu. W kaplicy zamkowej zaznaczony został przez niego styl krakowskiej secesji. Witraże zaprojektowane zostały przez Józefa Mehoffera, a autorem obrazu ołtarzowego „Matka Boska Niepokalana” był Jacek Malczewski[4].

Ostatnim właścicielem był Roman Dolański, który stracił zamek w wyniku reformy rolnej z 1945 roku[5].

Czasy drugiej wojny światowej i krótki okres po jej zakończeniu w tragiczny sposób odbiły swoje piętno na stanie technicznym zamku. Nie dbali o niego ani hitlerowcy, ani tym bardziej Sowieci, którzy zdewastowali jego wnętrza paląc w nich ogniska z posadzek i zabytkowych mebli[6]. Po zakończeniu działań wojennych, ówczesna władza ludowa, przeznaczyła kaplicę na cele społeczne. Przechowywano w niej zboża i nawozy sztuczne, na potrzeby miejscowej ludności[7].

W styczniu 1968 roku przekazano zamek Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki „Siarkopol” w Tarnobrzegu[8]. Do 1995 istniało w zamku muzeum Zagłębia Siarkowego. Od lipca 1997 roku właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie[9].

Część pomieszczeń jest udostępniona zwiedzającym. Możliwość wynajęcia restauracji zamkowej na imprezy okolicznościowe (sympozja, wesela). W pobliżu zamku znajduje się hotel i basen. W zamkowych salach, krużgankach i dziedzińcu kręcony był serial Czarne chmury[10] oraz filmy: Barbara Radziwiłłówna[11]i Klejnot wolnego sumienia[12]. W podziemiach baranowskiego zamku znajduje się udostępniona dla zwiedzających zbrojownia rycerska, w której odbywają się często wystawy czasowe[13]. W zamkowych wnętrzach znajduje się Restauracja Magnacka[14] oraz sale biesiadne[15]. Na terenie zamku oraz zamkowego hotelu znajdują się specjalne sale konferencyjne[16]. W okresie wakacyjnym na terenie zamku odbywają się kolonie tematyczne dla dzieci i młodzieży z całej Polski[17].

Do najważniejszych zamkowych atrakcji należą Galeria Tylmanowska (stworzona przez Tylmana z Gameren) oraz baszta Falconiego (stworzona przez Jana Chrzciciela Falconiego)[4].

Zamkowe ogrodyEdytuj

Zamek otoczony jest 16-hektarowym obszarem parkowym. W parku znajdują się ogrody w stylu angielskim, francuskim oraz włoskim[18]. Na terenie zamkowego parku można spotkać także dwa pomniki przyrody: mający 120 lat klon zwyczajny oraz mający 124 lata tulipanowiec amerykański (stan na 2021 rok)[19]. W zamkowym parku zaobserwować można 23 gatunki ptaków, między innym są to: gołąb grzywacz, sikory – bogatka i modraszka, szpak, kawka, kulczyk, pokrzewka kapturka, dzwoniec, kwiczoł, kos, drozd śpiewak, wróble – domowy i mazurek, kowalik, pliszka siwa, pierwiosnek, sierpówka, rudzik, kopciuszek oraz dzięcioł zielony[20]. Na terenie parku znajduje się także Zamkowa Akademia Golfa[21], przy której znajduje się oranżeria z zapleczem gastronomicznym[22]. W parku znajduje się także bogaty drzewostan; w ogrodach spotkać można następujące gatunki drzew: cis pospolity, dąb dachówkowaty, dąb szypułkowy, daglezja zielona, lipa drobnolistna, miłorząb dwuklapowy, platan klonolistny, sosna wejmutka, świerk pospolity, klon zwyczajny, tulipanowiec amerykański, żywotnik olbrzymi, dąb czerwony, klon czerwony, jałowiec wirginijski, katalpa (surmia), akacja, magnolia oraz jabłoń niska[23]. W ogrodzie przechadzają się pawie.

 
Tablica informująca o wylewie Wisły w Baranowie Sandomierskim w 1867 roku. Tablica znajduje się na jednej z zamkowych baszt.

ZnaczenieEdytuj

Sławomir Odrzywolski, który w końcu XIX wieku pierwszy dokonał pomiarów architektonicznych zamku i opublikował pierwszą jego monografię, stwierdził: stanąć on może śmiało obok zamku na Wawelu, nie ustępując w bogactwie ornamentacyjnym dziedzińca. Opinia ta była podstawa ukucia dla budowli tytułu Mały Wawel. Gerard Ciołek wykazał, że baranowskie krużganki skonstruowano na zasadzie złotego cięcia i posiadają tę geometryczną prawidłowość, która stanowiła podstawę harmonii architektury renesansu[24].

GaleriaEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie. 2020-09-30. [dostęp 2012-01-20].
  2. ↑ *** ZAMEK W BARANOWIE SANDOMIERSKIM ***, www.zamkipolskie.com [dostęp 2020-10-23].
  3. ↑ a b Historia / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2021-01-28].
  4. ↑ a b c Baranów – Historia zamku, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-28].
  5. ↑ Dzieje zamku / Historia / O Gminie / Baranów Sandomierski, www.baranowsandomierski.pl [dostęp 2021-01-28].
  6. ↑ *** ZAMEK W BARANOWIE SANDOMIERSKIM ***, www.zamkipolskie.com [dostęp 2020-10-23].
  7. ↑ Klaudia Tajs, Kaplica odnowiona po 60 latach, Echo Dnia Podkarpackie, 15 maja 2008 [dostęp 2020-10-17] (pol.).
  8. ↑ Baranów Sandomierski – zamek, www.ruinyizamki.pl [dostęp 2021-01-28].
  9. ↑ Zamek Leszczyńskich w Baranowie Sandomierskim | Atlas Rezydencji, atlasrezydencji.pl, 17 listopada 2013 [dostęp 2021-01-28] (pol.).
  10. ↑ ks. Tomasz Lis: Sandomierskie „Czarne chmury”. kultura.wiara.pl, 29 października 2010. [dostęp 2020-08-29].
  11. ↑ *** ZAMEK W BARANOWIE SANDOMIERSKIM ***, www.zamkipolskie.com [dostęp 2021-01-27].
  12. ↑ Redakcja, Zamek w Baranowie Sandomierskim. Perła polskiego renesansu, wielbiony przez filmowców [ZDJĘCIA], Nowiny, 4 lipca 2020 [dostęp 2021-01-28] (pol.).
  13. ↑ Zbrojownia Rycerska w Baranowie Sandomierskim, www.polskieszlaki.pl [dostęp 2021-01-26] (pol.).
  14. ↑ Baranów – Restauracja Magnacka zaproszenie, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-27].
  15. ↑ Baranów – Sale biesiadne, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-27].
  16. ↑ Baranów – Konferencje, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-27].
  17. ↑ Kolonie tematyczne dla dzieci i młodzieży, quatromondis.pl, 28 stycznia 2021.
  18. ↑ Baranów – Zabytkowy park, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-26].
  19. ↑ Baranów – Flora – Pomniki przyrody, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-26].
  20. ↑ Baranów – Fauna – Spostrzeżenia ornitologa, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-26].
  21. ↑ Baranów – Akademia Golfa, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-26].
  22. ↑ Baranów – Oranżeria, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-27].
  23. ↑ Baranów – Flora – Drzewostan, www.baranow.com.pl [dostęp 2021-01-27].
  24. ↑ Alfred Majewski, Zamek w Baranowie, Arkady, Warszawa, 1969, s. 39–40.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Baranowie_Sandomierskim&oldid=62445779”