ZiS-101
ZiS-101 (ros. ЗиС-101) – luksusowy samochód osobowy produkowany przez radzieckie przedsiębiorstwo ZiS (Zakład im. Stalina) w Moskwie w latach 1936-1941[2]. Był pierwszym produkowanym w ZSRR samochodem klasy luksusowej.
| |
| Producent | |
|---|---|
| Okres produkcji |
1936–1941 |
| Miejsce produkcji | |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment | |
| Typy nadwozia | |
| Silniki |
R8 5,8 l, 90 KM |
| Skrzynia biegów |
3-biegowa |
| Napęd | |
| Długość |
5647 mm[1] |
| Szerokość |
1892 mm[1] |
| Wysokość |
1856 mm[1] |
| Rozstaw osi |
3605 mm[1] |
| Masa własna |
2550 kg[1] |
| Zbiornik paliwa |
80 l |
| Liczba miejsc |
7[1] |
Historia edytuj
W latach 30. XX wieku radziecki przemysł państwowy nie podejmował jeszcze prób skonstruowania całkowicie własnego samochodu, zajmując się w tym zakresie produkcją licencyjną i ulepszaniem konstrukcji zagranicznych lub ich bezlicencyjnym kopiowaniem. U podłoża powstania modelu ZiS-101 leżała próba skopiowania amerykańskiego samochodu luksusowego Buick 32-90 z 1932 roku, podjęta w tym samym roku przez zakłady Krasnyj Putiłowiec w Leningradzie[3]. Próba ta jednak nie powiodła się z powodu wyboru zbyt zaawansowanej konstrukcji i małego doświadczenia zakładów, zajmujących się wcześniej produkcją traktorów[3]. Na 1 maja 1933 roku zbudowano ręcznie sześć samochodów o oznaczeniu Ł-1 (Л-1), które zostały zaprezentowane w Moskwie, lecz były zawodne i nie nadawały się do produkcji[3]. Zakłady następnie przestawiono na produkcję czołgów T-28, a dopracowanie Ł-1 powierzono moskiewskiemu zakładowi imienia Stalina (ZiS), pod kierunkiem generalnego konstruktora Jewgienija Ważynskiego[3][a]. Zakład ten otrzymał także jako wzór nowszy i prostszy model Buicka 57-90 z 1934 roku, dzięki któremu uproszczono podwozie samochodu[3]. W zakładach ZiS zaprojektowano również unowocześnione nadwozie w stosunku do wzorców amerykańskich[4]. Projekt technologiczny nadwozia i formy do tłoczenia blach wykonała na zlecenie radzieckie na podstawie makiety amerykańska renomowana firma Budd Manufacturing, za co otrzymała półtora miliona dolarów; ponadto za dalsze pół miliona dolarów zakupiono w USA specjalne prasy[4].
29 kwietnia 1936 roku przedseryjne ZiS-101 zademonstrowano na Kremlu Stalinowi, jako pierwszy samochód przedstawiony w ten sposób[5][b]. Ogółem w tym roku powstało 11 samochodów przedseryjnych[5]. Po zainstalowaniu nowych pras i uruchomieniu taśmy produkcyjnej, pierwszy seryjny samochód wyprodukowano 17 stycznia 1937 roku[5]. Dziennie produkowano do 17 samochodów[5]. W tym roku ZiS-101 został zaprezentowany na salonie samochodowym w Paryżu[5]. W 1938 roku zmontowano czterotysięczny egzemplarz[3]. Samochód jednak nie był w pełni dopracowaną konstrukcją i pojawiały się różne usterki i problemy z jakością wykonania, w tym skrzypiącym nadwoziem, zwłaszcza przy mniej dokładnej masowej produkcji[5]. Ogólną wadą samochodu była zbyt wysoka masa i zbyt mała moc silnika, który nie zdołał osiągnąć zakładanej mocy 116 KM[6]. Ulepszoną wersją, likwidującą część wad był ZiS-101A z 1940 roku, w którym zarazem nieco podniesiono moc silnika (100-110 KM)[6]. Różnił się on zewnętrznie nową atrapą chłodnicy i maską[6].
Opis i wersje modelu edytuj
ZiS-101 był dostępny jako 4-drzwiowy sedan, powstał jako pierwszy model ZiSa. Do napędu użyto silnika R8 o pojemności 5,8 l. Moc przenoszona była na oś tylną poprzez 3-biegową zsynchronizowaną skrzynię biegów. Zawieszenie przednie i tylne było zależne, z osiami sztywnymi na resorach wzdłużnych półeliptycznych, z amortyzatorami[1]. Większość limuzyn malowana była na kolor czarny[2].
Nadwozie było z blachy stalowej na szkielecie drewnianym (bukowym)[5]. Przednie drzwi otwierały się do przodu, tylne do tyłu, pozostawiając słupek środkowy[7]. Samochód był siedmioosobowy; przed tylną kanapą były dwa rozkładane straponteny (przodem do kierunku jazdy)[7].
Powstawała także wersja z nadwoziem typu kabriolet - ZiS-102, wyprodukowano zaledwie kilkadziesiąt egzemplarzy[8].
Wyprodukowano w kilku egzemplarzach wersję sportową modelu - ZiS-101 Sport. Był to dwudrzwiowy roadster o dwóch miejscach siedzących. Do jego napędu użyto tego samego silnika co w wersji standardowej, został on jednak wzmocniony, co zaowocowało wzrostem mocy maksymalnej do 143 KM. Dzięki temu samochód mógł rozpędzić się do 162 km/h[9].
W roku 1940 zaprezentowano zmodernizowaną wersję modelu - ZiS-101A. Samochód charakteryzował się m.in. nieco mocniejszym silnikiem (podniesiony stopień kompresji)[10]. Powstały 8752 egzemplarze ZiSa 101 we wszystkich odmianach[2]. Samochód został zastąpiony przez model ZiS-110.
W latach 1939-40 zbudowano w ZiS dwa samochody w wersji ambulansu[11]. Po wojnie, w 1949 roku 30 samochodów zostało zaadaptowanych do tej roli z nowym nadwoziem przez zakłady remontowe Ariemkuz w Moskwie, pod oznaczeniem AKZ-4[11]. Podczas remontów po wojnie były też tworzone nowe nadwozia typu furgon (m.in. przez Ariemkuz) lub pick-up, także z podzespołami mechanicznymi od innych samochodów[11].
Eksploatacja edytuj
ZiS-101 był pierwszym produkowanym w ZSRR samochodem klasy luksusowej[3]. Podstawowym przeznaczeniem ZiSów-101 była służba w charakterze limuzyn dla funkcjonariuszy państwowych i partii komunistycznej. Jednakże, próbna eksploatacja w garażu specjalnego przeznaczenia (parku samochodowym Kremla) wykazała problemy z jakością i gorsze osiągi od samochodów importowanych, wobec czego nie były one używane przez najwyższe władze państwowe[5]. ZiSów wczesnych serii używał też operacyjny oddział NKWD przeznaczony do eskorty dygnitarzy[5]. Z powyższych powodów, większe rozpowszechnienie zyskały jako samochody służbowe w ministerstwach (komisariatach ludowych), komitetach obwodowych partii komunistycznej, do obsługi poselstw zagranicznych i w tym podobnych zastosowaniach[5]. Ulepszone ZiS-101A były już chętniej używane, w tym w garażu kremlowskim, ale w drugorzędnych rolach[6].
Samochody ZiS-101 trafiły także do państwowych przedsiębiorstw taksówkowych w największych miastach, przy tym w Moskwie stawka za kilometr przejazdu ZiSem wynosiła 1,40 rubla, podczas gdy zwykłym GAZ-M1 - 0,80 rubla[12].
Dane techniczne edytuj
Silnik edytuj
- R8 5,8 l (5766 cm³), 2 zawory na cylinder, SV[1]
- Układ zasilania: gaźnik
- Średnica cylindra × skok tłoka: 85 mm × 127 mm[1]
- Stopień sprężania: 4,8:1[1] / 5,5:1 (101A)
- Moc maksymalna: 90 KM (66 kW) przy 2800 obr./min[1] / 112 KM przy 3200 obr./min (101A)
- Maksymalny moment obrotowy: 24,6 kgf przy 3200 obr./min[1]
Osiągi edytuj
- Przyspieszenie 0-100 km/h: b/d
- Prędkość maksymalna: 115 km/h[2]
- Średnie zużycie paliwa: 24,5 l / 100 km[2]
Inne edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Jewigienij Ważynski został podczas fali represji stalinowskich zdjęty w 1937 roku ze stanowiska generalnego konstruktora, a w marcu 1938 roku aresztowany i rozstrzelany, chociaż bez związku z wadami ZiS-110. Andriejew 2012 ↓, s. 6.
- ↑ Zapoczątkowało to tradycję przedstawiania samochodów radzieckich do akceptacji Stalinowi. Andriejew 2012 ↓, s. 6
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Andriejew 2012 ↓, s. 14
- ↑ a b c d e f g h ZiS-101. [w:] autogallery.org.ru [on-line]. [dostęp 2011-01-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Andriejew 2012 ↓, s. 3-4.
- ↑ a b Andriejew 2012 ↓, s. 5.
- ↑ a b c d e f g h i j Andriejew 2012 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d Andriejew 2012 ↓, s. 7.
- ↑ a b Andriejew 2012 ↓, s. 11-12.
- ↑ ZiS-102. [w:] autogallery.org.ru [on-line]. [dostęp 2011-01-23]. (ang.).
- ↑ ZiS-101 Sport. [w:] autogallery.org.ru [on-line]. [dostęp 2011-01-23]. (ang.).
- ↑ ZiS-101A. [w:] autogallery.org.ru [on-line]. [dostęp 2011-01-23]. (ang.).
- ↑ a b c Andriejew 2012 ↓, s. 15.
- ↑ GAZ-M21T «Wołga» taksi, "Awtomobil Na Służbie", Nr 20, DeAgostini, 2012, ISSN 2223-0440, s.6 (ros.)