Zjednoczona Republika Arabska

państwo złożone z Egiptu i Syrii (1958–1961), po wyjściu Syrii z unii (1961–1971)

Zjednoczona Republika Arabska (ZRA) – państwo powstałe 1 lutego 1958 roku z połączenia Egiptu i Syrii. Istniało do 28 września 1961, gdy w Syrii doszło do przewrotu wojskowego, a proklamowany po nim rząd tymczasowy ogłosił zerwanie unii.

Zjednoczona Republika Arabska
جمهورية عربية متحدة
1958–1961
Godło Flaga
Godło Flaga
Hymn: Walla Zaman Ya Silahi
Ustrój polityczny

republika prezydencka

Stolica

Kair

Data powstania

1 lutego 1958

Data likwidacji

28 września 1961

Prezydent


Gamal Abdel Naser

Premier


Kamal ad-Din Husajn

Powierzchnia

1 186 630 km²

Populacja
• liczba ludności


32 203 000
(1961)

Waluta

funt egipski i syryjski

Strefa czasowa

UTC +2 – zima
UTC +3 – lato

Narody i grupy etniczne

Arabowie (m.in. Fellahowie), Koptowie, Kurdowie i inni

Język urzędowy

arabski

Religia dominująca

Islam

Mapa opisywanego kraju
Mapa Zjednoczonej Republiki Arabskiej po wystąpieniu Syrii
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Prezydenci Egiptu i Syrii Gamal Abdel Naser i Szukri al-Kuwatli podpisują akt utworzenia Zjednoczonej Republiki Arabskiej
Grupa przywódców egipskich i syryjskich przez pałacem prezydenckim w Damaszku. W pierwszym rzędzie stoją Akram al-Haurani, wiceprezydent Zjednoczonej Republiki Arabskiej (drugi z lewej), Abd al-Latif al-Baghdadi, wiceprezydent Egiptu (trzeci z lewej), Gamal Abdel Naser (czwarty z lewej), marszałek Egiptu Abd al-Hakim Amir (w środku), Sabri al-Asali, wiceprezydent Syrii (czwarty z prawej), Salah ad-Din al-Bitar, współzałożyciel partii Baas (pierwszy z prawej)
Mapa Egiptu
Mapa Syrii

Historia

edytuj

Okoliczności powstania

edytuj

Inicjatorem utworzenia Zjednoczonej Republiki Arabskiej był prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser[1], dla którego był to pierwszy krok na drodze do praktycznej realizacji koncepcji panarabskich[2]. Abdel Naser zakładał jednak, że plany integracji będą realizowane stopniowo, w perspektywie co najmniej pięciu lat (od 1957). Hasło to zostało podchwycone przez elity polityczne Syrii, które znacznie bardziej od egipskiego prezydenta starały się o jej zawarcie[3]. Do podjęcia negocjacji w tej sprawie syryjskich przywódców, pochodzących z Partii Baas, skłoniła niepewna sytuacja międzynarodowa kraju – ponawiane próby włączenia Syrii do Paktu Bagdadzkiego, doktryna Eisenhowera, wrażenie wywołane interwencją zachodnią w czasie kryzysu sueskiego[4]. Pod wpływem tych wydarzeń w kraju narastały lewicowe i antyzachodnie tendencje, rosła liczba zwolenników Komunistycznej Partii Syrii. Aby zapobiec utracie wyborców na rzecz komunistów, rządząca Partia Baas (również o socjalistycznym programie), jak również organizacje konserwatywne obserwujące z niepokojem popularność Partii Komunistycznej, zaczęły skłaniać się ku projektowi unii z Egiptem, rządzonym przez elity wywodzące się z ruchu Wolnych Oficerów i rewolucji r. 1952[4].

Trwające od 1958 negocjacje[5] po miesiącu, 29 stycznia 1958[1], zakończyły się wspólną deklaracją prezydentów obu państw (Gamala Abdela Nasera i Szukriego al-Kuwatliego) o zawarciu unii przez obydwa kraje[4]. Zgodnie z oczekiwaniami strony egipskiej[6], a wbrew stanowisku polityków syryjskich, nowe państwo nie miało charakteru federacyjnego, lecz unitarny, ze stolicą w Kairze[4]. 21 lutego ludność obydwu krajów w plebiscycie zaakceptowała projekt unii i zaakceptowała Nasera jako jej prezydenta[4].

Funkcjonowanie republiki

edytuj

Syria i Egipt w momencie zawarcia unii znacząco się różniły. Egipt był rządzony w sposób autorytarny przez charyzmatycznego i niezwykle popularnego w społeczeństwie Nasera, jego rządy wspierała państwowa biurokracja oraz wojsko. Syria natomiast, mimo znaczącej roli armii, od kilku lat była krajem demokratycznym, w którym swobodnie działało wiele partii politycznych. W egipskiej gospodarce kluczową rolę odgrywało państwo, zaś celem rządu Nasera była budowa państwa socjalistycznego. Syria była gospodarką wolnorynkową, praktycznie bez udziału państwa, o wyższym niż Egipt PKB[4]. Pośpiech, w jakim przygotowano ich integrację, miał negatywne skutki dla trwałości powstałego organizmu państwowego[2].

5 marca 1958 Zgromadzenie Narodowe, złożone po połowie z deputowanych syryjskich i egipskich, uchwaliło tymczasową konstytucję nowego państwa. Zakładała ona bardzo silną pozycję prezydenta, który miał mianować wiceprezydentów i ministrów, jak również decydować o trybie pracy parlamentu i liczbie deputowanych, kierować siłami zbrojnymi i sprawować zwierzchność nad władzą sądowniczą. Taka konstrukcja ustawy zasadniczej była możliwa dzięki niezwykłej popularności Nasera w całym świecie arabskim[4]. W nowym państwie zrezygnowano nawet z nazwy Syria na rzecz określenia Prowincja Północna[4]. Zdelegalizowane zostały partie polityczne – jedyną organizacją tego typu miała być prorządowa Unia Narodowa[4]. Tymczasowa konstytucja zakładała również utworzenie dwóch rad wykonawczych, po jednej na każdą część składową Zjednoczonej Republiki Arabskiej. W radzie Prowincji Północnej zasiedli wyłącznie działacze Partii Baas, zaś najbardziej wpływowy, Akram al-Haurani, został także wiceprezydentem Zjednoczonej Republiki Arabskiej[4]. Co prawda politycy syryjscy mieli w Kairze swoją reprezentację, jednak w praktyce ich głos miał dalece mniejsze znaczenie, niż działaczy egipskich[2].

We wrześniu 1958 w Prowincji Północnej wprowadzono reformę rolną opartą na analogicznym schemacie, jak kilka lat wcześniej w Egipcie. 1,54 mln ha ziemi należących do najzamożniejszych rodów w kraju zostało znacjonalizowanych i miało docelowo trafić do 150 tys. najuboższych rodzin rolniczych. Krok ten wzbudził niezadowolenie dawnych konserwatywnych elit syryjskich. W rezultacie coraz poważniejszą rolę w państwie odgrywał kontrwywiad, kierowany przez Abd al-Hamida as-Sarradża[4].

W lipcu 1959 w wyborach do lokalnych rad Unii Narodowej politycy związani przed 1958 z Partią Baas ponieśli klęskę, w rezultacie czego Naser zdecydował się na usunięcie ministrów pochodzących z tej organizacji z rządu oraz na zdymisjonowanie al-Hauraniego ze stanowiska wiceprezydenta. W październiku tego samego roku Naser skierował do Prowincji Północnej marsz. Abd al-Hakima Amira z uprawnieniami prezydenckiego pełnomocnika. Amir stał się najważniejszą postacią lokalnego życia politycznego, a w celu zdobycia popularności wśród zamożnych kupców i właścicieli ziemskiej doprowadził do zatrzymania wdrażanej reformy rolnej, a w konserkwencji, wbrew stanowisku Nasera, do zahamowania procesu integracji gospodarczej dwóch państw[4]. Wbrew własnym planom Amir nie zyskał w Syrii popularności[5].

Tendencja ta została odwrócona ponownie w 1960. Kryzys gospodarki syryjskiej sprawił, że władze w Kairze postanowiły ściślej związać ze sobą systemy ekonomiczne obu państw i poddać je państwowej kontroli. Wydane w tej sprawie dekrety prezydenta zniosły wolny handel obcymi walutami, zabroniły importu dóbr luksusowych, znacjonalizowały banki i obłożyły wysokimi opłatami celnymi import samochodów. Wprowadzono również płacę minimalną oraz odgórnie ustalono ceny lekarstw i żywności, jak również ograniczono maksymalny czas pracy[4].

W 1961 podjęte zostały z kolei kroki na rzecz ograniczenia i tak okrojonej administracyjnej samodzielności Syrii. W sierpniu tego roku odrębne rady wykonawcze zostały rozwiązane, a całym krajem miał zarządzać rząd rezydujący w Kairze. Do armii syryjskiej sprowadzano oficerów egipskich, podczas gdy Syryjczyków kierowano do Egiptu, za granicę lub kierowano na emeryturę. Syryjskie elity gospodarcze w dalszym ciągu negatywnie postrzegały promowaną przez Nasera socjalistyczną politykę. Niekorzystna dla trwałości unii była również marginalizacja byłej Partii Baas, najpoważniejszej syryjskiej siły politycznej popierającej związek z Egiptem[4].

W lipcu 1961 Naser zdymisjonował wiernego sobie as-Sarradża ze stanowiska ministra spraw wewnętrznych i szefa służby bezpieczeństwa, by sam stanąć na jej czele. Krok ten osłabił służby i ułatwił działanie wojskowym syryjskim spiskującym na rzecz rozbicia unii[4].

29 września 1961 w Syrii doszło do zamachu stanu przeprowadzonego przez młodych oficerów pod dowództwem ppłk. Abd al-Karima an-Nahlawiego, w wyniku którego Syria wystąpiła z unii. Dzień po przewrocie wojskowi proklamowali utworzenie rządu tymczasowego pod kierownictwem Mamnuna al-Kuzbariego, w skład którego weszli przedstawiciele armii i konserwatywnych elit miejskich[4]. Rząd w Kairze początkowo miał zamiar wystąpić przeciwko zamachowi stanu, jednak ostatecznie wycofał się z tych planów. 5 października 1961 Naser oznajmił, iż uszanuje syryjską niepodległość[2]. Ludność Syrii nie protestowała przeciwko upadkowi unii[4].

Egipt zachował nazwę Zjednoczonej Republiki Arabskiej aż do 1971. W latach 1958–1961 Egipt, Syria i Jemen tworzyły konfederację pod nazwą Zjednoczone Państwa Arabskie.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b W. Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, s. 140.
  2. a b c d Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 188. ISBN 978-83-04-05039-6.
  3. Rafał Ożarowski, Ideologia na Bliskim Wschodzie, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006, s. 65, ISBN 83-7326-356-X, OCLC 749828185.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p q Ł. Fyderek: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 42-46. ISBN 978-83-7638-111-4.
  5. a b Stępniewska-Holzer B., Holzer J.: Egipt. Stulecie przemian. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2006, s. 131-133. ISBN 978-83-89899-58-3.
  6. Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 234. ISBN 978-83-04-05039-6.