Zośka Wieras

białoruska pisarka

Zośka Wieras, właśc. Ludwika Siwicka-Wójcik) (biał. Зоська Верас, ur. 30 września 1892 w Międzyborzu na Ukrainie, zm. 8 października 1991 w Wilnie) – białoruska pisarka.

Zośka Wieras
Ludwika Siwicka-Wójcik
Ilustracja
Zdjęcie z 1917 roku.
Data i miejsce urodzenia

30 września 1892
Międzybóż

Data i miejsce śmierci

8 października 1991
Wilno

Zawód, zajęcie

pisarka, dziennikarka

Życiorys edytuj

Ludwika Siwicka urodziła się w rodzinie pochodzącego z Grodna oficera wojsk carskich Antona Siwickiego. Jej matka, Emilia Sadowska, pochodziła z obwodu grodzieńskiego. Jak w większości szlacheckich rodzin na Białorusi, dziewczynki w domu mówiły po polsku. Dziadek Ludwiki ze strony matki, Ludwik Sadowski, był słynnym pszczelarzem i ogrodnikiem. Studiował pszczelarstwo w Warszawie u K. Lewickiego. Znał dobrze język białoruski i posługiwał się nim w rozmowach z chłopami[1].

Podstawowe wykształcenie zdobyła w domu, ucząc się pod opieką ojca. W 1904 roku rozpoczęła naukę w prywatnej szkole L. Waładkiewicza w Kijowie. Od 1905 roku mieszka w Łucku. Po śmierci ojca w 1908 roku Siwicka razem z matką wraca do jej rodzinnego majątku Olkowniki. W 1912 roku kończy gimnazjum dla kobiet w Grodnie. Potem w 1914 roku wyjeżdża do Warszawy na 10-miesięczny kurs ogrodniczo-pszczelarski i wojskowy kurs sanitarny[2]. Od 1915 roku pełni rolę sekretarza lokalnego oddziału Białoruskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny działającego w Mińsku przy Białoruskim Komitecie Narodowym, w Centralnej Radzie Organizacji Białoruskich i Białoruskiej Socjalistycznej Gromadzie. Tam poznała Fabjana Szantyra, który mieszkał i pracował w Bobrujsku, ale w latach 1916–1917 często przyjeżdżał do Mińska biorąc udział w pracach klubu Białoruska Chatka. Zośka Wieras bywała u niego w Bobrujsku, nawet wtedy, gdy został on aresztowany w 1918 roku i osadzony w twierdzy. W swoich listach i wspomnieniach poetka nazywa Szantyra mężem, ale ich związek nie został sformalizowany[3]. W listach do Wandy Lewickiej oskarża A. Ziemkiewicza o oczernianie jej przed Szantyrem, co wpłynęło na ochłodzenie ich stosunków[4].

W latach 1909–1913 Z. Wieras pracowała w Grodnie jako bibliotekarz i sekretarz miejscowego Towarzystwa Młodzieży Białoruskiej. Podczas I wojny światowej wyjechała z matką do Mińska, gdzie współpracuje Białoruską Chatką. W 1917 roku jako przedstawiciel Wielkiej Rady Białoruskiej, bierze udział w obradach Ogólnobiałoruskiego kongresu. Rozpoczął on prace w grudniu 1917 roku gromadząc delegatów z całej Białorusi. Podczas Kongresu pełniła rolę sekretarza i prowadziła szczegółowy protokół obrad. Potem przez lata przechowywała go w swoim domu[2][5].

 
Okładka pisma dla dzieci Zaranka.

Pod koniec 1918 roku Zośka z powodu choroby matki, wyjeżdża z Mińska do majątku swojego dziadka. Tutaj w 1919 roku przychodzi na świat syn F. Szantyra, Anton. Były kochanek po aresztowaniu został zastrzelony w 1920 roku[3]. Podczas pobytu w Olchownikach Zośka Wieras dedykowane swojemu małemu synowi. W 1922 roku po śmierci dziadka majątek zostaje sprzedany, a Zośka od 1923 roku mieszka w chłopskiej chacie pod Wilnem, które wówczas należało do Polski[1]. W 1926 roku Wychodzi za mąż za białoruskiego dziennikarza Antona Wójcika[6]. Ślub biorą w kościele św. Mikołaja w Wilnie. W 1927 roku Zośka rodzi córkę Galinę[2].

Poetka mieszkająca od 1923 roku w Wilnie pomaga białoruskim więźniom politycznym aresztowanym przez polskie władze i osadzonym w więzieniu na Łukiszkach. W latach 1924–1929 Zośka pracuje w redakcji: Biełorusskoj kriestjansko-raboczej gromady, w latach 1927–1931 magazynu dla dzieci Zaranka[7], a w latach 1934–1935 magazynu dla dzieci Praleski. W latach 1928–1939 była szefową białoruskiej spółdzielni Pczeła, a jednocześnie w latach 1934–1938 była redaktorką czasopisma dla pszczelarzy Biełorusskaja bort[8]. Swoje prace literackie publikuje w czasopismach Szlach moładzі i Studenckaja dumka[1].

Podczas II wojny światowej jej syn Anton Szantyr współpracował z władzami niemieckimi, dlatego po wyzwoleniu został aresztowany i skazany. Wolność odzyskał w 1956 roku. W 1948 roku umiera Anton Wójcik[9].

W 1961 roku twórczość Zośki Wieras została „odkryta” przez Arsienija Lisa, który szukał w archiwach materiałów do pracy doktorskiej. Poetkę zaczęli odwiedzać białoruscy krytycy literaccy, pisarze i dziennikarze. Pod koniec lat 80. XX wieku utworzył się wokół niej krąg białoruskiej inteligencji[10]. Od 1982 roku Zośka Wieras była członkiem Związku Pisarzy ZSRR[6].

Twórczość edytuj

Pierwszą pracę opublikowała w 1907 roku w Kijowie w piśmie Podsnjeżnik (Przebiśnieg). Pierwsze prace w języku białoruskim opublikowała w 1911 roku w gazecie Nasza niwa. Podczas pobytu w Mińsku pisze wiersze i opowiadania dla dzieci Kałaski. Tłumaczyła z ukraińskiego sztuki teatralne dla teatru dziecięcego Kniazʹ Marcypan R. Zawadowicza (Wilno, 1929) i Sierota Y. Igorewa (Wilno, 1929) oraz z języka rosyjskiego – „Chata leśna” Witalija Bianki.

Botanika edytuj

Jest autorką białorusko-polsko-rosyjsko-łacińskiego słownika botanicznego wydanego w Wilnie w 1924 roku[11]. Pozostawiła po sobie wiele szkiców różnych roślin i ziół leczniczych. Zajmowała się propagowaniem tradycyjnej medycyny. W jej domu w Wilnie powstał ogród botaniczny z rzadkimi roślinami. Zebrała również unikalną kolekcję zielników[5].

Upamiętnienie edytuj

  • W 2002 roku Gałіna Wojcіk wydała książkę Zosʹka Wieras[12].
  • W 2010 roku Irina Wołoch dla Biełaruśfilm nakręciła film o Zośce Wieras[6].
  • W 2013 roku ukazał się książka Zosʹka Wieras. Ja pomniu ўsio. Znalazły się w niej wspomnienia, listy i prywatne fotografie[13].

Przypisy edytuj

  1. a b c Зоська Верас — Кароткі змест / Краткие содержания [online], karotkizmest.by [dostęp 2020-03-04].
  2. a b c Мікалай Таранд, Старая Гродзенская патрыётка Зоська Верас! [online], www.ggau.by [dostęp 2020-03-04] (ros.).
  3. a b Фабіян! Фабіян!.. [online], Наша Ніва [dostęp 2020-03-04] (biał.).
  4. Jestem przyjacielem Białorusinów... raporty wywiadowcze Romualda Ziemkiewicza do II Oddziału Sztabu Generalnego WP z lat - PDF Free Download [online], docplayer.pl [dostęp 2020-03-04].
  5. a b Надежда БЕЛОХВОСТИК, Зоська Верас дружила с Богдановичем и учила белорусскому языку Короткевича [online], KP.BY - сайт «Комсомольской правды», 10 kwietnia 2013 [dostęp 2020-03-04] (ros.).
  6. a b c Жизнь и судьба панны Людвики [online], Беларусь Сегодня, 10 października 2012 [dostęp 2020-03-04] (ros.).
  7. 90 lat temu białoruskie dzieci miały swoje czasopismo [online], belsat.eu [dostęp 2020-03-04] (pol.).
  8. Зоська Верас — Кароткі змест / Краткие содержания [online], karotkizmest.by [dostęp 2019-04-28].
  9. Часопіс "НАША ВЕРА" :: 4(34)/2005 ::СУСТРЭЧЫ З ЗОСЬКАЙ ВЕРАС [online], media.catholic.by [dostęp 2020-03-04].
  10. Зоська Верас: жанчына, якая стварала еларускае Гродна [online], planetabelarus.by [dostęp 2020-03-04] (ros.).
  11. Ingvar Svanberg, Łukasz Łuczaj, Pioneers in European Ethnobiology, „ACTA UNIVERSITATIS UPSALIENSIS”, 2014, s. 292.
  12. Войцік Галіна, Зоська Верас, Tрэцяе, дапоўненaе - Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org [online], Войцік Галіна, Зоська Верас, Tрэцяе, дапоўненaе - Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Kamunikat.org [dostęp 2020-03-04].
  13. «Я помню ўсё». Выйшла кніга творчай спадчыны Зоські Верас [online], Наша Ніва [dostęp 2020-03-04] (biał.).