Zamek w Szamotułach
Zamek w Szamotułach – znajduje się w Szamotułach (w części miasta Szamotuły-Zamek) w województwie wielkopolskim. Założenie obejmuje odbudowany zamek wraz z Basztą Halszki i budynkami pomocniczymi (oficyny i bażanciarnia), położonymi w zabytkowym parku[2]. Zachowały się także fundamenty gotyckich baszt z pocz. XVI w. Na zamku od 1551 działała pierwsza w historii wielkopolska drukarnia, która wydawała książki w języku polskim i czeskim[2][3].
 nr rej. 109/A z 01.06.1968[1]
| |
 Odbudowany zamek Górków w Szamotułach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wroniecka 30 |
| Odbudowano |
1976-1990 |
Położenie na mapie Szamotuł  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu szamotulskiego  | |
Położenie na mapie gminy Szamotuły  | |
 52°36′56″N 16°34′38″E/52,615556 16,577222
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Pierwszy zamek w Szamotułach został zbudowany w 2 połowie XIV wieku przypuszczalnie przez kasztelana nakielskiego Sędziwoja Świdwy i położony w południowej części miasta. Przypuszczalnie miał formę regularnego, czworobocznego założenia z domem zamkowym wzdłuż jednej z kurtyn, a jego relikty tkwią w murach kościoła pod wezwaniem Świętego Krzyża[4][5]. Zamek ten został w 1675 rozebrany, a w tym miejscu wybudowano kościół i klasztor[2][6][7]. Z zamku zachowały się fragmenty płyty kamiennej, wkomponowane w bramę przykościelną[7][8].
Ród Szamotulskich, panujący w Szamotułach składał się z dwóch gałęzi[2]. Przedstawiciel innej gałęzi, Dobrogost Świdwa-Szamotulski, zdecydował się wystawić swój zamek w północnej części miasta, w stylu gotyckim[2]. Fosy i mur otaczały zespół składający się z budynku mieszkalnego, baszt oraz osobno położonej wieży[2][7]. W 1511 właścicielem zamku po ślubie z Katarzyną Szamotulską stał się Łukasz II Górka[2]. W 1518 przebudował zespół zamkowy w stylu renesansowym, a wieża zwana dziś Basztą Halszki została przebudowana na cele mieszkalne[2][7]. Kolejna modernizacja miała miejsce w 1552, kiedy właścicielem zamku był późniejszy wojewoda, Łukasz III Górka[2]. Po śmierci wojewody zamek przechodził w ręce rodzin szlacheckich i stopniowo podupadał[2]. W 1720 część mieszkalną wyremontowano[2].
W XIX wieku zamek był m.in. własnością Fryderyka Wilhelma IV Pruskiego, przyszłego króla i książąt Sachsen-Coburg-Gotha[2]. W 1869 zrealizowano kapitalny remont, podczas którego usunięto część oryginalnych elementów[2][7][9]. Rekonstrukcję w historycznym kształcie i z wykorzystaniem zachowanych gotyckich fragmentów przeprowadzono w latach 1976-1990 na podstawie szczegółowych badań[2][10]. Budynek stał się siedzibą muzeum, w którym prezentuje się zabytkowe wnętrza, regionalne zbiory archeologiczne i etnograficzne oraz historię rodu Górków[2][7][10][9]. Wcześniej rolę muzeum pełniła jedynie baszta[7][6].
Zespół zamkowy edytuj
Centralną częścią założenia jest odbudowany zamek, na planie litery L[2]. W otaczającym go zabytkowym parku zachowały się fragmenty fosy i wałów obronnych[11]. Od zachodniej strony mieści się XVIII-wieczna oficyna i, w sąsiedztwie stawu, Baszta Halszki[2][11]. Po przeciwnej stronie mieści się bażantarnia z XIX wieku, odtworzona w 1990 oficyna oraz fundamenty baszt z XVI w.[2]
Baszta Halszki edytuj
Jedyna z zachowanych baszt jest znana jako Baszta Halszki. Zdrobniale Halszką nazywano księżniczkę Elżbietę Ostrogską, znaną z urody i bogactwa wnuczkę Zygmunta Starego, uwiecznioną m.in. na obrazie Jana Matejki[2][12]. Halszka nie chciała przystać na zaaranżowane małżeństwo z Łukaszem III Górką, ale została siłą sprowadzona do Szamotuł i tam więziona przez 14 lat w baszcie, połączonej podobno podziemnym przejściem z kościołem[2][12]. Elżbieta Ostrogska popadła w szaleństwo i zmarła niedługo po śmierci męża[2][12]. Według legend duch Halszki powraca na basztę[2][12].
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 342-343. ISBN 83-7200-871-X.
- ↑ Romuald Krygier: Ziemia szamotulska. Wyd. 1. Wydawnictwo Poznańskie, 1972, s. 36.
- ↑ W. Gałka, Zamek w Szamotułach. Studium historyczno-architektoniczne, Poznań 1994, s. 5 (maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu).
- ↑ J. Skuratowicz, Zamek Górków w Szamotułach, Szamotuły 2006, s. 20.
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki, Bogdan Zgodziński: Województwo poznańskie. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 112-113.
- ↑ a b c d e f g Franciszek Jaśkowiak, Włodzimierz Łęcki: Poznań i okolice. Sport i Turystyka, 1983, s. 270-272. ISBN 83-217-2434-5.
- ↑ Romuald Krygier: Ziemia szamotulska. Wyd. 1. Wydawnictwo Poznańskie, 1972, s. 34.
- ↑ a b Alicja Dziewulska, Marzena Szymczak: Poznań: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Część kartograficzna. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-150-X.
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki: Przechadzki w okolicach Poznania. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 137. ISBN 83-03-00604-5.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 217-218 [dostęp 2014-02-02].
- ↑ a b c d Romuald Krygier: Ziemia szamotulska. Wyd. 1. Wydawnictwo Poznańskie, 1972, s. 50-52.