Zborów
Zborów (ukr. Зборів, Zboriw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu zborowskiego. W 2022 roku liczył ok. 6,6 tys. mieszkańców[1].
Ratusz w Zborowie | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Rejon | |||||
Wysokość |
346 m n.p.m. | ||||
Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego | |||||
Położenie na mapie Ukrainy | |||||
49°39′N 25°09′E/49,650000 25,150000 |
Historia
edytujWedług podań na miejscu współczesnego miasta istniała miejscowość Werchostaw, która miała zostać zniszczona podczas najazdu tatarskiego w roku 1241. Zborów został założony przez szlachtę przybyłą z Wielkopolski i swą nazwę wziął od pierwszych właścicieli Zborowskich herbu Jastrzębiec. W roku 1639 nadano prawa miejskie. W 1649 roku nastąpiło oblężenie obozu wojsk koronnych z królem Janem Kazimierzem przez wojska kozacko-tatarskie zakończone rozejmem – tzw. ugodą zborowską.
Od 1642 roku miejscowość należała do Sobieskich, od 1740 roku – do Radziwiłów, a od 1760 roku – do Bielskich.
Przez pewien czas Zborów jako miasteczko wchodził w skład obwodu złoczowskiego w Królestwie Galicji i Lodomerii[2].
W 1890 pożar zniszczył miasteczko[3]. Pod koniec XIX w. przedmieście miejscowości nosiło nazwę Zagrobela[4].
W roku 1913 miasto liczyło 6000 mieszkańców, w tym 1300 Polaków, 2400 Rusinów i 2300 Żydów. W czasie I wojny światowej miały miejsce ciężkie walki między legionistami czeskimi i słowackimi a armią austro-węgierską, tzw. bitwa pod Zborowem 2 czerwca 1917.
W dwudziestoleciu międzywojennym Zborów leżał w granicach Polski i był siedzibą gminy Zborów i powiatu zborowskiego w województwie tarnopolskim. W 1921 roku liczył 3730 mieszkańców, w tym 1653 Polaków, 1617 Ukraińców, 459 Żydów i 1 Serba[5]. W okresie tym działały w mieście liczne towarzystwa ukraińskie m.in. „Proswita”, „Ridna szkoła” i „Silśkyj hospodar”.
W 1939 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. 3 lipca 1941 r. do Zborowa wkroczyły wojska niemieckie. Tego samego dnia żołnierze dywizji SS Wiking, rzekomo w odwecie za sowieckie zbrodnie, zabili w mieście 600–830 Żydów. 1 grudnia 1942 r. na podstawie rozporządzenia Hansa Krügera utworzono w Zborowie getto, w którym umieszczono około 3 tys. Żydów. 9 kwietnia 1943 r. 2,3 tys. mieszkańców getta zostało rozstrzelanych przez policję bezpieczeństwa z Tarnopola przy udziale niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji. Ostatecznie getto zlikwidowano 5 czerwca 1943, zabijając pozostałych jeszcze przy życiu Żydów[6].
W latach 1941–1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali w różnych okolicznościach 50 Polaków[7].
Religia
edytuj- Sobór Prokatedralny Przemienienia naszego Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa (greckokatolicki)
- Cerkiew greckokatolicka nowomęczenników ludu ukraińskiego (pierwotnie kościół św. Anny[8]) – murowana, zbudowana przez wiernych obrządku łacińskiego w latach 1748–1755 w miejsce drewnianej, konsekrowana przez arcybiskupa lwowskiego Wacława Sierakowskiego w 1766 r. Uszkodzona w czasie I wojny światowej, odrestaurowana w 20. latach XX w. Ponownie uszkodzona w wyniku ostrzału sowieckiej artylerii w 1944 r., zaadaptowana na magazyn w 1945 r, przekazana grekokatolikom w 1992 r. którzy przebudowali ją na cerkiew[9].
- Kaplica-mauzoleum – na cmentarzu, upamiętniająca żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej oraz wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. Wzniesiona w 1935 r. z inicjatywy starosty Alfreda Kocóła, według projektu Wawrzyńca Dayczaka, odrestaurowana w latach 2015–2016[10][11].
Urodzeni w Zborowie
edytuj- Korneli Juliusz Heck (1860–1911) – pedagog, edytor, historyk[12]
- Rudolf Kostecki (ur. 25 stycznia 1894, zm. ?) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
- Roman Pioterek (1929-2022) – ksiądz rzymskokatolicki, syn polskiego policjanta, zabitego przez NKWD. Zesłany do Kazachstanu, wyświęcony w Poznaniu, proboszcz w Chwałkowie Kościelnym i Skokach[13], autor wspomnień Przez Sybir do kapłaństwa ISBN 978-83-925375-0-2.
- Mikołaj Skorodyński – duchowny greckokatolicki[14].
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Zborowie)
edytuj- Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
- Antoni i Anastazja Bigosowie - ukrywali 9 Żydów[15]
- Julia Ciurko - ukrywała Sabinę Fuchs i jej kuzynkę[16]
- Włodzimierz i Stefania Leszczyńscy - ukrywali 10 osób na strychu swojego domu[17]
- Zofia Nowosielska - ukrywała w budynku gospodarskim Reginę i Ignacego Weinbergerów[18]
- ks. Jan Pawlicki - dostarczył fałszywe dokumenty tożsamości rodzinie Dollów (Dulów), ukrywał przez dwa tygodnie Marię Cukier i znalazł dla niej schronienie, namawiał parafian do pomocy Żydom[19][20]
- Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych
Galeria
edytuj-
Ratusz w Zborowie
-
Polski pomnik Poległym za Ojczyznę
-
Pomnik Bohdana Chmielnickiego
-
Cerkiew gr.kat. (dawniej kościół)
-
Pomnik żołnierzy czesko-słowackich, 1917
Zobacz też
edytuj- bitwa pod Zborowem, 1649
Przypisy
edytuj- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року. Державна служба статистики України. Київ, 2022 (ukr.)
- ↑ Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym / skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 84.
- ↑ O pożare w Zborowie. „Kurjer Lwowski”. 184, s. 1–2, 5 lipca 1890.
- ↑ Zagrobela, 5.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 274 .
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom XV. Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 25.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 328–329.
- ↑ Henryk Komański , Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 492, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .
- ↑ Rafał Nestorow: Kościół parafialny p.w. Św. Anny w Zborowie. [W:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I : Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 13. Kraków : Antykwa, Drukarnia Narodowa S. A., 2005. s. 331—355, il. 662—675. ISBN 978-83-89273-25-X.
- ↑ ZBORÓW. Dawny kościół p.w. św. Anny (1748 - 1755). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-20] .
- ↑ ZBORÓW. Kaplica-pomnik cmentarna bez wezwania (1935). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Zborowski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-20] .
- ↑ Konsekracja kaplicy w Zborowie | Fundacja Mosty [online] [dostęp 2023-04-20] (pol.).
- ↑ Antoni Knot: Heck Korneli Juliusz (1860–1911). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. IX, s. 329.
- ↑ Paweł Wolniewicz , Ks. Roman Pioterek – wspomnienie [online], Gazeta Lubońska - portal mieszkańców Lubonia, 7 lutego 2023 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
- ↑ Bolesław Kumor: Skorodyński Mikołaj. [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVIII, s. 267.
- ↑ Bigos Antoni & Anastazja. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Ciurko Julia. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Leszczyński Włodzimierz & Leszczyńska Stefania. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Nowosielska Zofia (Dutkiewicz). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Pawlicki Jan. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Ryszard Tyndorf, Zygmunt Zieliński (oprac.), Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy The Testimony of Survivors and Rescuers, tom II, Lublin 2023, Wydawnictwo KUL, ISBN 978-83-8288-087-8, s. 608-611
- ↑ Sukhinski Anton. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 127
Bibliografia
edytuj- Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński: Zborów. [W:] Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym, i statystycznym. T. 2. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 586–589.
Linki zewnętrzne
edytuj- fotografie Zborowa
- Zborów 2.) Z., miasteczko w pow. złoczowskim, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 525 .
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona