Zaraza Hetytów

Zaraza Hetytów – epidemia tularemii, która miała miejsce na terytorium państwa hetyckiego i w innych rejonach Bliskiego Wschodu w XIV wieku p.n.e. Tym samym określeniem w historiografii opisuje się pierwszą poświadczoną źródłowo próbę wykorzystania choroby jako broni biologicznej.

Podłoże historyczne

Imperium Hetytów rozciągało się od Anatolii po Syrię. Za wybuch epidemii odpowiedzialna miała być bakteria Francisella tularensis. Choroba rozprzestrzeniała się wzdłuż szlaku handlowego Arwad-Eufrat w XIV wieku p.n.e. Duża część Bliskiego Wschodu została spustoszona przez chorobę.

Tularemia to infekcja bakteryjna. Jest chorobą odzwierzęcą, która może łatwo przenosić się ze zwierząt na ludzi. Najczęstszym czynnikiem jej rozprzestrzeniania się są owady, takie jak kleszcze. Objawy infekcji obejmują zmiany skórne i problemy z oddechem. Bez leczenia śmiertelność wynosi piętnaście procent zarażonych.

Epidemia

Tabliczka Mursilisa II, z XIV wieku p.n.e., zawierająca modlitwy o zakończenie plagi. Przechowywana w Muzeum Archeologicznym w Istambule.

Historyk Philip Norrie wymienia trzy choroby, które mogły spowodować załamanie społeczne po epoce brązu: ospę, dżumę i tularemię. Plaga tularemii, która nawiedziła Hetytów, mogła być przenoszona przez owady, zakażony brud lub rośliny, przez otwarte rany lub przez zjedzenie zarażonych zwierząt.

Teksty hetyckie z połowy XIV w. p.n.e. zawierają informacje na temat zarazy powodującej kalectwo i śmierć. Hetycki król Muršili II pisał modlitwy, w których prosił bogów o pomoc w epidemii. Dwóch jego poprzedników na tronie, Šuppiluliuma I i Arnuwanda II, padło ofiarami zarazy. Muršili wstąpił na tron, ponieważ był jedynym żyjącym synem Šuppiluliumy.

Muršili uważał, że zarazę przenieśli do jego państwa więźniowie egipscy, których przeprowadzano przez stolicę Hattusa. Istnieją dowody sugerujące, że Egipcjanie cierpieli na tularemię w latach poprzedzających 1322, choć niewykluczone również, że epidemia nie dotarła wcale do Egiptu. O zasięgu międzynarodowym plagi świadczą za to źródła z innych państw, na przykład informacja o pojawieniu się epidemii w Babilonie ok. 1335 p.n.e. W tym samym czasie zaraza wybuchła też na Cyprze.

Hetyci najwyraźniej domyślali się transmisji odzwierzęcej choroby, ponieważ zakazali używania osłów w karawanach. Inna teoria o pochodzeniu epidemii sugeruje, że pochodzi ona od baranów, które Hetyci zabrali jako łupy wojenne, wraz z innymi zwierzętami, po najeździe na Simyrę. Wkrótce po sprowadzeniu łupów w państwie Hetytów wybuchła epidemia tularemii.

Poza zarazą Hetytów tularemia odpowiada najprawdopodobniej za dwie inne epidemie drugiego tysiąclecie p.n.e: zarazę w Awaris w XVIII w. p.n.e oraz w Palestynie w XI w. p.n.e.

Zaraza jako broń

Choroba została celowo przeniesiona do Anatolii w wyniku, jak opisują historycy, "pierwszego znanego zapisu wojny biologicznej". Wkrótce po tym, jak w królestwie Hetytów wybuchła epidemia, państwo Arzawa z zachodniej Anatolii zaatakowało ich (1320-1318 p.n.e.). Następnie według przekazu Arzawanów nieopodal ich armii pojawić się miały barany; Arzawanowie sprowadzili je do swoich wiosek. Najprawdopodobniej Hetyci wysłali barany chore na tularemię, by zarazić swoich wrogów. Arzawanowie zostali tak osłabieni przez zarazę, że nie udało im się podbić Hetytów. Siro Igino Trevisanato zauważa, że zgodnie z przekazem źródłowym podczas wojny hetycko-arzawańskiej zakażone zwierzęta były wykorzystywane jako broń biologiczna zarówno przez jedną, jak i drugą stronę konfliktu.