Zasada niesprzeczności bytu

Zasada niesprzeczności bytu – zasada, według której byt nie jest niebytem, każdy byt nie jest tym, czym nie jest. Zasada tak sformułowana wpisuje się w polską tradycje myśli tomistycznej, reprezentowanej m.in. przez o. Mieczysława Krąpca oraz ks. Franciszka Gruszkę.

Zasada niesprzeczności bytu opiera się na dwóch głównych zagadnieniach filozoficznych: zasadzie niesprzeczności mającej swe korzenie u Arystotelesa oraz pojęciu tożsamość bytu, którego klasyczna wersja znajduje się w pismach Leibniza.

Treść zasady

Wszystko to, co posiada określoną treść jest współmiernie istniejące, nie jest czymś takim, co nie posiada określonej treści i nie jest istniejące niewspółmiernie. Byt nie jest więc sprowadzalny do tego, czym nie jest. Między bytem, a niebytem zachodzi stosunek wykluczania się. Zasada niesprzeczności jest także zasadą logiczną: nie można w tym samym względzie coś twierdzić i temu zaprzeczać. Niesprowadzalność bytu do niebytu ma swoje źródło w sferze egzystencjalnej bytu. Istnienie i nieistnienie są biegunami w zasadzie niesprzeczności. Zasada ta wtórnie dotyczy także treści (coś nie może być czarne i nie czarne) Nie ma pojęcia absolutnego niebytu: jest tylko skrót sądu, że coś nie istnieje, pojęcie puste, pozbawione treści. Transcendentalna jedność bytu to jego wewnętrzna niepodzielność na byt i niebyt. Ma ona wiele postaci – jest jednością analogiczną. Im byt doskonalszy, tym doskonalsza jedność.

Odmiany jedności transcendentalnej

• jedność bytu prostego (jedność absolutna),
• jedność bytu złożonego (jedność względna):
• jedność bytu substancjalnego (właściwa jedność transcendentalna),
• jedność bytu przypadłościowego (nie istnieje sama w sobie np. rocznik).

Jedność transcendentalna nie oznacza całkowitej niezmienności bytu.

Formy przeciwstawności

• sprzeczność (białe i nie białe),
• przeciwieństwo (białe i czarne),
• przeciwstawność braku (widzący i ślepy).

Tylko przeciwstawność o charakterze sprzeczności oznacza całkowite zniszczenie bytowości.

Rodzaje sprzeczności

1. Całkowita negacja bytu rozumianego analogicznie - to zasada niesprzeczności, która stwierdza niebyt jako całkowite zaprzeczenie bytu.
2. Negacja bytu partykularnego - szczegółowo określonego np. nie człowiek jest niebytem tylko w stosunku do człowieka.
3. Negacja samego aktu, przez który, w danym aspekcie byt jest realizowany. Np. „ktoś jest niemądry” – nie mądrość jest tu zaprzeczeniem tylko mądrości: jest to niebyt tylko w danym aspekcie.

Jedność nietranscendentalna – jedność bytu jako określonego (określonej treści)

1. Jedność myślna - przysługuje bytom będącym jedynie pomyślanymi treściami np. pojęcie „człowiek” posiada jedność, gdyż jako określona treść nie może nie mieć treści (być nie człowiekiem).
2. Jedność rzeczywista - jest właściwością bytu, który jest już w pewien sposób określony:

• od strony formalnej np. jedność człowieka jako człowieka: człowiek jako określony byt nie może być nie człowiekiem o tych właśnie określonych właściwościach,
• od strony materialnej - jedność ilościowa (numeryczna): jestem jednym człowiekiem w ujęciu ilościowym

Jedność jako zasada liczb występuje tam, gdzie zachodzi jakieś powtarzanie się, a więc w bytach materialnych (można je mierzyć). Tak pojęta jedność jest zasadą miary, według której mierzymy długość, masę i czas. Mając do czynienia z jednością ilościową znajdujemy się na poziomie abstrakcji matematycznej. Nie jest to więc jedność transcendentalna ale kategorialna.

Różnice i ich rodzaje

1. różnica realna - zachodzi między poszczególnymi realnymi bytami lub ich cechami składowymi
2. różnica myślna - zachodzi ze względu na sam sposób poznania jednego i tego samego bytu:

• czysto myślna - gdy przedmioty ani materialnie ani formalnie nie różnią się, a różnica płynie z samego myślowego ujęcia,
• wirtualna - zachodzi między dwoma formalnie różnymi aspektami tego samego przedmiotu
• większa - gdy przedmioty formalne, które zachodzą w tym samym materialnym przedmiocie mogą samodzielnie się realizować w innych przedmiotach (jedna dusza jest jednocześnie i rozumna i zmysłowa, zaś rozumność i zmysłowość mogą występować w innych bytach oddzielnie),
• mniejsza - gdy w tym samym bycie są różne przedmioty formalne, które zawsze występują razem (zachodzi między właściwościami transcendentalnymi, które zawsze występują razem).