Wikipedia

Zgrupowanie nr 2 Okręgu Wilno Armii Krajowej

Zgrupowanie nr 2 Okręgu Armii Krajowej Wilno – oddziały bojowe Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej.

Zgrupowanie nr 2
Zgrupowania Bojowego nr 2 „Północ”
Historia
Państwo

 Polskie Państwo Podziemne

Sformowanie

1944

Rozformowanie

1944

Dowódcy
Pierwszy

mjr Mieczysław Potocki „Węgielny”

Działania zbrojne
Operacja Ostra Brama
Organizacja
Podległość

Okręg Wilno Armii Krajowej

Dowódcą Zgrupowania był mjr Mieczysław Potocki „Węgielny”. Jego żołnierze brali udział w działaniach zbrojnych Akcji Burza w Okręgu Wilno. Koncentracja Zgrupowania nastąpiła 20 czerwca 1944 r. w rejonie Bujki – Barany. Zebrały się Brygady 1, 4, 23 i „Żejmiana” oraz oddziały specjalne. 24 Brygada pozostała chwilowo w obwodzie brasławskim w celu uzupełnienia stanu[1].

Formowanie zgrupowania edytuj

W kwietniu 1944 na podstawie rozkazu organizacyjnego Komendy Okręgu „Wiano” utworzono na terenie inspektoratów A, BC i F Zgrupowania Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego. Dowódcą Zgrupowania nr 2 na terenie inspektoratu BC Okręgu Wilno Armii Krajowej został mjr Mieczysław Potocki ps. „Węgielny”.

Osobny artykuł: Inspektorat BC Okręgu Wilno Armii Krajowej.

W skład Zgrupowania nr 2 weszły brygady i oddziały partyzanckie znajdujące się na terenie inspektoratu BC, z wyjątkiem 5 Brygady „Łupaszki”, która miała odejść do inspektoratu A na wymianę z 1 Brygadą „Wileńską”[2]. Szef sztabu zgrupowania opracował projekt obsady personalnej sztabu, a dowódcy brygad mieli wykonać jednej lub dwie akcji bojowych całością brygady lub znaczną jej częścią. Celem tych akcji miało być zgranie oddziałów, dywersja, uzupełnienie amunicji i zdobycie sprzętu wojennego[3]. Pod koniec maja zgrupowanie liczyło ewidencyjnie 2570 żołnierzy, a faktycznie ponad 3000[4].

Działania zgrupowania edytuj

20 czerwca nastąpiła koncentracja polskich oddziałów partyzanckich podległych dowódcy 2 Zgrupowania mjr. „Węgielnemu”[1]. 23 Brygada „Ostrogi” stawiła się na nim[5]. 21 czerwca dowódca Zgrupowania przeprowadził siłami wydzielonych plutonów 4 i 23 Brygady oraz oddziału leśnego „Żejmiana” akcję na pociąg towarowy na linii kolejowej Postawy-Podbrodzie. Pociąg wiózł zarekwirowane bydło i konie w głąb Niemiec. Został wykolejony przez partyzantów w okolicach Łokocian. Po zatrzymaniu się wagonów nastąpił atak na całej długości pociągu. Akcja trwała kilka minut i zakończyła się całkowitym zwycięstwem polskich partyzantów. Straty nieprzyjaciela wynosiły: 2 zabitych, kilku rannych, 14 jeńców. Straty własne: zginął por. Marian Kisielewicz „Ostroga”, dowódca 23 Brygady. Nowym dowódcy 23 Brygady został mianowany por. Witold Kisiel „Swiatołdycz”[6] pośmiertnie awansowany na stopień rotmistrza[7].

W dniach 25–27 czerwca 2 Zgrupowanie wykonało rajd na tereny położone wzdłuż granicy polsko-litewskiej, rozpoczynając od jezior sużańskich w kierunku na Inturki. Rajd miał zademonstrować obecność sił polskich na tym terenie. Nie miał on na celu przeprowadzenia pacyfikacji czy odwetu[8]. Bezpośredni uczestnik rajdu, Henryk Sipowicz-Bogowski ps.„Farys” tak wspomina[9]:

2 Zgrupowanie, poruszając się trasą od jezior sużańskich do Inturek, penetrowało wsie litewskie, poszukując policjantów litewskich, szaulisów i agentów Saugumy. Stosunek mieszkańców wsi polskich do oddziałów AK był bardzo przychylny i życzliwy. Policjanci litewscy wycofywali się w panice przed partyzantami. Po wkroczeniu do wsi zwykle wołano sołtysa i pytano o mieszkańców wsi, obserwując go bacznie, gdy padało pytanie o Saugumę, litewskich policjantów czy szaulisów. Gdy było coś podejrzanego w odpowiedziach sołtysa, dokonywano przeglądu wszystkich chałup i pomieszczeń gospodarskich. Podczas wykonywania tego rajdu brygada rozstrzelała jednego agenta Saugumy i uciekającego właściciela zagrody, który przechowywał tego agenta. Spalono jedną stodołę prześladowcy Polaków, który uciekł przed polskimi oddziałami. Odnotować należy, że podczas trzydniowego rajdu oddziały polskie nie napotkały załóg niemieckich.

W okresie kwiecień-czerwiec 1944 w strukturze Zgrupowania działały: 4 i 5 Brygady, OL-85, 23 Brygada, 24 Brygada, oddział „Żejmiana” oraz 1 Brygada „Juranda”. Ta ostatnia weszła pod rozkazy dowódcy Zgrupowania od czerwca 1944. 5 Brygada „Łupaszki” w maju 1944 odeszła do I Zgrupowania. W tym okresie 4 i 5 Brygady przeprowadziły 7 akcji, w tym 5 starć i potyczek z oddziałami niemieckimi (Worniany, stacja Pohulanka, Bołosza, zasadzka na burmistrza m. Świr, przejście przez trakt Stefana Batorego między Ławaryszkami i Michaliszkami); 1 akcja przeciw oddziałom litewskim (Janiszki); 1 akcja przeciw partyzantom sowieckim (Kotłówka). OL-85 przeprowadził w tym okresie 6 akcji, w tym: 1 przeciw oddziałom niemieckim (Klausy); 3 akcje przeciw oddziałom litewskim (Gajdy, dwukrotnie Rymszany); 2 akcje przeciw partyzantom sowieckim (Ostaniowce, Marcebolino). 23 Brygada miała w tym okresie 6 akcji, w tym: 3 akcje przeciw oddziałom litewskim (Czeboreki, Rymszany, Nowe Daugieliszki); 2 akcje z białoruską policją (Opsa, Różowo); 1 akcja z oddziałem łotewskim (Czyżuliszki). Brygada nie miała starć z oddziałami niemieckimi i partyzantką sowiecką. Oddział „Żejmiana” w tym okresie przeprowadził samodzielnie 3 akcje: 1 akcja przeciw oddziału niemieckiemu (tartak w Podbrodziu); 1 akcja przeciw samoobronie litewskiej (Szyszniszki); 1 akcja przeciw obławie niemiecko-litewskiej (Kuśliszki). 1 Brygada po przybyciu na teren II Zgrupowania przeprowadziła 3 akcje, w tym 2 akcje przeciw oddziałom litewskim (Komorowszczyzna i Kotłówka); 1 akcja przeciw oddziałom niemieckim (Olszewo).

Ogółem na tym terenie w okresie kwiecień-czerwiec 1944 roku przeprowadzonych zostało 27 akcji, w tym 10 przeciw oddziałom niemieckim, 10 przeciw oddziałom litewskim, 3 z oddziałami partyzantki sowieckiej, 2 z policją białoruską, 1 potyczka z oddziałem łotewskim i jeden rajd na Litwę. 23 akcje zakończyły się sukcesem polskich partyzantów, 3 akcje były nieudane (pociąg na stacji Pohulanka, Rymszany dwukrotnie); 1 akcja zakończyła się klęską polskiego oddziału (Marcebolino)[9].

Działania zgrupowania w czasie Akcji „Burza”

Na początku lipca 1944 zgrupowanie składało się z 6 oddziałów: 1, 4, 23 i 24 brygad, oddziału „Żejmiana” i oddziału „Frycza”[10]. Akcję „Burza” na terenie Inspektoratu BC Okręgu Wilno Armii Krajowej rozpoczął 1 lipca z własnej inicjatywy dowódca Zgrupowania mjr Mieczysław Potocki ps. „Węgielny” stacjonujący wtedy wraz ze swoim sztabem w Oszmianach. 1 Brygada miała działać na liniach komunikacyjnych od Santoki do Podbrodzia, a 24 Brygada samodzielnie w obwodzie brasławskim i dokonać dywersji na węzłach komunikacyjnych Widzę i Opsa. Pozostałe brygady i samodzielne oddziały zgrupowania przemieściły się na odcinki szos Michaliszki−Świr–Postawy oraz Święciany–Podbrodzie[11].

2 lipca w czasie przejścia zgrupowania przez szosę Święciany – Podbrodzie zorganizowano zasadzkę na kolumnę samochodów niemieckich w okolicach Szakien. Do działania dowódca zgrupowania użył dwóch plutonów 23 Brygady i jednego 4 Brygady. Była to kolumna wycofujących się żołnierzy niemieckich wraz z administracją Gebietskomisariatu Głębokie. Liczyła 15 samochodów plus dwa motocykle i około 80 uzbrojonych ludzi. W walce jeden z plutonów 23 Brygady wiązał nieprzyjaciela czołowo, pluton „Bociana” oskrzydlił go z lewej strony, a pluton „Korsarza” z 4 Brygady zamknął go z prawej. Okrążona załoga niemiecka pozostawiła samochody i wycofała się po 20 minutowej walce. Straty nieprzyjaciela wyniosły 5 zabitych, 2 rannych i 10 jeńców, a polskie – 2 rannych, w tym dowódca plutonu „Korsarz”. Zdobyto między innymi 12 samochodów, 1 motocykl, 2 karabiny maszynowe i kilkanaście skrzynek amunicji[12][10].

W tym czasie do szosy Michaliszki – Kobylnik doszły patrole sowieckich wojsk zmotoryzowanych. Dowódca zgrupowania zrezygnowałem zatem z akcji „Burza” na tym kierunku, przerzucając ciężar walk na pozostałe[13].

Około 15.45 5 lipca mjr. „Węgielny” otrzymał rozkaz z Komendy Okręgu „Wiano”, który nakazywał mu przerwanie akcji „Burza” na terenie inspektoratu BC i natychmiastowy przemarsz Zgrupowania nr 2 do północnej części Wilna[13][10]. Wiązało się to z wykonaniem marszu odległość około 80 kilometrów. Wybrano drogę marszu na północ od Wilii, przez Koreniaty – Kłaczuny – Drużyle do Zielonych Jezior na północ od Wilna[13]. 6 lipca, w czasie przejścia zgrupowania przez szosę Podbrodzie – Wilno koło Drużyl, stoczono walkę z oddziałem niemieckiej piechoty zmotoryzowanej. W czasie walk zdobyto 1 moździerz, 2 karabiny maszynowe, 16 kb i parę skrzynek amunicji. Zginęło 4 partyzantów i 4 zostało rannych. Na miejscu, pod ogniem karabinów maszynowych, operował lekarz Tadeusz Ginko. Za ten czyn odznaczony został Krzyżem Walecznych[14]. Po walce i nocnym odpoczynku brygada maszerowała dalej. 7 lipca około 17.00 osiągnięto rejon Zielonych Jezior[14].

Ogółem w ramach akcji „Burza" oddziały 2 Zgrupowania przeprowadziły 14 akcji (1 Brygada — 2 akcje; 4 i 23 Brygady — 7 akcji; 24 Brygada — 2 akcje; „Żejmiana” — 1 akcja plus kilka niustalonych potyczek; oddział „Frycza” — 2 akcje)[15].

Jeszcze 26 czerwca mjr dypl. Teodor Cetys „Sław” i ppłk Zygmunt Blumski „Strychański” przedstawili do zatwierdzenia ppłk. „Wilkowi” plan akcji na Wilno. Rozkaz operacyjny nr 1 „Ostra Brama” zawierał ogólne wytyczne walki o miasto i wycinkowe rozkazy dla oddziałów partyzanckich. Planowano między innymi utworzenie Zgrupowania Bojowego nr 2 „Północ” pod dowództwem mjr. Potockiego „Węgielnego”. Składać się ono miało z 1, 2, 23 i 24 i 36 brygad[16].

Z relacji mjr. Potockiego „Węgielnego” wynika, że nie otrzymał on rozkazu operacyjnego nr 1 „Ostra Brama”. 5 lipca po południu mjr „Węgielny” otrzymał rozkaz przemarszu w okolice Wilna. Zgrupowanie Bojowe nr 2 po pokonaniu marszem około 80 km przybyło w okolice Zielonych Jezior 7 lipca około 17.00 i nawiązało kontakt z sowiecką 277 Dywizją Strzelecką gen. Gładyszewa. Po nawiązaniu kontaktu Zgrupowanie razem z sowiecką dywizją wyruszyło w stronę Mejszagoły, aby powstrzymać kontrnatarcie niemieckie. 11 lipca w ramach ubezpieczenia północnego kierunku od uderzenia niemieckiego Zgrupowanie Bojowe nr 2 mjr. „Węgielnego” wyzwoliło Mejszagołę i powstrzymało niemieckie kontrnatarcie biorąc do niewoli około 150 żołnierzy niemieckich przy własnych stratach 2 zabitych i 12 rannych[17]

Skład i obsada personalna edytuj

Dowództwo[18][4]

  • dowódca – mjr dypl Mieczysław Potocki ps. „Węgielny”
  • adiutant – Józef Kwieciński ps. „Brodzicz”
  • szef sztabu – kpt. Jan Drozdowicz ps. „Gerwazy”
  • oficer operacyjny – por. Edward Gapik ps. „Roland”
  • oficer informacyjny – por. Michał Sielicki ps. „Gil”
  • kwatermistrz – por. Józef Witold Ciechanowicz ps. „Żaba”
  • szef sanitarny – Tadeusz Glinko ps. „Doktor Jan”
  • sędzia – Edmund Wrześniowski ps. „Sawa”
  • kapelan – ks. Józef Prejser ps. „Władysław”, „Protazy”

Oddziały[18][19]

Uwagi edytuj

  1. ↑ Por. Borys Sztark „Ptasznik” (1906-1986), ur. w Wilnie, oficer służby stałej kawalerii, por. ze starszeństwem z 1 I 1935, z przydziałem do 23 pułku ułanów. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, potem w niewoli niemieckiej. Zwolniony z obozu po ochotniczym zgłoszeniu się do Organizacji Todta. W czasie okupacji członek konspiracji AK w Warszawie, następnie w Wilnie. Od marca 1944 w oddziałach leśnych. Dowódca zwiadu konnego 1 Wileńskiej Brygady AK, od czerwca 1944 dowódca oddziału rozpoznawczego 2 Zgrupowaniu AK. W lipcu 1944 rozbrojony i uwięziony przez Sowietów w Wilnie. Następnie internowany w obozach NKWD w Riazaniu-Diagilewie, Czerepowcu, Griazowcu i Bogorodskoje. W czasie internowania współpracował agenturalnie z sowieckimi organami bezpieczeństwa. Repatriowany do Polski w 1947. Członek PPR i PZPR, z której został wydalony w 1950. Od 1952 tajny współpracownik UB ps. „Mściciel”. Zmarł 28 VII 1986 w Olsztynie[20].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Potocki 2008 ↓, s. 87.
  2. ↑ Potocki 2008 ↓, s. 67.
  3. ↑ Potocki 2008 ↓, s. 68.
  4. ↑ a b Potocki 2008 ↓, s. 83.
  5. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 228.
  6. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 229.
  7. ↑ Potocki 2008 ↓, s. 90.
  8. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 229-230.
  9. ↑ a b Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 230.
  10. ↑ a b c Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 264.
  11. ↑ Potocki 2008 ↓, s. 91.
  12. ↑ Potocki 2008 ↓, s. 92.
  13. ↑ a b c Potocki 2008 ↓, s. 93.
  14. ↑ a b Potocki 2008 ↓, s. 94.
  15. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 265.
  16. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 266.
  17. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 269-270.
  18. ↑ a b Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 53.
  19. ↑ Potocki 2008 ↓, s. 83-84.
  20. ↑ Rokicki 2015 ↓, s. 74.

Bibliografia edytuj

  • Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska Armii Krajowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
  • Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
  • Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
  • Paweł Rokicki: Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2015. ISBN 978-83-7629-736-1.
  • Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939–1945. Warszawa: Adiutor, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zgrupowanie_nr_2_Okręgu_Wilno_Armii_Krajowej&oldid=72691430”