Wikipedia

Zatadawbon Yazawin

Zatadawbon Yazawin (birm. ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင် /zàdàdɔ̀bòʊɴ jàzəwɪ̀ɴ/; Kronika Królewskich Horoskopów) – najstarsza zachowana kronika Birmy.

Zatadawbon Yazawin
ဇာတာတော်ပုံ ရာဇဝင်
Ilustracja
Autor

Historycy dworscy

Tematyka

historia Birmy

Typ utworu

kronika

Data powstania

XIII–XIX w.

Wydanie oryginalne
Język

birmański

Kronika ta zawiera głównie daty związane z panowaniem oraz horoskopy wybranych królów Birmy z okresu od królestwa Paganu do czasów dynastii Konbaung. Jeśli chodzi o lata panowania władców, kronika ta uważana jest za „najdokładniejszą ze wszystkich birmańskich kronik, zwłaszcza w odniesieniu do najbardziej znanych królów Paganu i Ava, w przypadku których wiele dat zostało potwierdzonych przez epigrafikę”[1].

Historia edytuj

Kronika była stale uaktualniana przez dworskich historyków i przekazywana przez nich z pokolenia na pokolenie kolejnym redaktorom[2]. Biorąc pod uwagę zawarte w niej zweryfikowane przez epigrafikę daty dotyczące XI-wiecznych królów Paganu można sądzić, że lista dat związanych z panowaniem birmańskich władców prowadzona była od XI w., o ile nie wcześniej. Najstarsze części kroniki wydają się być napisane pomiędzy końcem XIII w. a początkiem wieku XIV. Oryginalny autor dzieła pozostaje nieznany, jednak w oparciu o tekst kroniki można przypuszczać, że żył on współcześnie z Shin Dithapamaukhą (Disaprmokiem), dyplomatą i mnichem, który przewodził delegacji Paganu posłanej na dwór mongolski w roku 1285. Co więcej, dane zawarte w treści dzieła wskazują, że jego oryginalny autor zaczął spisywać kronikę w późnym okresie istnienia królestwa Paganu albo w okresie królestwa Myinsaing lub królestawa Pinya (koniec XIII w. do początku XIV w.)[3]. Autor ten miał niewątpliwie dostęp do wcześniejszych zapisów, obecnie już utraconych dla historii, o których wspomina jako o yazawin mhat-chet akyin („podsumowanie i zapiski z kronik”)[4].

Jednak w ciągu następnych stuleci na oryginalną, pojedynczą kronikę zawierającą listy dat związanych z panowaniem królów zaczęła nawarstwiać się (i obudowywać ją) historia (i mitologia) religijna. Za panowania króla Minyekyawdina (1673–1698) kronika miała już w większości obecnie znaną formę[5] choć późniejsi historycy nadal aktualizowali daty związane z panowaniem kolejnych birmańskich monarchów, aż do ostatniego z nich – Thibawa[4].

Układ kroniki edytuj

Zatadawbon jest jedną z zaledwie dwóch istniejących kronik birmańskich (obok Yazawin Thit), których układ odpowiada podziałowi na dynastie i okresy, podczas gdy wszystkie inne odzwierciedlają ściśle linearnie porządek królów[6]. Przyjętym w niej kryterium „periodyzacji” jest powstawanie i upadek dynastii, a kryterium przydzielania nazw dynastiom są nazwy stolic ich królestw. Tak więc dynastie Tagaung, Sri Ksetra, Pagan, Pinya, Sikong i Ava otrzymały swoje nazwy od ich stolic[7].

Na kronikę składa się pięć ogólnych rozdziałów[4]:

  1. Powstanie świata według mitologii buddyjskiej, jej ery oraz opis licznych objawień się Buddy.
  2. Od pierwszego króla świata (Maha Sammata), poprzez księcia Siddharthę, który zostaje Buddą historycznym, do panowania króla Aśoki tuż przed początkiem historii Birmy. Obejmuje także historię królów Cejlonu. Pierwsze dwa rozdziały to wersje standardowych tekstów buddyzmu Therawady, takich jak Mahavamsa, Dipavamsa i Buddhavamsa.
  3. Legendarne i historyczne dzieje powstania Birmy (Mjanmy) począwszy od królestwa Tagaung oraz listy panujących z kolejnych dynastii. Listy te obejmują wszystkich władców królestw Sri Ksetra, Paganu, Myinsaing, Pinya, Sikongu i Ava oraz dynastii Taungngu, kończąc na królu Narawara w roku 1671.
  4. Rozdział ten zawiera horoskopy, diagramy i oraz obliczenia numerologiczne 36 wybranych władców królestw Paganu, Sikongu i Ava. Niektórzy królowie z tej listy są mniej ważni i mniej znani, jak np. Sokkate. Do oryginalnej listy 36 monarchów historycy z okresu dynastii Konbaung dodali później horoskopy jej królów włącznie z ostatnim birmańskim władcą Thibawem. Rozdział ten zawiera także obliczenia astrologiczne poczynione przy okazji wznoszenia ważniejszych miast, pałaców, znaczących świątyń oraz z okazji ważnych wydarzeń, takich jak na przykład wysłanie przez Mongołów po raz pierwszy poselstwa do Paganu.
  5. Rozdział piąty zawiera różne wykresy statystyczne oraz takie dane, jak spisy „wielkich buddyjskich miast Jambudipy”, „16 wielkich państw”, „19 wielkich stolic”. Zawiera też listę miast w Birmie (prawdopodobnie w królestwie Ava (1364–1555)), które były zobowiązane dostarczać pieszych i konnych rekrutów, a także listę gubernatorów najważniejszych miast, poziomy opodatkowania w różnych regionach i.t.p.

Znaczenie edytuj

Jeśli chodzi o daty związane z panowaniem królów, Zatadawbon Yazawin uważana jest „najdokładniejszą ze wszystkich birmańskich kronik, zwłaszcza w odniesieniu do najbardziej znanych królów Paganu i Ava, w przypadku których wiele dat zostało potwierdzonych przez epigrafikę”[1]. Można to dostrzec choćby studiując poniższe porównanie dat panowania wczesnych królów Paganu (począwszy od Pyinbyi, będącego według kronik fortyfikatorem miasta) podawanych przez trzy różne kroniki[8]. (Należy zauważyć, że chociaż Zata była dostępna dla późniejszych kronikarzy, w tym także autorów dwóch kronik standardowych – Maha Yazawin (1720) i Hmannan Yazawin (1832) – nie przyjmowali oni dat przez nią podawanych. Daty zawarte w Maha Yazawin w większości różnią się o co najmniej dekadę, a te z Hmannan wykazują podobne różnice aż do roku 1167, od którego próbuje ona synchronizować swoje daty z Zatą. Inskrypcja Myazedi, powstała w roku 1112 i odkryta ponownie w 1887, potwierdziła dokładność Zaty i pozwala odrzucić daty podawane w Maha Yazawin i Hmannan dla królów od Anawrahty do Kyanzitthy.)

Imię Lata panowania według Zatadawbon Yazawin Lata panowania według Maha Yazawin Lata panowania według Yazawin Thit Lata panowania według Hmannan Yazawin Lata panowania według współczesnej nauki
Pyinbya 846–876 846–858 846–878 846–878
Tannet 876–904 858–876 878–906 878–906
Sale Ngahkwe 904–934 876–901 906–915 906–915
Theinhko 934–956 901–917 915–931 915–931
Nyaung-u Sawrahan 956–1001 917–950 931–964 931–964
Kunhsaw Kyaunghpyu 1001–1021 950–971 964–986 964–986
Kyiso 1021–1038 971–977 986–992 986–992
Sokkate 1038–1044 977–1002 992–1017 992–1017
Anawrahta 1044–1077 1002–1035 1017–1059 1017–1059 1044–1077
Sawlu 1077–1084 1035–1061 1059–1066 1059–1066 1077–1084
Kyanzittha 1084–1111 1063–1088[a] 1064–1093 1064–1092 1084–1112/1113
Sithu I 1111–1167 1088–1158 1093–1168 1092–1167 1112/1113–1167
Narathu 1167–1170 1158–1161 1168–1171 1167–1171 1167–1170
Naratheinkha 1170–1173 1161–1164 1171–1174 1171–1174 1170–1174
Sithu II 1173–1210 1164–1197 1174–1211 1174–1211 1174–1211
Htilominlo 1210–1234 1197–1219 1211–1234 1211–1234 1211–1235
Kyaswa 1234–1249 1219–1234 1234–1250 1234–1250 1235–1249
Uzana 1249–1254 1234–1240 1250–1255 1250–1255 1249–1256
Narathihapate 1254–1287 1240–1284 1255–1286 1255–1286 1256–1287
Kyawswa
Wasal mongolski (1297) 		1287–1300 1286–1300[b] 1286–1298 1286–1298 1289–1297
Sawhnit
Wasal królestwa Myingsaing/Pinya 		1300–1331 1300–1322 1298–1330 1298–1325 ?
Uzana II
Wasal królestw Pinya i Ava 		1331–1368 1322–1365 1330–1368 1325–1368 ?

Uwagi edytuj

  1. ↑ (Maha Yazawin t. I 184–185): Sawlu umarł w 423 ME (1061–1062 po Chr.), a po jego śmierci nastąpiły dwa lata bezkrólewia. Kyanzittha wstąpił na tron dopiero w roku 425 ME (1063–1064 po Chr.).
  2. ↑ (Maha Yazawin t. I 2006: 252): Kyawswa zdobył władzę po dwóch latach bezkrólewia.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Aung-Thwin 2005 ↓, s. 121–123.
  2. ↑ Htin Aung 1970 ↓, s. 41.
  3. ↑ Aung-Thwin 2005 ↓, s. 121.
  4. ↑ a b c Aung-Thwin 2005 ↓, s. 122–123.
  5. ↑ Aung-Thwin i Aung-Thwin 2012 ↓, s. 151.
  6. ↑ Aung-Thwin 2005 ↓, s. 142–144.
  7. ↑ Aung-Thwin 2005 ↓, s. 357.
  8. ↑ Maha Yazawin 2006 ↓, s. 346–349, t. I.

Bibliografia edytuj

  • Michael A. Aung-Thwin: The Mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma. Wyd. ilustrowane. Honolulu: University of Hawai’i Press, 2005. ISBN 978-0-8248-2886-8. (ang.).
  • Michael A. Aung-Thwin, Maitrii Aung-Thwin: A History of Myanmar Since Ancient Times. Wyd. ilustrowane. Honolulu: University of Hawai’i Press, 2012. ISBN 978-1-86189-901-9. (ang.).
  • Michael W. Charney: Powerful Learning: Buddhist Literati and the Throne in Burma’s Last Dynasty, 1752–1885. Ann Arbor: University of Michigan, 2006. (ang.).
  • Maung Htin Aung: Burmese History before 1287: A Defence of the Chronicles. Oxford: The Asoka Society, 1970. (ang.).
  • U Kala: Maha Yazawin Gyi. Wyd. 2006, 4th printing. T. 1–3. Rangun: Ya-Pyei Publishing, 1724. (birm.).
  • Royal Historians of Burma: Zatadawbon Yazawin. Historical Research Directorate of the Union of Burma, 1960. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zatadawbon_Yazawin&oldid=67895900”