Wikipedia

Zofia Strzałkowska

Zofia Strzałkowska (ur. 2 lutego 1861 w Skrzynce, zm. 29 grudnia 1923 we Lwowie) – polska nauczycielka, działaczka oświatowa i społeczna, założycielka Zakładów Naukowo-Wychowawczych żeńskich we Lwowie, pisarka.

Zofia Strzałkowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 lutego 1861
Skrzynka

Data i miejsce śmierci

29 grudnia 1923
Lwów

Miejsce spoczynku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Zawód, zajęcie

nauczycielka

Narodowość

polska

Odznaczenia
Krzyż Zasługi Cywilnej (w czasie wojny)
Multimedia w Wikimedia Commons
Zofia Strzałkowska (x) wraz z gimnazjalistkami na wycieczce w Krakowie (1908)
Pogrzeb Zofii Strzałkowskiej przy budynku Zakładu
Nagrobek Zofii Strzałkowskiej
Plakieta upamiętniająca Zofię Strzałkowską w westybulu gmachu szkoły (1924)
Gmach zakładu (2012)
Pozostała nazwa szkoły na elewacji

Życiorys edytuj

Urodziła się 2 lutego 1861 w Skrzynce nad Wisłą[1][2][3][4]. Była córką właściciela ziemskiego[1]. Wychowywała się w rodzinnym dworze szlacheckim w Skrzynce[5][1]. Po utracie majątku przez ojca mieszkała z rodziną w Lubience pod Tarnowiem oraz w Skorzowie na ziemi kieleckiej[1]. W dzieciństwie zajmowała się hodowlą drobiu i uczyła się rachunków samodzielnie pod opieką ojca[1]. Od 15 roku życia zamieszkiwała u swojej ciotki Grosiewiczowej we Lwowie, prowadząc jej gospodarstwo[1]. Jednocześnie uczyła się konsekwentnie[1]. Po kilku latach zdała patent egzaminu dojrzałości oraz egzamin dla szkół ludowych[1].

Początkowo pracowała w swoich rodzinnych stronach, w etatowej szkole mieszanej 4-klasowej w Zakliczynie od około 1878 jako nauczycielka prowizoryczna[6][1]. Następnie uczyła w Tarnowie przez trzy lata[1], od około 1880 jako zastępca nauczyciela w szkole wydziałowej żeńskiej w Tarnowie (w tym samym charakterze pracowała tam także Kamila Strzałkowska)[7]. W tym okresie, wciąż dokształcając się, zdała egzamin wydziałowy[1]. Udzielała się także w pracy literackiej publikując w „Roczniku Samborskim” utwory poetyckie na przełomie 1879/1881[1][8]. Dążąc do dalszego doskonalenia zrezygnowała z pracy w Tarnowie i przeniosła się do Krakowa[1]. Tam pracowała jako prywatna nauczycielka i była słuchaczką na Uniwersytecie Jagiellońskim[1]. Jednocześnie nadal spełniała się w sferze literackiej oraz w życiu artystycznym[1]. Od 1892 ponownie zamieszkała we Lwowie, gdzie zarabiała ucząc prywatnie i w pensjonacie Kamili Poh[1]. Uczęszczała także na wykłady na Uniwersytecie Lwowskim[1]. W 1894 ukierunkowała się ostatecznie w stronę pracy oświatowej, idąc za sugestią swej ciotki, namawiającej do założenia szkoły i pensjonatu (do tego czasu rozważała wybór literackiej drogi życiowej)[1]. W ówczesnych latach zaboru austriackiego brakowało wartościowych szkół żeńskich, a istniejące nie odpowiadały wymaganiom społecznym[1].

W 1893 osiadła we Lwowie[9]. Jej celem było stworzenie kursów naukowych dla dziewcząt, umożliwiających im wstęp na uniwersytet[9]. Była założycielką i właścicielką otwartej w 1895 „szkoły średniej sześcioklasowej żeńskiej”[10][11][3]. Funkcjonowały tzw. „Wyższe kursa naukowe dla kobiet” i przygotowawczy dwuletni kurs gimnazjalny, a następnie zrealizowano plan pełnej szkoły średniej, która została zatwierdzona przez C. K. Radę Szkolną 1 września 1898[9]. Tym samym była to pierwsza na ziemiach polskich szkoła średnia dla dziewcząt z gimnazjalnym programem nauczania[10][9]. Zakład został później przekształcony w „Prywatne Gimnazjum Żeńskie Zofii Strzałkowskiej we Lwowie”[10][3], a około 1912 szkoła w „Zakład Naukowy Żeński z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej we Lwowie”[12]. Do 1913 zakład mieścił się przy ulicy Pańskiej 16[13], a od 1913 we własnym, czteropiętrowym budynku przy ulicy Zielonej 22[11]. Przed 1914 Strzałkowska pozostawała właścicielką oraz przełożoną zarówno zakładu gimnazjum jak i działającego tamże od 1906 seminarium nauczycielskiego[9] (w seminarium prowadziła ćwiczenia praktyczne, uczyła metodyki i geografii)[14]. W Zakładach Naukowych Zofii Strzałkowskiej działała także szkoła ludowa, wobec czego cała instytucja obejmowała wszystkie typy szkolne, a jej założycielka uchodziła za pionierkę w dziedzinie wychowania kobiecego[15]. Wśród swoich uczennic i wychowanek cieszyła się czcią i uwielbieniem[15][1]. Do końca życia uzupełniała swoją wiedzę regularnym dokształcaniem się, a także odbywała wyjazdy zagraniczne w tym celu[1]. Wychowywanie uczennic prowadziła w duchu patriotycznym[1][15]. Zamiarem Strzałkowskiej prowadzono nauczanie w szkole w duchu filareckich zasad „Ojczyzna, nauka, cnota”[1]. Jej nakładem wydawano coroczne sprawozdania szkolne z funkcjonowania zakładu[16][17][18][19][20][12][21]. Przed 1913 zostało ustanowione Stypendium im. Zofii Strzałkowskiej, ufundowane przez Komitet Rodzicielski szkoły dla niezamożnych uczennic[11][22].

Po wybuchu I wojny światowej od sierpnia 1914 udzielała się w polskiej sprawie niepodległościowej[1]. Udostępniła gmach szkoły na potrzeby formującego się Legionu Wschodniego[1]. W dalszej kolejności planowała oddać budynek szkoły Czerwonemu Krzyżowi, po czym samodzielnie założyła w jego murach szpital polowy na 60-80 łóżek, który działał do czasu wkroczenia armii rosyjskiej 3 września 1915[1]. Zdołała ponownie otworzyć naukę, jednak szkoła została zamknięta przez władze okupacji rosyjskiej[1]. Wobec tego skierowała się na inne pole działalności społecznej i humanitarnej, otwierając w październiku 1914 „Tanią Kuchnię dla Inteligencji”, prowadzoną w gmachu „Sokoła-Macierzy” (dziennie w tej placówce pojawiało się ok. 1500 osób)[5][1][3]. Jednocześnie nadal zabiegała o podjęcie pracy swojej szkoły, co zostało uwieńczone powodzeniem i 5 marca 1915 Zakłady Naukowo-Wychowawcze ponownie otwarto[1]. Była krytycznie nastawiona do działań wszystkich władz zaborczych i występowała wobec nich godnie reprezentując sprawę polską[5][15][1]. Była krótkotrwale zatrzymana na policji[1]. Postanowieniem cesarza Franciszka Józefa z 5 lipca 1917 została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi Cywilnej z koroną[23]. W akcie protestu po zawarciu pokoju brzeskiego (9 lutego 1918) odesłała do kancelarii cesarskiej to odznaczenie[24][1].

U kresu wojny, podczas bitwy o Lwów w ramach wojny polsko-ukraińskiej nie uległa żądaniom dowódcy ukraińskiego co do usunięcia polskiego godła i herbów z gmachu szkoły, odpowiadając słowami: Posłuch winnam jedynie polskim władzom![5][1]. W czasie obrony Lwowa uczestniczyła w obradach Komitetu Polskiego[1]. Po wyzwoleniu miasta brała udział w pracach Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom[1]. W macierzystym zakładzie w pierwszych trzech latach powojennych organizowała i nadzorowała dożywianie dziewcząt[1]. Latem 1919 osobiście prowadziła letnią kolonię w Zakopanem dla 137 uczennic[1][25][26]. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej działała na rzecz sprawy polskiej, pracując w Komitecie Pomocy Żołnierzom Polskim i dotując jego fundusz, a także gromadziła w szkole ochotników[1]. Po pełnym odzyskaniu przez Polskę niepodległości planowania opracowanie nowego typu gimnazjum z uwagi na nieskuteczny plan nauczania w szkole średniej żeńskiej, pierwotnie opracowany dla gimnazjum męskiego[1].

Pozostawiła rękopisy swojej pracy pisarskiej, były to utwory dramatyczne (tzw. „komedyjki” w liczbie ok. 40, mające charakter fantastyczny, społeczny i patriotyczny), liryczne, dwie powieści, nowele, rozprawa naukowa, szkice, odczyty[8]. W swoich poglądach nie była entuzjastyczna wobec modernizmu, krytykowała nieodpowiednie przejawy emancypacji kobiet[8].

Zmarła po długiej i ciężkiej chorobie 29 grudnia 1923 we Lwowie[15][5][9][1][27][2][3]. Pogrzeb odbył się 1 stycznia 1924 z budynku Zakładu przy ul. Zielonej 22[9]. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie[9][28][15][29][30][2][3]. Po jej śmierci przy Zakładach Naukowych współpracowali państwo Strzałkowscy, opiekujący się m.in. szkołą muzyczną i wspierający całość zakładu, Stanisław Strzałkowski był fundatorem różnych akcji, Maria Strzałkowska była przełożoną pensjonatu[1][31][32][33]. W grobie Zofii Strzałkowskiej została pochowana Augusta Strzałkowska, żona dzierżawcy dóbr (1863-1923)[2].

Upamiętnienie edytuj

Według wspomnienia dr. Anny Wyczółkowskiej życie Zofii Strzałkowskiej było hymnem na cześć kobiety[34]. Pod koniec 1924 w westybulu gmachu Zakładów Naukowych odsłonięto plakietę – tablicę pamiątkową upamiętniającą jej osobę[35][36]. W latach II Rzeczypospolitej szkoła funkcjonowała jako „Zakłady Naukowe żeńskie z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej”[37], natomiast od 1938 jako „Prywatne Gimnazjum Żeńskie im. Zofii Strzałkowskiej we Lwowie”[38]. 24 listopada 1934 uroczyście ustanowiono ulicę Zofii Strzałkowskiej w Warszawie, powstałej w wyniku przemianowania ul. Czereśniowej[39].

Pisarstwo edytuj

  • Z życia (1881, powieść poetycka)[8]
  • Obraz dramatyczny z czasów Konfederacji Barskiej (1882, dramat)[8]
  • Z doli wygnańców (1895, poemat)[8]
  • O wychowaniu dzieci (w: Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1909/10; przekład eseju Michela Montaigne'a z 1906)
  • Szlachcianka (szkic powieściowy)[8]
  • Z prądów nowszej dramaturgii (rozprawa)[8]
Utwory dramatyczne („komedyjki”)
Fantastyczne
  • Baśń tęczowa[8]
  • Sen dziewczynki[8]
  • Przebudzenie wiosny[8]
  • Zemsta kwiatów[8]
  • Sen chłopczyka[8]
  • Święty Mikołaj[8]
Społeczne
  • Feministki[8]
  • Dziennik mówiony[8]
  • Strajk[8]
  • Kwiat paproci[8]
  • Kwestia kobieca[8]
Patriotyczno-dydaktyczne
  • Rok 1863
  • Wspomnienia babuni[8]
  • Marzenia wnucząt[8]
  • Rocznica bitwy racławickiej[8]
  • Zakończenie roku szkolnego[8]
  • Kto pod kim dołki kopie...[8]
  • Pokusa[8]
  • Przed stu laty[8]
  • Po stu latach[8]
  • Szkoła gospodarstwa[8]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao Aleksander Medyński: Zofia Strzałkowska. W: Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1925/6. Lwów: 1926, s. 3-14.
  2. ↑ a b c d Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 368. ISBN 83-04-02817-4.
  3. ↑ a b c d e f Katarzyna Łoza: Zofia Strzałkowska i jej szkoła. lwow.info, 2016-07-14. [dostęp 2019-11-24].
  4. ↑ Na odsłoniętej w 1924 w gmachu Zakładów Naukowych odsłonięto tablicy upamiętniającej Zofię Strzałkowską widniał rok urodzenia 1862. Odsłonięcie tablicy pamiątkowej ku czci Zofii Strzałkowskiej. polona.pl. [dostęp 2019-11-24].
  5. ↑ a b c d e † Ś. p. Zofia Strzałkowska. „Słowo Polskie”. Nr 48 (355), s. 3, 1 stycznia 1924. 
  6. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1879. Lwów: 1879, s. 382.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1880. Lwów: 1880, s. 385.
  7. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1881. Lwów: 1881, s. 442.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1882. Lwów: 1882, s. 443.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Wilhemina Prochaskówna: Działalność literacka Zofii Strzałkowskiej. W: Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1925/6. Lwów: 1926, s. 15-61.
  9. ↑ a b c d e f g h R. S.. † Ś. p. Zofia Strzałkowska. „Nowości Illustrowane”. Nr 2, s. 10, 12 stycznia 1924. 
  10. ↑ a b c VII. Historya zakładu. W: Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1906/07. Lwów: 1907, s. 58-59.
  11. ↑ a b c W nowym gmachu. W: Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1912/13. Lwów: 1913, s. 5-15.
  12. ↑ a b Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1912/13. Lwów: 1913, s. 1.
  13. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 648.
  14. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1906. Lwów: 1906, s. 523.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1907. Lwów: 1907, s. 523.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1908. Lwów: 1908, s. 523.
    •>Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1909. Lwów: 1909, s. 570.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1910. Lwów: 1910, s. 570.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 601.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 590, 604.
    •Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1912/13. Lwów: 1913, s. 71.
    •Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1913/14. Lwów: 1914, s. 81, 119.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 648, 665.
    •Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 353, 372.
  15. ↑ a b c d e f Kronika. † Zofia Strzałkowska. „Gazeta Lwowska”. Nr 1, s. 5, 1 stycznia 1924. 
  16. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1906/07. Lwów: 1907, s. 1.
  17. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1907/08. Lwów: 1908, s. 1.
  18. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazyum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1908/9. Lwów: 1909, s. 1.
  19. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1909/10. Lwów: 1910, s. 1.
  20. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Zofii Strzałkowskiej we Lwowie za rok szkolny 1910/11. Lwów: 1911, s. 1.
  21. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1913/14. Lwów: 1914, s. 1.
  22. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1913/14. Lwów: 1914, s. 108, 135.
  23. ↑ Amtlicher Teil. „Wiener Zeitung”. Nr 177, s. 3, 4 sierpnia 1917. 
  24. ↑ Zwracanie odznaczeń. „Kurjer Lwowski”. Nr 80, s. 2, 17 lutego 1918. 
  25. ↑ Aleksander Medyński: Kolonia wakacyjna w Ciśnie. W: Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1926/7. Lwów: 1927, s. 3-4.
  26. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1926/7. Lwów: 1927, s. 22.
  27. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1926/7. Lwów: 1927, s. 34.
  28. ↑ Zofia Strzałkowska. Pogrzeb. „Słowo Polskie”. Nr 354, s. 4, 31 grudnia 1923. 
  29. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1926/7. Lwów: 1927, s. 17.
  30. ↑ Józef Białynia Chołodecki: Cmentarze Lwowa. W: Marian Weber: Opieka nad grobami bohaterów we Wschodniej Małopolsce. Lwów: Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów, 1929, s. 7.
  31. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1925/6. Lwów: 1926, s. 66, 68, 70, 86, 87.
  32. ↑ Aleksander Medyński: Kolonia wakacyjna w Ciśnie. W: Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1926/7. Lwów: 1927, s. 6, 9, 10, 11, 12.
  33. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1926/7. Lwów: 1927, s. 24, 31.
  34. ↑ Anna Wyczółkowska. Zofia Strzałkowska. „Słowo Polskie”. Nr 354, s. 4, 31 grudnia 1923. 
  35. ↑ Odsłonięcie plakiety ś.p. Strzałkowskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 49, s. 6, 6 grudnia 1924. 
  36. ↑ Odsłonięcie tablicy pamiątkowej ku czci Zofii Strzałkowskiej. polona.pl. [dostęp 2019-11-24].
  37. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności im. Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1925/6. Lwów: 1926, s. 1, 62.
  38. ↑ 284. Organizacja szkół. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 340, 344, 10 września 1938. 
  39. ↑ Ulica Zofji Strzałkowskiej. „Kurier Warszawski”. Nr 326, s. 3, 26 listopada 1934. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Strzałkowska&oldid=71792821”