Zamek w Lesku
Zamek w Lesku – późnogotycki zamek w dolinie Sanu, obecnie ośrodek wypoczynkowy.
nr rej. A-82 z 30.12.1967: | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Adres |
ul. Józefa Piłsudskiego 7 |
Typ budynku | |
Styl architektoniczny |
gotycki-renesansowy-klasycystyczny |
Rozpoczęcie budowy |
1538 |
Ważniejsze przebudowy |
1580, 1656, 1712, 1838, 1924, 1956 |
Zniszczono |
1704, 1783, 1915, 1944 |
Odbudowano |
1956 |
Pierwszy właściciel | |
Kolejni właściciele |
Barbara Kmita, Stanisław Stadnicki, Jan Franciszek Stadnicki, Józef Kanty Ossoliński, Józef Jan Wandalin Mniszech, Kopalnia Węgla Kamiennego Sośnica-Makoszowy, Gliwicka Agencja Turystyczna |
Położenie na mapie Leska | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
Położenie na mapie powiatu leskiego | |
Położenie na mapie gminy Lesko | |
49°28′28″N 22°19′44″E/49,474444 22,328889 |
Budowę zamku rozpoczęto w roku 1538 w miejsce wcześniejszego drewnianego zameczku po przeprowadzce Kmitów z pobliskiego Sobienia. Zamek był początkową własnością marszałka wielkiego koronnego Piotra Kmity Sobieńskiego herbu Szreniawa.
Historia
edytujZamek rodziny Kmitów w Lesku powstał po spustoszeniu przez Węgrów i Wołochów w 1512 zamku Sobień nieopodal Leska. Wzniesiona w 1491 roku drewniana fortalicja została zastąpiona okazalszą budowlą.
1538–1712
edytujBudowę zamkowego kompleksu ukończono zapewne już po śmierci Piotra Kmity, który zmarł w 1553 roku. Majątek leski odziedziczyła jego żona Barbara Kmita z Herburtów. Po 1562 roku bogata wdowa ponownie wyszła za mąż za późniejszego kasztelana jaworowskiego, Andrzeja z Górki i wraz z nim wyjechała do Wielkopolski. Majątek Piotra Kmity podzieliły między sobą jego dwie siostry – Anna, żona Andrzeja Barzego i Katarzyna, żona Stanisława Stadnickiego. Dobra i zamek leski przypadły tej ostatniej. W rękach rodziny Stadnickich leski majątek znajdował się do I połowy XVIII wieku.
Stadniccy trzykrotnie przeprowadzali remont zamku w Lesku. Pierwsza przebudowa miała miejsce pod koniec XVI wieku. Zamek zyskał wtedy renesansowy charakter, który podkreślała attyka z wnękami. Drugą przebudowę rozpoczęto po Potopie Szwedzkim. W wyniku działań wojennych zamek znacznie ucierpiał. Stadniccy otoczyli zamkowe wzgórze umocnieniami bastejowymi, a narożne baszty strzegły czworoboczną budowlę. W 1693 roku zamek posiadał dużą bibliotekę, która dysponowała 325 księgami, w tym 90 religijnymi, 86 politycznymi, 41 historycznymi, 32 poetyckimi, 17 prawniczymi i 59 szkolnymi. W inwentarzu z 1697 roku wspomina się o 378 pozycjach książkowych.
W 1704 roku doszło do kolejnego napadu wojsk szwedzkich, tym razem w czasie trwania wojny północnej. Szwedzcy żołnierze zgrabili mienie należące do właściciela zamku, Jana Franciszka Stadnickiego, a odjeżdżając podłożyli w kilku miejscach ogień i wysadzili XVII-wieczny zamek w powietrze. Zdewastowane zostały mury zamkowe i cenne komnaty, a także bramy. Szwedzi podpalili również miasto. Zniszczeniu uległo zamkowe wyposażenie, ozdoby, księgozbiór, dokumenty i przywileje oraz większość leskiej zabudowy. Zamek odbudowywano przez osiem lat. Prace ukończono w 1712 roku.
1712–1914
edytujNiedługo po przeprowadzeniu remontu Dziedziczka Teresa Stadnicka wniosła leski zamek w posagu swojemu mężowi staroście sandomierskiemu Józefowi Ossolińskiemu. Zamek w Lesku posiadał w tym czasie rezydencję pańską, kancelarię pańską, skarbiec, kaplicę, piwnice, pokoje dolne i górne, pokoje gościnne, dużą salę, cukiernię, kuchnie, stajnie, ogrody typu włoskiego i bogate wyposażenie zamkowych komnat. W 1767 roku zamkowe piwnice skrywały w swoich lochach 64 beczki, 39 anatałów, 4 anatały miodu pitnego i 122 butelek win węgierskich.
Zamek w Lesku był w posiadaniu rodziny Ossolińskich od 1731 roku do 1776 roku. Remont budynków zamkowych rozpoczął dla Ossolińskich Gotfryd Hoffman. Swojej pracy jednak nie ukończył. W wyniku zawarcia małżeństwa przez Mariannę Ossolińską i Józefa Mniszcha, zamek leski ponownie zmienił swojego właściciela. Od 1776 roku do 1799 roku znajdował się w posiadaniu rodziny Mniszchów.
W roku 1785 zamek spustoszył wieli pożar. Opuszczone ruiny Julii Teresy Mniszchówny otrzymała rodzina Krasickich jako wiano panny młodej, zaślubionej z Franciszkiem Ksawerym Krasickim[1], który na początku XIX wieku rozbudował go dla swojego syna Edmunda i jego żony Marii Anieli[1]. Właścicielami zamku Krasiccy byli od 1799 roku do 1939 roku, w tym syn Edmunda, Ignacy Krasicki, a od 1903 jego syn August[2].
W latach 1836–1838 rozpoczęto odbudowę zamku według projektu Wincentego Pola. Prace trwały przez 38 lat. Obiekt całkowicie zatracił swój pierwotny wygląd. Pol nadał mu kształt rezydencji klasycystyczno-neorenesansowej w stylu włoskim. Powstały też dodatkowe oficyny i oranżeria.
-
Widok ogólny
-
Elewacja frontowa
-
Elewacja boczna
1914–
edytujZamek ucierpiał w czasie I i II wojny światowej. Od jesieni 1914 roku do wiosny 1915 roku zamkowe komnaty grabili i niszczyli rosyjscy żołnierze, którzy wycofując się wywołali kolejny pożar zamku. Po 1939 roku zamek zajęli Sowieci, którzy przebywali w nim do VI 1941 roku. Po ataku III Rzeszy na ZSRR ulokowali się w nim niemieccy żołnierze.
Po wojnie przeprowadzono wywłaszczenie dóbr prywatnych. Tymczasowo mieściły się tutaj magazyny i przedszkole.
W roku 1956 zamek stał się własnością kopalni KWK "Makoszowy" z Zabrza, która wyremontowała zniszczony działaniami wojennymi obiekt w 1956 roku. Odrestaurowany zamek stał się ośrodkiem wypoczynkowym dla górników.
Po restrukturyzacji własnościowej wypoczynkowych ośrodków górniczych, zamek przeszedł w ręce spółki skarbu państwa Gliwickiej Agencji Turystycznej.
-
Ruiny zamku około 1838
-
Zamek w 1916
-
Zamek w 1939
Właściciele
edytuj- 1538–1580 Kmitowie herbu Szreniawa
- 1580–1731 Stadniccy herbu Szreniawa bez Krzyża
- 1731–1776 Ossolińscy herbu Topór
- 1776–1799 Mniszchowie
- 1799–1939 Krasiccy
- 1957–1984 KWK "Makoszowy"
- 1984–1994 Gliwicka Spółka Węglowa
- 1994– Gliwicka Agencja Turystyczna
Zobacz też
edytuj- Franciszek Pułaski, rotmistrz przemyski w Konfederacji Barskiej, kuzyn Kazimierza Pułaskiego – ranny w bitwie pod Hoszowem zmarł 16 sierpnia 1769 w tutejszym zamku
Przypisy
edytuj- ↑ a b Ks. Władysław Lutecki: Historie niektóre Ziemi Sanockiej. Warszawa: Wiadomości Turystyczne, 1938, s. 21.
- ↑ Ks. Władysław Lutecki: Historie niektóre Ziemi Sanockiej. Warszawa: Wiadomości Turystyczne, 1938, s. 23.