Wikipedia

Ziemia dobrzyńska

region historyczny w północno-centralnej Polsce

Ziemia dobrzyńska (łac. Terra Dobrinensis) – region historyczno-etnograficzny[1] w środkowej Polsce. Niegdyś jednostka terytorialna I Rzeczypospolitej.

Ziemia Dobrzyńska
Terra Dobrinensis
Herb
Herb
Państwa

 Polska

Stolica

Dobrzyń nad Wisłą

Ważniejsze miejscowości

Lipno, Rypin

Położenie na mapie
Mapa ziemi dobrzyńskiej
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Położenie edytuj

Ziemia dobrzyńska położona jest na północ od Wisły, pomiędzy jej dopływami – Drwęcą i Skrwą[2]. Region sąsiaduje na północy z ziemią chełmińską, na wschodzie z Mazowszem, a na południu i zachodzie z Kujawami.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski ziemia dobrzyńska położona jest na obszarze dwóch makroregionów[3]:

Historia edytuj

Wczesne średniowiecze edytuj

Tereny ziemi dobrzyńskiej jeszcze przed 990 rokiem weszły w skład Polski wczesnopiastowskiej. We wczesnym średniowieczu należała do Mazowsza.

Średniowiecze edytuj

Konrad I Mazowiecki w 1222 roku nadał Dobrzyń nad Wisłą i jego okolice zakonowi Rycerzy Chrystusowych (Braci Dobrzyńskich), a w 1228 roku nadał im w całości kasztelanię dobrzyńską. Natomiast w 1226 roku zostali sprowadzeni Krzyżacy, którzy w dwa lata później otrzymali ziemię chełmińską. Gdy Bracia Dobrzyńscy połączyli się z Krzyżakami, Konrad nalegał na zwrot kasztelanii dobrzyńskiej. W 1235 odzyskał ją, ale musiał się zrzec sąsiedniej ziemi chełmińskiej na rzecz Krzyżaków. Ziemią dobrzyńską władali potem potomkowie Konrada.

 
Dokument papieża Klemensa VI z 1342 roku w sprawie zwrotu Polsce ziemi kujawskiej i dobrzyńskiej przez zakon krzyżacki

W 1329 roku Krzyżacy najechali na Polskę i zajęli ziemię dobrzyńską; później zdobyli także Kujawy (1332). W 1339 roku sąd papieski nakazał Zakonowi zwrot ziemi dobrzyńskiej Polsce. W 1343 roku król Kazimierz III Wielki zawarł z Zakonem krzyżackim pokój w Kaliszu, na skutek którego ziemia dobrzyńska wróciła do Polski. Terenem tym zarządzał z Bobrownik piastowski książę Władysław Garbaty, który zmarł w 1351 lub 1352 r. Wtedy ziemia dobrzyńska trafiła pod bezpośrednie władanie Króla Polskiego, którym był wtedy Kazimierz Wielki[4][5].

 
Władysław Opolczyk zastawia ziemię dobrzyńską zakonowi krzyżackiemu (1392 r., Archiwum Główne Akt Dawnych)

W 1379 roku ziemię dobrzyńską otrzymał od króla Ludwika Węgierskiego w lenno książę Władysław Opolczyk. W maju 1391 roku Władysław Opolczyk zastawił zamek w Złotorii i pięć pobliskich wsi Zakonowi Krzyżackiemu. Spotkało się to z reakcją króla Władysława Jagiełły, który wysłał wojska pod dowództwem rycerza Krystyna z Ostrowa, aby zajęły ziemię dobrzyńską. Wojska polskie zajęły całą ziemię dobrzyńską, jednak część rycerstwa Opolczyka pod dowództwem Iwana z Rudomina stawiło opór królewskim wojskom, zamykając się w zamku w Bobrownikach. Wojska królewskie oblegały zamek jednak musiały wkrótce odstąpić, ponieważ na odsiecz Opolczykowi przybyło wojsko krzyżackie. W maju 1392 roku Władysław Opolczyk zastawił całą ziemię dobrzyńską krzyżakom za 50 tysięcy florenów węgierskich[6]. W 1404 podpisano pokój w Raciążku, dzięki któremu ziemia dobrzyńska została w 1405 roku wykupiona przez Polskę za 50 tys. florenów węgierskich.

16 sierpnia 1409 po wypowiedzeniu wojny Polsce wojska krzyżackie rozpoczęły działania wojenne, w trakcie których opanowały Dobrzyń, Rypin, Lipno, Bobrowniki, a 2 września Krzyżacy po 8 dniowym oblężeniu zdobyli zamek w Złotorii wycinając przy tym polską załogę przy dźwiękach muzyki[7]. Wójtem krzyżackim został Boemund Brendel. 28 października 1409 Ulryk von Jungingen nadał w Bobrownikach dla Ziemi dobrzyńskiej przywilej prawa chełmińskiego[8]. Po bitwie pod Grunwaldem ziemia dobrzyńska wróciła latem 1410 roku pod kontrolę Polski, co potwierdził w 1411 roku I pokój toruński.

W 1413 najazd wojsk krzyżackich dotknął również ziemię dobrzyńską, przy czym był na tyle poważny, że tamtejszy starosta Zbigniew z Brzezia musiał w celu jego odparcia zaciągnąć zaciężnych[8].

I Rzeczpospolita edytuj

W czasach I Rzeczypospolitej ziemia dobrzyńska stała się częścią województwa inowrocławskiego i dzieliła się na 3 powiaty:

  • Powiat dobrzyński
  • Powiat rypiński
  • Powiat lipnowski

W Lipnie odbywały się sejmiki, podczas których wybierano dwóch posłów na sejm, deputata na trybunał i do komisji radomskiej. Kasztelanowie dobrzyński, rypiński i słoński byli senatorami mniejszymi. Starostwo bobrownickie było starostwem grodowym, a dobrzyńskie, lipnowskie, rypińskie były starostwami niegrodowymi.

Od XVIII wieku do 1918 roku edytuj

Po II rozbiorze Polski w 1793 r. region został przejściowo zajęty przez Królestwo Prus, aż do 1806 roku, kiedy w okresie napoleońskim (w 1807) został przyłączony do Księstwa Warszawskiego. Jednak już w 1815 roku, po przegranej Napoleona Bonaparte i wskutek postanowień kongresu wiedeńskiego, ziemia dobrzyńska ostatecznie znalazła się w zaborze rosyjskim. Ponieważ region ten był granicznym terytorium Imperium Rosyjskiego, jego rozwój był ograniczony w czasach zaborów[9].

W okresie powstania listopadowego (1830/31) i styczniowego (1863/64) miały tu miejsce walki polskich powstańców z zaborczymi wojskami rosyjskimi. Wskutek represji popowstańczych nasiliła się rusyfikacja ziemi dobrzyńskiej[10].

Od 1918 do 1939 roku edytuj

Silny rozwój ziemi dobrzyńskiej przypada ponownie dopiero na okres międzywojenny, kiedy po odzyskaniu niepodległości przez Polskę tereny dawnego zaboru pruskiego i rosyjskiego znalazły się w granicach odrodzonego państwa[10].

W latach 1918-1938, po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie, ziemia dobrzyńska była częścią województwa warszawskiego, a większość jej terenów przyłączono w 1938 r. do województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Aż do 1938 roku granica województw warszawskiego i pomorskiego stanowiła historyczną granicę między ziemią dobrzyńską, a ziemią chełmińską. Zarazem przed 1914 r. była to historyczna granica zaboru rosyjskiego i pruskiego[10].

Od 1939 do 1945 edytuj

We wrześniu 1939 roku ziemia dobrzyńska znalazła się pod okupacją niemiecką i została bezpośrednio włączona w granice III Rzeszy. Ludność polska doświadczyła w tym czasie masowych prześladowań i egzekucji, pierw zwłaszcza inteligencja. Niemcy zaczęli wysiedlać Polaków głównie do Generalnego Gubernatorstwa, a także wysyłać na przymusowe roboty do Rzeszy, zdarzały się także przypadki wcielania do wojsk okupanta, Wehrmachtu. Niektórych, zwłaszcza przyłapanych najbardziej antyniemieckich ludzi, osiedlano w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Na ich miejsce osiedlali kolonistów niemieckich. Opór Armii Krajowej, podziemia, partyzantki i miejscowych polskich cywilów ziemi dobrzyńskiej przeciwko niemieckim okupantom trwał do końca wojny[10].

Po 1945 edytuj

W styczniu 1945 ziemia dobrzyńska została zdobyta przez sowiecką Armię Czerwoną przy pomocy Ludowego Wojska Polskiego, co zakończyło okupację niemiecką. Większość wysiedlonych Polaków wróciło do swoich domów. Polskie podziemie antykomunistyczne działało w regionie do 1947 roku[10].

Po reformie z 1975 roku tereny ziemi dobrzyńskiej zostało włączone w granice trzech województw: włocławskiego, toruńskiego i płockiego. Natomiast w 1999 r. zdecydowaną większość terenów ziemi dobrzyńskiej przyłączono do województwo kujawsko-pomorskiego, jedynie jej wschodnie skrawki znalazły się w województwie mazowieckim[10].

Miasta edytuj

Lp. Miasto Populacja Powierzchnia
1.   Rypin 15 999 10,96 km²
2.   Lipno 14 283 10,99 km²
3.   Golub-Dobrzyń[a] 12 412 7,50 km²
4.   Skępe 3509 7,48 km²
5.   Dobrzyń nad Wisłą 2117 5,45 km²
6.   Górzno 1382 3,48 km²

Miasta zdegradowane edytuj

Do miast ziemi dobrzyńskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również[11]:

Lp. Dawne miasto Populacja Prawa miejskie Degradacja
1.   Kikół 2241 1745 r. 1869 r.
2.   Bobrowniki 1151 1403 r. 1869 r.
3. Radziki 663 1784 r. przed 1825 r.
4. Księte 313 przed 1356 r. przed 1400 r.

Kultura edytuj

Obecnie na obszarze tej ziemi działają m.in. Stowarzyszenie Gmin Ziemi Dobrzyńskiej w Dobrzyniu nad Wisłą i Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe w Rypinie. W dorobku historiograficznym tej ziemi znajdują się m.in. serie wydawnicze: „Zeszyty Historyczne Dobrzyńskiego Oddziału WTN w Rypinie”[12] oraz wydawany przez Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe „Rocznik Dobrzyński”[13][14] (obie serie redagowane w latach 1989–2021 przez prof. Mirosława Krajewskiego)[15].

Wybitne osoby związane z ziemią dobrzyńską edytuj

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Prawobrzeżna część miasta leży w ziemi chełmińskiej.

Przypisy edytuj

  1. ↑ ZIEMIA DOBRZYŃSKA, Kujawsko-pomorskie.travel, 30 kwietnia 2019 (pol.).
  2. ↑ Mirosław Krajewski, O właściwą pisownię nazwy własnej „Ziemia Dobrzyńska” na tle jej odrębności i trwałości historycznej oraz kulturowej, „Rocznik Dobrzyński”, t. 1, 2017, s. 12 [dostęp 2017-12-21] (pol.).
  3. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r., warmaz.pl, 2018 (pol.).
  4. ↑ Strona Gminy Bobrowniki nad Wisłą – Bobrowniki – historia zamku, z którego władano ziemią dobrzyńską, ugbobrowniki.pl [dostęp 2022-09-13].
  5. ↑ Władysław Garbaty (Garbacz) – POCZET.COM, www.poczet.com [dostęp 2022-09-13].
  6. ↑ Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411. Warszawa: MON, 1955, s. 81.
  7. ↑ Ulrich von Jungingen, wielki mistrz Krzyżaków. Dlaczego poniósł klęskę w bitwie pod Grunwaldem?, wyborcza.pl [dostęp 2018-01-24] (pol.).
  8. ↑ a b Sobiesław Szybkowski, Krzyżacy i ich dobrzyńscy poplecznicy w latach 1405–1413. Z badań nad polsko-pruskimi związkami transgranicznymi na początku XV wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” [dostęp 2019-02-07] (ang.).
  9. ↑ Fundacja Ziemia Dobrzyńska – Historia ziemi dobrzyńskiej, www.fundacjaziemiadobrzynska.pl (pol.).
  10. ↑ a b c d e f Fundacja Ziemia Dobrzyńska – Historia ziemi dobrzyńskiej, www.fundacjaziemiadobrzynska.pl (pol.).
  11. ↑ M. Krajewski, Ziemia dobrzyńska, Kalendarium (966-2000), Włocławek 2011, passim.
  12. ↑ „Zeszyty Historyczne Dobrzyńskiego Oddziału WTN w Rypinie”, t. 1-10 (1989-2006), red. Mirosław Krajewski.
  13. ↑ „Rocznik Dobrzyński”, t. 1-12 (2008-2019), Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, red. Mirosław Krajewski.
  14. ↑ http://dtnrypin.pl/images/Spis_zawartosci_oraz_album_autorow_RD_1-15_pdf.pdf [dostęp; 4 X 2022].
  15. ↑ [Spis zawartości „Rocznika Dobrzyńskiego”, t. 1-13:2008-2020] [dostęp 2021-04-04].
  16. ↑ Fundacja Ziemia Dobrzyńska – Historia ziemi dobrzyńskiej, www.fundacjaziemiadobrzynska.pl (pol.).
  17. ↑ M. Krajewski, Dobrzyńskie listy Fryderyka Chopina. Fryderyk Chopin na Mazowszu Płockim, ziemi dobrzyńskiej i Pomorzu (1824-1827), Rypin 2010.
  18. ↑ M. Krajewski, Koryfeusz Dobrej Ziemi, DTN, Rypin 2008, ISBN 978-83-88701-36-8.

Bibliografia edytuj

  • Mirosław Krajewski, Dobrzyńskie listy Fryderyka F. Chopina. Fryderyk Chopin na Mazowszu Płockim, ziemi dobrzyńskiej i Pomorzu (1824-1827), Rypin: Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza „Verbum”, 2010, ISBN 978-83-88701-40-5, OCLC 833578899.
  • Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny. Ludzie europejskiego regionu, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2002, ISBN 83-88500-35-X, OCLC 830466018.
  • Mirosław Krajewski, Ziemia dobrzyńska. Kalendarium (1965-2000), Tożsamość europejskiego regionu, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, 2011, ISBN 978-83-61609-19-3, OCLC 804175686.
  • Wartości kulturowe ziemi dobrzyńskiej, red. Mirosław Krajewski, Dobrzyń nad Wisłą 2011, ISBN 978-83-63043-00-1.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia_dobrzyńska&oldid=71938692”