Zawrat
Zawrat (niem. Riegelscharte, słow. Závrat, węg. Zavrat)[1] – położona na wysokości 2159 m wąska przełęcz w długiej wschodniej grani Świnicy w Tatrach Wysokich, oddzielająca Zawratową Turnię (2247 m) od Małego Koziego Wierchu (2226 m). Jest jednym z dwóch skrajnych punktów szlaku Orlej Perci (zachodnim)[2].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość |
2159 m n.p.m. |
| Pasmo | |
| Sąsiednie szczyty | |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°13′08,80″N 20°00′59,10″E/49,219111 20,016417
| |
Turystyka edytuj
Zawrat dostępny jest dla turystów bezpośrednio z dolin leżących po obu stronach grani: Doliny Pięciu Stawów Polskich i Doliny Gąsienicowej. Jednokierunkowy szlak na Świnicę przecina zbocze Zawratowej Turni i żebra Niebieskiej Turni oraz Gąsienicowej Turni (odcinek ze sztucznymi ułatwieniami w postaci łańcuchów i klamer, miejscami eksponowany). Z Doliny Pięciu Stawów Polskich prowadzi na przełęcz łatwa droga (w 1934 r. zbudowano łatwiejszą trasę zamiast ścieżki z 1877 r.) poniżej południowej grani schodzącej z Małego Koziego Wierchu[3].
Droga z Doliny Gąsienicowej prowadzi od Zmarzłego Stawu Gąsienicowego ścianą Małego Koziego Wierchu (nowa trasa, nazywana też Nowym Zawratem, z klamrami i łańcuchami). Trasa ta została wytyczona przez Towarzystwo Tatrzańskie w latach 1894–1895[4]. Wariant zimowy prowadzi natomiast przez piarg Zawratowego Żlebu (trasa zwana Starym Zawratem)[3].
Historia i nazewnictwo edytuj
Nazwa Zawrat i jej zdrobnienie – Zawracik występują dość często w nazewnictwie tatrzańskim (przykładowo Zawracie pod Wołowcem lub Przełęcz nad Zawratami w grani Rohaczy). Oznaczają zazwyczaj strome przełęcze, przełączki lub inne podobne, strome obiekty[3]. Przez Zawrat już w XIX wieku chodzono z Zakopanego do Morskiego Oka. Pierwsze odnotowane przejścia turystyczne: Jakub Krauthofer i Jan Para w sierpniu 1842 r.[5] Pierwsze przejście zimowe (z udziałem kobiety, co wówczas było rzadkością): Jan Grzegorzewski, panna Stanisława Pisarzewska i jej szwagier, ziemianin z Mazowsza Leon Józef Marian Duczymiński wraz z przewodnikami: Bartłomiejem Obrochtą, G. Rojaną i Józefem Trzebunią – 21 stycznia 1894 r. W XIX wieku przejście przez Zawrat uważano za trudne, było sprawdzianem umiejętności turysty. Na Zawracie byli m.in. Stanisław Witkiewicz (swoją wycieczkę z 1888 r. opisał w Na przełęczy), Stefan Żeromski (1892), Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Kasprowicz, Maria Skłodowska-Curie, Włodzimierz Lenin[4].
W czerwcu 1904 r. w jednej z nisz wschodniej ściany Zawratowej Turni, pod Zawratem, ks. Walenty Gadowski umieścił posążek Matki Boskiej dla uczczenia 50. rocznicy ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny[3].
W 1952 r. szlak prowadzący z Doliny Gąsienicowej przez Zawrat do Doliny Pięciu Stawów Polskich nazwano Szlakiem Lenina. Do niebieskich oznakowań trasy turystycznej domalowano małe, czerwone gwiazdki wydrapywane systematycznie przez turystów i górali[6].
Do 2012 r. na Zawracie miało miejsce 17 wypadków śmiertelnych[3].
Przyroda edytuj
Ciekawa flora. Z rzadkich roślin występują rogownica jednokwiatowa, saussurea wielkogłowa, skalnica odgiętolistna i ukwap karpacki – gatunki w Polsce występujące tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach[7].
-
Widok na Zawrat ze szlaku z Doliny Gąsienicowej -
Widok na Zawrat z Doliny 5 Stawów Polskich -
Statuetka Matki Boskiej Zawratowej -
Widok na Zawrat z Gładkiego Wierchu -
Widok na Zawrat znad Zmarzłego Stawu -
Zawrat zimą
Szlaki turystyczne edytuj
– czerwony szlak ze Świnicy na Zawrat i dalej Orlą Percią przez Kozią Przełęcz, Kozi Wierch, Granaty i Buczynowe Turnie aż na przełęcz Krzyżne. Odcinek Orlej Perci Zawrat – Kozi Wierch od lipca 2007 r. jest jednokierunkowy, dozwolone jest przechodzenie tylko w kierunku wschodnim z Zawratu na Kozi Wierch. Od roku 2021 także szlak Zawrat – Świnica jest jednokierunkowy (w kierunku zachodnim, na Świnicę). W rezultacie Zawrat utracił znaczenie jako miejsce zejścia w dolinę z okalających go szczytów, a ciągłe przejście wschodniej grani Świnicy do Krzyżnego zostało zdelegalizowane pomimo istnienia szlaku turystycznego na całej jej długości.
- Czas przejścia z Zawratu na Świnicę (trasa jednokierunkowa): 50 min
- Czas przejścia z Zawratu na Kozi Wierch (trasa jednokierunkowa): 2:50 h
- Czas przejścia z Zawratu całej Orlej Perci na Krzyżne: 6:40 h
– niebieski szlak znad Czarnego Stawu Zawratowym Żlebem na przełęcz i dalej zboczami Kołowej Czuby do Doliny Pięciu Stawów.
- Czas przejścia znad Czarnego Stawu na Zawrat: 1:50 h, ↓ 1:30 h
- Czas przejścia z Zawratu do schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich: 1:30 h, ↑ 1:40 h[8]
Przypisy edytuj
- ↑ Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online] [dostęp 2016-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
- ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ a b c d e Dariusz Dyląg, Orla Perć: przewodnik wysokogórski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2006, ISBN 83-89188-50-3.
- ↑ a b Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część II. Zawrat – Żółta Turnia, Warszawa: Sport i Turystyka, 1951.
- ↑ Józef Nyka, Na szlaku Lenina w Tatrach, 1953.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000. Warszawa: ExpressMap Polska, 2005. ISBN 83-88112-35-X.
Linki zewnętrzne edytuj
- Archiwalne zdjęcia przełęczy w bibliotece Polona