Wikipedia

Zbigniew Lewandowski (inżynier)

Zbigniew Lewandowski (ur. 23 stycznia 1909 w Warszawie, zm. 29 lipca 1990 tamże) – polski inżynier mechanik, nauczyciel akademicki, major Armii Krajowej, powstaniec warszawski.

Zbigniew Lewandowski
Szyna, Zbyszek, Iza
ilustracja
major major
Data i miejsce urodzenia

23 stycznia 1909
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 lipca 1990
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1936–1944

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
AK Armia Krajowa

Jednostki

Okręg Warszawa Armii Krajowej – Kedyw, Komenda Główna Armii Krajowej – Biuro Badań Technicznych

Stanowiska

zastępca dowódcy saperów Okręgu Warszawa Armii Krajowej, szef Biura Badań Technicznych przy Wydziale Saperów Komendy Głównej Armii Krajowej

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Późniejsza praca

inżynier, nauczyciel akademicki na Politechnice Warszawskiej

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1943–1989) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Partyzancki Krzyż Armii Krajowej Warszawski Krzyż Powstańczy Medal za Warszawę 1939–1945 Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal 10-lecia Polski Ludowej

Życiorys

edytuj

Lata 1909–1944

edytuj

Urodził się 23 stycznia 1909[1][2]. W 1934 ukończył Korpus Kadetów Nr 3 w Rawiczu. Był absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Warszawie, Politechniki Warszawskiej (Sekcja Ogólnokonstrukcyjna Wydziału Mechanicznego[3]), Instytutu Elektrycznego Uniwersytetu w Tuluzie oraz Szkoły Podchorążych Inżynierii w Warszawie, którą ukończył z wyróżnieniem w 1936[2][4].

W kampanii wrześniowej dowodził 25 kompanią mostów kolejowych[5]. W Armii Krajowej zorganizował i był szefem Biura Badań Technicznych (BBT) przy Wydziale Saperów w Komendzie Głównej AK[6]. Celem jego pracy w BBT było wykorzystanie uzbrojenia ukrytego w czasie kampanii wrześniowej przez Wojsko Polskie, zdobytego w walce z nieprzyjacielem, ale też – ze względu na niewystarczalność tych źródeł – podziemna produkcja materiałów wybuchowych[6]. W ramach BBT przygotowywał też instrukcje do działań sabotażowo-dywersyjnych oraz szkolił instruktorów[7].

Był organizatorem i dowódcą (lub współdowódcą) akcji dywersyjno-bojowych z wykorzystaniem magistrali kolejowej: Akcja Wieniec (7–8 października 1942)[8], Akcja Odwet Kolejowy (16–17 listopada 1942)[9], Akcja Odwet Za Zamojszczyznę (31 grudnia 1942 – 1 stycznia 1943)[10]. Ponadto był dowódcą formowanego od listopada 1939 Oddziału Saperów Kolejowych, następnie włączonego do Batalionu Saperów m. st. Warszawy[11].

W czasie wojny prowadził także działalność dydaktyczną, jako wykładowca podchorążych z Grup Szturmowych Szarych Szeregów[3]. W ramach tajnego nauczania na Politechnice Warszawskiej, w latach 1940–1944 prowadził wykłady z geometrii wykreślnej i kreśleń technicznych[1][2]. Jego uczniami byli m.in. Jan Bytnar ps. „Rudy”, Maciej Aleksy Dawidowski ps. „Glizda”, Tadeusz Zawadzki ps. „Zośka”, Jerzy Masiukiewicz ps. „Mały”, czy Jan Wuttke ps. „Czarny Jaś”[2].

Był zaangażowany w działalność instruktorską i pomoc zbrojną Żydowskiej Organizacji Bojowej[12]. W czasie powstania w getcie warszawskim, wziął udział w nieudanej Akcji Szyna (w ramach Akcji Getto), której celem było wysadzenie zamkniętej bramy getta przy ul. Okopowej w Warszawie[2][12].

W czasie powstania warszawskiego walczył w Śródmieściu Południowym, na odcinku wschodnim Bogumił w ramach Obwodu I Śródmieście AK Radwan, Podobwód Sławbor[1]. 5 sierpnia 1944 wziął udział w nieudanym szturmie na budynek tzw. Małej PAST-y[13]. Po powstaniu dostał się w niewolę niemiecką i został osadzony w obozie jenieckim Oflag II C Woldenberg (numer jeniecki 101471), w którym zachorował na wysiękowe zapalenie opłucnej. Powikłania leczył po wyzwoleniu obozu w szpitalu w Poznaniu, a następnie w sanatorium przeciwgruźliczym w Otwocku[1][14].

Lata 1945–1990

edytuj

Po zakończeniu wojny podjął działalność naukowo-badawczą. W latach 1945–1951 był profesorem w Szkole Inżynierskiej im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Warszawie[2]. Po jej przyłączeniu do Politechniki Warszawskiej w 1951, do końca życia był związany z PW[3]. Piastował na niej stanowisko zastępcy profesora, a następnie docenta na Wydziale Samochodów i Ciągników, którego był współzałożycielem (od 1960 – Wydział Maszyn Roboczych i Pojazdów, od 1970 – Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych)[3]. Przez wiele lat pełnił na tym wydziale funkcję prodziekana[3]. W pracy badawczo-dydaktycznej zajmował się m.in. geometrią wykreślną[3].

Był wielokrotnie nagradzany za działalność akademicką przez Ministra Szkolnictwa Wyższego[2][4].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera H III-3-26)[15].

Publikacje

edytuj
  • Lewandowski Z., Dywersja kolejowa na szlaku, Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1942.
  • Lewandowski Z., Zapalnik ze zwłoką chemiczny angielski (ołówek czasowy angielski): instrukcje saperskie M/e-A/ZChl., M/e-K/ZChl., Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1942.
  • Lewandowski Z., Dywersja kolejowa na szlaku. Część 2: Atakowanie transportów, Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1943.
  • Lewandowski Z., Program szturmowego szkolenia patroli saperskich, Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1943.
  • Lewandowski Z., Niepokólczycki F., Schreyer Z., Saperzy w dywersji i walce powstańczej. Część 1: Materiały wybuchowe i środki zapalające, Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1944.
  • Lewandowski Z., Niepokólczycki F., Schreyer Z., Saperzy w dywersji i walce powstańczej. Część 2: Technika wysadzania, Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1944.
  • Kwiatkowski W., Lewandowski Z., Niepokólczycki F., Schreyer Z., Saperzy w dywersji i walce powstańczej. Część 4: Użycie saperskich środków technicznych w walkach ulicznych, Biuro Badań Technicznych, Warszawa 1944.
  • Lewandowski Z., Zbiór zadań z rysunku technicznego maszynowego, PWN, Warszawa 1979.
  • Lewandowski Z., Geometria wykreślna, PWN, wyd. dziesiąte, Warszawa 1984.

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Jego postać jest wspominana w książce Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem w kontekście pomocy w walce zbrojnej udzielanej Żydom w getcie warszawskim[18]. W książce Henryka Nakielskiego poświęcony jest mu rozdział „Wierni przysiędze” (s. 43–94)[19]. W 2009 Senat Politechniki Warszawskiej podjął decyzję o umieszczeniu poświęconej mu tablicy pamiątkowej na fasadzie budynku Wydziału Transportu PW przy ul. Koszykowej 74 w Warszawie (dawna Nowa Kreślarnia)[2][20]. Poświęcona mu tablica pamiątkowa jest także umieszczona w gmachu Wydziału Samochodów i Maszyn Roboczych PW przy ul. Narbutta 84 w Warszawie (odsłonięta 3 października 1994)[20].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Zbigniew Lewandowski [online], Powstańcze Biogramy – Muzeum Powstania Warszawskiego [dostęp 2021-01-12] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h Zbigniew Lewandowski [online], Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej [dostęp 2021-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-08] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f Zasłużeni profesorowie – Zbigniew Lewandowski [online], Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej [dostęp 2021-01-12] (pol.).
  4. ↑ a b Nakielski 1985 ↓, s. 43.
  5. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 44.
  6. ↑ a b Rafał Stolarski, Produkcja uzbrojenia i materiałów wybuchowych przez Armię Krajową w latach 1939–1945 [online] [dostęp 2021-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2015-08-13] (pol.).
  7. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 83.
  8. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 61–67.
  9. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 68–69.
  10. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 69–73.
  11. ↑ Komenda Okręgu Warszawa ZWZ-AK. [online], Polska Podziemna [dostęp 2021-01-12] (pol.).
  12. ↑ a b Gra Uliczna – Pomoc Armii Krajowej dla powstańców żydowskich w getcie warszawskim (wiosna 1943 r.), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2012, ISBN 978-83-7629-375-2 [dostęp 2021-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-12] (pol.).
  13. ↑ Mała PAST-a w Powstaniu Warszawskim [online], Stowarzyszenie Pamięci Powstania Warszawskiego 1944 [dostęp 2021-01-12] (pol.).
  14. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 94.
  15. ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2024-04-08].
  16. ↑ Wysokie odznaczenia państwowe za udział w walce i za pomoc walczącemu gettu. „Dziennik Bałtycki”. Rok XIX, nr 92 (5850), s. 1, 19 kwietnia 1963. Gdańsk. [dostęp 2022-02-09]. 
  17. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  18. ↑ Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, wyd. piąte, A5 K. Krynicka, 2016, ISBN 978-83-656-1401-8.
  19. ↑ Nakielski 1985 ↓, s. 43–94.
  20. ↑ a b Tabliczki z kodem QR na terenie Politechniki Warszawskiej i w dodatkowych miejscach [online], Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej [dostęp 2021-01-12] (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Henryk Nakielski: Biret i rogatywka. [w:] Wierni przysiędze. Wyd. I. Warszawa: Iskry, 1985, s. 43–94. ISBN 83-207-0709-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zbigniew_Lewandowski_(inżynier)&oldid=74625028”