Ziębice
Ziębice (niem. Münsterberg, cz. Minstrberk, łac. Mynsterb[3]) – miasto w Polsce położone w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ziębice. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 miasto miało 7995 mieszkańców[2] (451. miejsce w kraju).
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ratusz w Ziębicach (2019) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
przed 1234 r. | ||||
| Prawa miejskie |
między 1243 a 1250 | ||||
| Burmistrz |
Mariusz Szpilarewicz (2018)[1] | ||||
| Powierzchnia |
15,08[2] km² | ||||
| Wysokość |
199 – 284 m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
74 | ||||
| Kod pocztowy |
57-220 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DZA | ||||
Położenie na mapie gminy Ziębice  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |||||
 50°36′00″N 17°02′40″E/50,600000 17,044444
| |||||
| TERC (TERYT) |
0224064 | ||||
| SIMC |
0984700 | ||||
Urząd miejski ul. Przemysłowa 1057-220 Ziębice | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
W mieście znajduje się Muzeum Domu Śląskiego, które posiada w swoich zbiorach dużą kolekcję sprzętu gospodarstwa domowego w tym żelazek, naczyń, sztućców, mebli oraz zbiory śląskiej sztuki i rzemiosła artystycznego z bogatą kolekcją śląskiego artysty malarza i kolekcjonera Josepha Langera, który był mieszkańcem miasta.
Nazwa edytuj
Miejscowość była wzmiankowana jako Sambice w 1234[4]. Ten i podobne zapisy (np. Sambiz, Sambicia) można odczytać jako Zębice, czyli osada potomków kogoś, kto nosił imię bądź przezwisko Ząb, albo też Sambice, tj. siedlisko potomków Samba (Sambora). Po lokacji miasta (przed 1250) wchodzi w użycie nazwa Münsterberg, w języku niemieckich kolonistów znacząca „wzgórze klasztorne” lub „wzgórze z wysokim kościołem, wysoką wieżą”, jednak poprzednia nazwa była jeszcze używana, o czym świadczy dokument z 1268, gdzie określono miasto jako Sambiz oder Munstenberg[5]. Mylnie, jako Brukaliz, wymieniono Ziębice w łacińskim dokumencie z 9 maja 1256 sygnowanym przez księcia Przemysła I z 1256 roku wydanym w Poznaniu[6].
W historii miasta pojawiały się różne warianty niemieckiej nazwy i różne jej adaptacje do języka łacińskiego, czeskiego i polskiego. Np. w dokumencie lennym z 1336 miasto wymienione jest jako Munsterberch, w Kronice Zbrasławskiej (1340) Monsterberch, w dokumentach i listach książąt podiebradzkich (1472–1500) Minsterberk, Minstrberk, Munsterberk, na mapie Śląska Martina Helwiga (1561) Monsterberg, w wydanym po polsku zarządzeniu Fryderyka II Wielkiego (1750) Minsterberga[7]. W śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Monsterberga, Sambicensium[8].
Nazwę Zambice oraz Ziembice w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[9]. Współczesną nazwę miasta zatwierdzono 19 maja 1946[10].
Położenie edytuj
Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 15 km²[11].
Historycznie leży na historycznym Dolnym Śląsku na Przedgórzu Sudeckim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.
Historia edytuj
.jpg)
Kalendarium[12]:
- 1234 – średniowieczna osada targowa Sambice wzmiankowana w kronikach[13].
- ok. 1250 – miasto lokowane przez księcia śląskiego Henryka III na miejscu dawnej polskiej osady zniszczonej przez Tatarów w 1241.
- 1253 – wymienione w kronikach jako miasto[14].
- 1290 – po śmierci Henryka IV Prawego miasto przechodzi z rąk Piastów wrocławskich do świdnickich.
- koniec XIII w. – Bolko I Surowy, książę świdnicko-jaworski buduje zamek, który najpierw będzie siedzibą kasztelana a później rezydencją książąt ziębickich.
- przełom XIII i XIV w. – duży ośrodek rzemieślniczy (tkactwo, piwowarstwo i bednarstwo) i handlowy[13].
- 1322–1428 – stolica piastowskiego księstwa ziębickiego do śmierci księcia ziębickiego Jana w bitwie pod Starym Wielisławiem.
- 1336–1806 – księstwo ziębickie, wraz z całym Śląskiem stanowi część Rzeszy Niemieckiej[potrzebny przypis].
- 1454–1647 – księstwo we władaniu dynastii Podiebradów.
- 1488 – wyburzenie zamku książęcego (resztki zamku widoczne były jeszcze w 1809, kiedy w tym miejscu zakładano ogród)[15].
- 1526 – miasto wraz z Królestwem Czech przechodzi we władzę Habsburgów[13]
- 1654 – cesarz Ferdynand III Habsburg nadaje księstwo ziębickie słoweńskim Auerspergom[13].
- II poł. XVII w. – rozwój uprawy chmielu i piwowarstwa[13]
- 1742 – na skutek wojen śląskich miasto zostaje przyłączone do Królestwa Prus.
- 1791 – książę Karl Josef von Auersperg sprzedaje księstwo wraz z Ząbkowicami Śląskimi królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II.
- 1795 – powstanie wolnego mniejszego państwa stanowego ziębicko-ząbkowickiego – oba miasta wyłączono ze sprzedaży księstwa ziębickiego Ludwigowi W. von Schlabrendorfowi (za 300 000 talarów).
- 1818–1932 – siedziba powiatu[13].
- XIX w. – rozwój przemysłu: fabryka chemiczna, zakłady ceramiczne i spożywcze, połączenie kolejowe w 1872 ze Strzelinem, w 1873 z Kamieńcem Ząbkowickim.
- 1905 – w mieście mieszkało 8475 osób, w tym 98% Niemców, 0,8% Polaków i 0,8% Żydów. 78,3% mieszkańców jest katolikami, zaś 20,8% – ewangelikami[16].
- 1945 – przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie dotychczasowej ludności do Niemiec.
- 1951 – odsłonięcie obelisku ku czci Armii Czerwonej znajdującego się przy pl. 15 Grudnia[17].
- 1974 – odsłonięcie w parku miejskim monumentalnego Pomnika Zwycięstwa – pomnika Orła Piastowskiego wg projektu Tadeusza Tellera (1929–2022)[17][18].
- 2008 – 28 maja 2008 roku ziębicki kościół św. Jerzego Męczennika został nominowany przez papieża Benedykta XVI tytułem bazyliki mniejszej; ogłoszenie nominacji odbyło się 29 listopada 2008 roku.
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Ziębice[19].
Demografia edytuj
Piramida wieku mieszkańców Ziębic w 2014 roku[20].
Urodził się tu Janusz Kamiński, bliski operator kamery Stevena Spilberga
Administracja edytuj
| Niemiecka nazwa | Obecna nazwa | W przeszłości | Obecny status |
|---|---|---|---|
| Berghof | Górniki-Kolonia | kolonia[21], przysiółek wsi Dębowiec[22] | niestandaryzowana część miasta |
| Viehhöfe | Krówniki | folwark[23], przysiółek wsi Nieszków [24] | niestandaryzowana część miasta[25] |
| Reindörfel | Nieszków | wieś | część miasta |
| Miasta i samorządy partnerskie[26] | Kraj |
|---|---|
| Jaroměř |  Czechy
|
| Ebreichsdorf |  Austria
|
| Brighton |  Stany Zjednoczone
|
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[27]:
- historyczne centrum miasta z średniowiecznym układem ulic.
- kościół par. – bazylika pw. św. Jerzego Męczennika i sanktuarium Męki Pańskiej, z 1270 r., XIV w., XV w., XIX w.
- dawny kościół ewangelicki, obecnie sala gimnastyczna, z l. 1796–1797, 1902 r.
- synagoga, obecnie nieużytkowana, ul. Wąska 9, z 1844–1845 r.
- zespół klasztorny krzyżowców z czerwoną gwiazdą, z ok. 1270 r. w obecnym kształcie z XVIII w., XIX w./XX w., ul. Kolejowa 29: kościół, pw. śś. Piotra i Pawła, klasztor, obecnie szpital
- cmentarz żydowski, ul. Piaskowa, z poł. XIX w.: kaplica przedpogrzebowa, ogrodzenie
- mury obronne, fragmenty z XIII–XIV w.
- brama Paczkowska, z 1491 r. – XV w.
- ratusz miejski z XIX wieku z wcześniejszą wieżą z wieku XVI. Fundamenty wieży pochodzą z epoki średniowiecza z pierwszego ratusza. Sama wieża jest renesansowa – pozostałość po drugim tzw. „starym ratuszu” zbudowanym w drugiej połowie XVI wieku. Gmach budynku przebudowano w 1890 r. w stylu eklektycznym, neogotyckim z neorenesansowym, nowy ratusz
- wille, ul. Bolesława Chrobrego 11, z 1899 r., nr 12, z l. 1899–1900 r.
- dawna szkoła parafialna, obecnie dom, ul. Księdza Gacka 5 (d. Kościelna 1), z 1565 r., 1725 r.
- dawna remiza straży pożarnej, ul. Garbarska 3, z XIX w.
- dom, ul. Grunwaldzka 2 b, po 1870 r.
- domy, ul. Kolejowa 22, 26, 28, z XVII w., XVIII w., pocz. XIX w./XX w.
- dom, ul. Kościelna 6, 8, z XVIII w., XIX w.
- dom, ul. Przemysłowa 2, z XVIII w., k. XIX w.
- kamienice mieszczańskie w Rynku – domy: Rynek 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 20, 22, 42, XVI, XVII, XVIII w. po 1860–80 r., XIX w., l. 1900–10, pocz. XX w.
- kamienica, obecnie hotel, Rynek 31, z 1702 r., XIX w.
- miejski dwór-dom opatów cysterskich z Henrykowa, Rynek 42, z 1600 r., 1702 r.
- dawny urząd skarbowy, obecnie szkoła, pl. Wolności 1, z 1910 r.
- zespół cukrowni, ul. Przemysłowa, z 1883 r., l. 1920–30 budynki: pakowni cukru, produktowni, surowni i filtracji, krajalnicy, płuczki buraków, suszarni cukru, biura technicznego
Inne zabytki:
- kolumna maryjna z 1686 r.[28]
- kaplica Bożego Ciała, z 1738 r. wybudowana na miejscu zamku książęcego, który został zniszczony w 1488.
- pomnik Orła Piastowskiego zbudowany na 1000-lecie istnienia Państwa Polskiego.
-
Kościół ewangelicki
-
Kruchta kościoła ewangelickiego
-
-
-
Brama Paczkowska
-
-
Dawna szkoła parafialna
-
Budynki zabytkowej cukrowni
Kultura edytuj
W Ziębicach znajduje się Muzeum Domu Śląskiego.
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
- Kościół Rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Ziębice-Paczków (Sala Królestwa ul. Wałowa 50b)[29]
Szlaki turystyczne edytuj
Strzelin – Góra Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka
Nowina – Rozdroże pod Mlecznikiem – Raczyce – Henryków – Skalice – Skalickie Skałki – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Bożnowice – Ostrężna – Miłocice – Gromnik – Jegłowa – Żeleźnik – Wawrzyszów – Grodków – Żarów – Starowice Dolne – Strzegów – Rogów – Samborowice – Szklary – Wilemowice leśniczówka – Biskupi Las – Dębowiec – Ziębice
Ziębice – Osina Wielka – Starczówek – Lubnów – Chałupki – Paczków
Ziębice – Lipa – Jasłówek – Krzelków – Zameczny Potok – Ciepłowody – Kawia Góra (Łysica) – Ruszkowice – Ostra Góra – Podlesie – Przerzeczyn-Zdrój – Grzybowiec – Piława Górna – Piława Dolna[30]
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Wybory samorządowe 2018. Gmina Ziębice. Państwowa Komisja Wyborcza. [dostęp 2018-10-23]. (pol.).
- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-08-15] (pol.).
- ↑ Mennica w Złotym Stoku | Złoty Stok, zlotystok.salwach.pl [dostęp 2023-09-09].
- ↑ Strona miejska.
- ↑ Strona miejska.
- ↑ Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, s. 302.
- ↑ Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 178. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 11.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Marek Czapliński, Dzieje miasta Ziębice na Śląsku, Wrocław 1994.
- ↑ a b c d e f Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9, s. 1025.
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 106.
- ↑ Bartosz Dawida, Zamek Ziębice, ZamkoMania - Polskie zamki dwory obronne [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 r., wg deklarowanego języka ojczystego i religii; nie zaklasyfikowano osób deklarujących więcej niż jeden język ojczysty; wliczono 23 mężczyzn odbywających w mieście służbę wojskową, za: Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft VI. Schlesien, Berlin 1908.
- ↑ a b Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 778.
- ↑ Informacje Gminy Ziębice: Zmarł Tadeusz Teller – Honorowy Obywatel Ziębic. SudeckieFakty.pl, 202-11-15. [dostęp 2022-11-16]. (pol.).
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych.
- ↑ Ziębice w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Berghof 28), www.meyersgaz.org [dostęp 2023-08-16].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. z 1948 r. nr 78, poz. 692)
- ↑ Viehhöfe, www.meyersgaz.org [dostęp 2023-08-16].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 2 kwietnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. (M.P. z 1949 r. nr 29, poz. 445)
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
- ↑ Miasta partnerskie. [dostęp 2012-11-23].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 249–251. [dostęp 2012-11-09].
- ↑ Ziębice – kolumna maryjna. kapliczki.org.pl. [dostęp 2013-11-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-05)].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
- ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2017-07-09.
Bibliografia edytuj
- Bohdan Guerquin, Zamki Śląskie, Warszawa 1957.
- Münsterberger Land. Ein Heimatbuch für Schule und Haus, Münsterberg 1930.
- Ziębice – miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej, red. Bogusław Czechowicz, wyd. Quaestio, Wrocław 2010.
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie. Przedgórze Paczkowskie (N–Ż), t. 21, pod red. Marka Staffy, I-BiS, Wrocław 2008, ISBN 978-83-85773-93-1, s. 510–538.
Linki zewnętrzne edytuj
- Oficjalna strona gminy Ziębice
- Muensterberg, pol. Ziembice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 797.