Zawilec żółty

Zawilec żółty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	zawilec
Gatunek	zawilec żółty
	Nazwa systematyczna
	Anemone ranunculoides L.; Sp. Pl.: 541 (1753)
Synonimy
	Anemanthus ranunculoides Fourr.; Anemonanthea ranunculoides (L.) Gray; Anemone flava Gilib.; Anemone lutea Lam.; Anemone nemorosa subsp. ranunculoides (L.) Ces.; Anemone nemorosa-lutea Crantz; Anemone ranunculiflora St.-Lag.; Anemone ranunculiformis St.-Lag.; Anemonoides ranunculoides (L.) Holub; Pulsatilla ranunculoides (L.) Schrank;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zawilec żółty (Anemone ranunculoides L.) – gatunek byliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w stanie dzikim w niemal całej Europie z wyjątkiem zachodnich i południowych krańców oraz w Azji na Kaukazie, w Azji Mniejszej i zachodniej Syberii^[3]. W Polsce rozpowszechniony, ale rzadziej spotykany od zawilca gajowego^[4] i w niektórych regionach jest rzadki, np. na północnym wschodzie, w świętokrzyskim i lubelskim^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina wieloletnia wysokości do 25 cm z pełzającym poziomo, ciemnobrunatnym kłączem i wzniesioną, nierozgałęzioną łodygą^[4].
Liście: Pojedynczy liść odziomkowy i trzy liście łodygowe wyrastające w postaci podkwiatowego okółka. Liście te są siedzące, trójsieczne, o odcinkach trójwrębnych, na brzegu grubo i nierówno ząbkowane^[4].
Kwiaty: Na szypułkach ze szczytu łodygi wyrasta zazwyczaj 1 lub 2. Płatki okwiatu, zazwyczaj w liczbie 5, od spodu słabo owłosione są żółte^[4]. Słupki i pręciki są liczne.
Owoce: Owłosione, szorstkie niełupki^[4], tworzące przewisający owoc zbiorowy.

Kwiat
Owoce
Owoce

Biologia i ekologia

Zawilec żółty w runie leśnym

Bylina, geofit ryzomowy. Kwitnie od marca do kwietnia^[4], rzadziej do maja^[6]. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie. Kwiat zapylany jest przez owady, głównie błonkówki, ale może być również samopylny^[6]. Nie wykształca miodników, ale wytwarza dużo pyłku. Kwiaty w czasie dnia obracają się za słońcem, w nocy i w czasie złej pogody zamykają się^[6]. W rozprzestrzenianiu nasion znaczący udział mają prawdopodobnie mrówki^[4].

Rozwija się na wilgotnych glebach zasobnych w węglan wapnia. Rośnie w cienistych lasach liściastych, w zaroślach, nad strumieniami^[4]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia sylvaticae^[7].

Cała roślina jest lekko trująca. Jak wszystkie jaskrowate, wytwarza trujący glikozyd ranunkulinę o piekącym smaku. Działa ona drażniąco na błony śluzowe i skórę, powoduje mdłości, biegunki, krwawienia i podrażnienia skóry^[8]. Ziele zawiera także saponiny^[4]. W stanie surowym roślina jest trująca dla zwierząt, ale po wysuszeniu traci własności trujące i może być zjadana w sianie przez bydło domowe^[6].

Systematyka i zmienność

W obrębie gatunku poza podgatunkiem nominatywnym opisano także inne, jednak nie mają one uznanej rangi taksonomicznej i są traktowane za synonimy gatunku^[3]. Z Polski (z okolic Kwidzyna) opisano m.in. A. ranunculoides subsp. wockeana (Asch. & Graebn.) Hegi cechujący się mniejszymi rozmiarami od typu oraz silniej wcinanymi, wąskimi i ostro piłkowanymi liśćmi^[9].

Zawilec żółty tworzy płonnego mieszańca z zawilcem gajowym, spotykanego w miejscach występowania obu gatunków rodzicielskich^[10] – zawilca lipskiego^[11] Anemone ×lipsiensis G. Beck (syn. A. ×seemenii E.A. Calmus)^[9].

Zastosowanie i uprawa

Roślina ozdobna, przydatna do obsadzania słonecznych skarp, tarasów oraz kamienistych rabat. Kwitnie przez długi okres od wiosny do wczesnego lata.
Najlepiej rośnie na podłożu próchnicznym, o odczynie zasadowym i zasobnym w wodę. Można go rozmnażać z nasion, które wysiewa się zaraz po zbiorze, lub przez podział kłącza późną jesienią lub bardzo wczesną wiosną^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Anemone ranunculoides L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-19] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 98, ISBN 83-02-00322-0 .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 59, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 161. ISBN 83-01-14342-8.
↑ T.G. Tutin i in.: Flora Europaea Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 218.
↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[powo-3] Anemone ranunculoides L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-19] .

[wiosna-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 98, ISBN 83-02-00322-0 .

[atlas-5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 59, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[C-6] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.

[rutkowski-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 161. ISBN 83-01-14342-8.

[europ-10] T.G. Tutin i in.: Flora Europaea Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 218.

[11] Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.

[12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]