Wikipedia

Zawady (Poznań)

Zawady – prawobrzeżna część Poznania; także główna ulica tej części miasta. Zawady wraz z niektórymi sąsiednimi częściami tworzą jednostkę pomocniczą osiedle Ostrów Tumski-Śródka-Zawady-Komandoria.

ulica Zawady
Osiedle Ostrów Tumski-Śródka-Zawady-Komandoria
Ilustracja
Widok w kierunku północnym (2006)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Długość

800 m

Przebieg
0 m
światła 130 m ul. Prymasa A. Hlonda, ul. Główna
500 m ul. Koronkarska
780 m ul. św. Wincentego, ul. Chlebowa
800 m
Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „ulica Zawady”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „ulica Zawady”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „ulica Zawady”
Ziemia52°25′00,6″N 16°57′30,8″E/52,416840 16,958550
Multimedia w Wikimedia Commons
Dom przy ulicy Zawady nr 3 (zburzony w 2018)
Widok na tramwaj Konstal 102Na wyjeżdżający z pętli Zawady. Zdjęcie zostało zrobione w listopadzie 1989 roku, natomiast otoczenie pętli nie uległo zmianie aż do około 2010 r. – w tym czasie powstawało przedłużenie ulicy Prymasa Hlonda.

Nazwa edytuj

Etymolodzy spierają się o pochodzenie nazwy Zawady. Ksiądz Stanisław Kozierowski w dziele pt. Najdawniejszy Poznań i jego okolica w świetle nazw topograficznych i najstarszych źródeł wydanym w 1922 roku pisze: "(...) bardzo pospolitą nazwą młynów jest zawada, dziś Zawady przy Poznaniu, bo stawidła zawadzały w wodzie". Współcześni sugerują, że Zawady to umocnienia lub naturalne przeszkody chroniące książęcy gród na Ostrowie Tumskim podczas najazdu wojsk Miecława, idących naprzeciw wojskom księcia Kazimierza Odnowiciela.

Historia edytuj

Po raz pierwszy Zawady wzmiankowane są w XV wieku m.in. u Jana Długosza. Jest to okres, kiedy osada jest już w pełni rozwinięta, dlatego też trudno określić lata założenia, a tym bardziej pierwszych właścicieli. Sądzi się, że były to tereny książęce, które w XII wieku zostały nadane biskupowi bądź kapitule katedralnej. Osada mogła powstać na cyplu niewysokiego wzniesienia pomiędzy ulicą Zawady, a starorzeczem Warty, trochę niżej niż obecna ulica. Około XIV wieku zabudowa sięgnęła wschodniej strony ulicy Zawady, a do wieku XVI osiągnęła rejon ulicy Koronkarskiej. Do XVIII wieku zabudowa kierowała się ku północy[1]. Zawady należały do parafii pw. św. Małgorzaty na Śródce, podobnie jak pozostałe prawobrzeżne wsie. Od początku XVI wieku kapituła będąca właścicielem Zawad dzierżawiła osadę i ziemię, od około 1521 roku weszły w skład ziem stołowych, czyli bezpośrednio zarządzanych przez kapitułę. Przez następne dekady Zawadzianie zajmowali się ogrodnictwem i uprawą roli, a także świątnictwem, czyli pomaganiem w utrzymaniu porządku w pobliskiej katedrze. Ponadto mieściła się tu cegielnia i staw rybny. W 1728 wieś po raz pierwszy ukazała się na planie Poznania i okolic autorstwa Jana Rzepeckiego[2]. Po wprowadzeniu w 1796 roku regulacji przepisów hipotecznych Zawady liczyły 47 numerów hipotecznych (dla porównania: Poznań - 411, Chwaliszewo - 139, Śródka - 51)[3]. Do dziś zachował się tu zespół starych domów szkieletowych. W 1800 roku wieś została włączona do miasta Poznania (miała wtedy 345 mieszkańców[4]). Władze pruskie nadały przy tym urzędową nazwę Vorstadt Zawade[5].

W XIX i XX w. Zawady uległy znaczącej industrializacji - rozwinął się tutaj na dużą skalę przemysł, podobnie, jak na sąsiedniej Głównej. Powstały m.in. nowoczesne zakłady PEBECO. W 1872 powstała linia kolejowa Poznań-Bydgoszcz, która oddzieliła Zawady od Śródki. W ślad za rozwojem przemysłu szła rozbudowa budownictwa komunalnego - to właśnie na Zawadach i sąsiedniej Komandorii powstały awangardowe modernistyczne osiedla mieszkaniowe dla robotników poznańskich zakładów:

Również na Zawadach zlokalizowano pierwsze w Polsce nowoczesne przytulisko dla bezdomnych, późniejszy szpital zakaźny. W 1928 wybudowano wiadukt kolejowy i osiedle barakowe dla bezdomnych w jego sąsiedztwie. W 1931 planowano przebicie ulicy od strony Śródki, do ulicy Bałtyckiej, tyłami Zawad i Głównej, do czego nie doszło z uwagi na wielki kryzys i protesty mieszkańców planowanych do wyburzenia domów (Trasa Hlonda powstała dopiero w 2010)[7]

W styczniu 1929 magistrat postanowił przenieść na Zawady drobne zakłady rzemieślnicze, przemysłowe i firmy transportowe z zagęszczonego Starego Miasta. Była to jedna z głównych przyczyn industrializacji tych terenów i wygaszenia ich rolniczego charakteru[6].

W czasie II wojny światowej władze okupacyjne przemianowały nazwę ulicy Zawady na Grosse Bromberger Strasse[8].

W 2013 roku na terenie należącym do zakładów Beiersdorf-Lechia SA wybudowano osiedle mieszkaniowe Tumski Park[9].

Ulica edytuj

Ulica Zawady stanowi oś tej części miasta, dawniej także fragmentem drogi krajowej nr 5 i szlaku europejskiego E261[a]. Ulica Zawady jest drogą jednojezdniową z dwoma pasami ruchu, jedną z ważniejszych arterii Poznania. Po obu jej stronach biegną ponadto pasy dla rowerów. W najbliższym czasie[kiedy?] planowane jest wybudowanie trasy tramwajowej będącej przedłużeniem odcinka Rondo Śródka - Zawady (pętla) do dworca kolejowego Poznań Wschód.

Ważniejsze obiekty edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ W okresie od 10.11.2010 r. do 4.06.2012 r. droga krajowa nr 5 i szlak europejski E261 biegły śladem ulicy Prymasa A. Hlonda. W wyniku otwarcia wschodniej obwodnicy w czerwcu 2012 droga nr 5 została skierowana na nową trasę, omijając miasto Poznań.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Jarmila Kaczmarek, Archeologiczne skarby Głównej i Zawad, w: Kronika Miasta Poznania, nr 2/2002, s.17-19, ISSN 0137-3552
  2. ↑ Dorota Matyaszczyk, Główna i Zawady na planach i mapach Poznania i okolic, w: Kronika Miasta Poznania, nr 2/2002, s.82-83, ISSN 0137-3552
  3. ↑ Michalski Maciej, Witkowski Rafał. Średniowieczne i staropolskie wsie Główna i Zawady. „Kronika Miasta Poznania”. 2/2002: Zawady i Główna, s. 36-67. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania. [dostęp 2014-10-19]. 
  4. ↑ Zygmunt Boras, Lech Trzeciakowski, W dawnym Poznaniu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1971, s.233
  5. ↑ Retablissements Plan der Stadt Posen im Jahre 1803. CYRYL Cyfrowe Repozytorium Lokalne Poznań. [dostęp 2014-10-11].
  6. ↑ a b Hanna Grzeszczuk-Brendel, Gabriela Klause, Domy socjalne na Zawadach, w: Kronika Miasta Poznania, nr 2/2002, s.188-203, ISSN 0137-3552
  7. ↑ Dorota Matyaszczyk, Kilka uwag o kształtowaniu przestrzeni i budownictwie na Głównej i Zawadach, w: Kronika Miasta Poznania, nr 2/2002, s.168,190, ISSN 0137-3552
  8. ↑ Mapa Gauhaupstadt Posen (1943). CYRYL - Cyfrowe Repozytorium Lokalne Poznań. [dostęp 2014-10-09].
  9. ↑ Wyborcza.pl [online], poznan.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-27].
  10. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-04-06].

Bibliografia edytuj

  • Poznań - atlas aglomeracji, wyd. CartoMedia/Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2008, ISBN 978-83-7445-018-8
  • Magdalena Mrugalska-Banaszak, Budownictwo i architektura przemysłowa na Zawadach i Głównej do 1939 roku - wykaz obiektów przemysłowych, w: Kronika Miasta Poznania nr 2/2002, ISSN 0137-3552
  • Hanna Grzeszczuk-Brendel, Gabriela Klause, Domy socjalne na Zawadach, w: Kronika Miasta Poznania nr 2/2002, ISSN 0137-3552
  • Dorota Matyaszczyk, Kilka uwag o kształtowaniu przestrzeni i budownictwie na Głównej i Zawadach, w: Kronika Miasta Poznania nr 2/2002, ISSN 0137-3552
  • Atlas architektury Poznania, Janusz Pazder (red.), Aleksandra Dolczewska, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2008, ISBN 978-83-7503-058-7, OCLC 316600366.
  • Jan Kaczmarek, Henryk Kot, W sercu Polski. Ostów Tumski - Śródka - Zawady w rycinach Henryka Kota, Poznań: wyd. Kontekst, 2008, ISBN 978-83-88572-62-3, OCLC 316481077.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zawady_(Poznań)&oldid=72263768”