Związek zawodowy

organizacja społeczna

Związek zawodowy – masowa organizacja społeczna zrzeszająca ludzi pracy najemnej na zasadzie dobrowolności. Jej celem jest obrona interesów społeczno-ekonomicznych[4]. Tworzona może być według kryteriów gałęzi produkcji, zawodu lub regionu, w którym operuje. Związki ponadto mogą rozwijać działalność samopomocową, edukacyjną czy kulturalną[5].

udział związków zawodowych w populacji w wieku produkcyjnym
Procentowy udział członków związków zawodowych wśród osób w wieku produkcyjnym. Dane GUS (2014).[1][2]

     1.95 — 1.95

     4.17 — 4.78

     5.05 — 5.4

     6.44 — 7.46

     10.57 — 10.66

udzial zwiazkow zawodowych wedlug kraju
Procentowy udział członków związków zawodowych wśród pracujących. Dane OECD (2020-2017, najnowsze dostępne dla danego państwa)[3].

     6

     7,4

     8,3

     9,5–10,8

     11,3–12,5

     13,4–14,4

     15,3–16,8

     17,7–19

     20,5–20,5

     23,5–26,3

     28,2–28,2

     32,5–32,5

     49,1–49,1

     50,4–50,4

     58,8–67

Historia edytuj

Pierwsze organizacje związkowe (znane jako kluby zawodowe[5]) utworzone zostały już w XVIII wieku w Wielkiej Brytanii. Początkowo miały one charakter cechów zrzeszających pracowników jednej specjalności i były rozdrobnione. W połowie wieku XIX istniało w Wielkiej Brytanii około 1600 takich związków.

Małe związki zaczęły się jednoczyć z inspiracji Roberta Owena, który w 1833 roku utworzył Krajowy Związek Zawodowy. W 1868 roku powołano ogólnokrajową centralę Krajowy Związek Zawodowy. W tym czasie w innych krajach powstawały podobne organizacje, w Stanach Zjednoczonych Ameryki była to Amerykańska Federacja Pracy, w Hiszpanii Powszechna Unia Pracujących, w Niemczech Komisja Generalna Związków Zawodowych, a we Francji Powszechna Konfederacja Pracy.

Na terenach Rosji i całej Europy Wschodniej wraz z opóźnieniami związanymi ze słabym rozwojem przemysłu pierwsze związkowe organizacje powstawały dopiero na początku XX wieku. Od początku założenia związki współpracowały z partiami robotniczymi. Liczba związków ciągle wzrastała; w 1914 roku związki na całym świecie liczyły 15 milionów osób, w 1939 roku 60 milionów. Współcześnie szacuje się liczbę osób zrzeszonych w związkach pracowniczych na 300 milionów[4][5].

Represje edytuj

Rządy już od XVIII wieku starały się represjonować związki, wprowadzając zakaz ich działania i traktując je jako grupy spiskowe. Zakazy zrzeszania się w związkach wprowadzono m.in. we Francji, w Wielkiej Brytanii, Rosji, Niemczech i USA[5].

We Francji ustawowy zakaz obowiązywał w latach 1791–1884 (Ustawa Le Chapelier z 14 VI 1791 zabraniająca pracownikom najemnym tworzenia zrzeszeń, organizowania strajków i innych wspólnych akcji)[6], w Wielkiej Brytanii do 1824, w Stanach Zjednoczonych do 1830, w Niemczech do 1869, w Rosji do 1906.

Legalizacja związków edytuj

Prawny status związków zawodowych został ujęty w ramach Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, powstałej w 1919 roku i działającej do dziś[7]: uchwała nr 87 o wolności związkowej i ochronie praw związkowych (1948)[8], uchwała nr 98 – prawo organizowania się i rokowań zbiorowych (1949)[9].

Zasady działania edytuj

Związki przyjęły zasadę dobrowolnego zrzeszania się. Powszechnie akceptują one prawo pracowników do strajku (postrzegając go jednak jako metodę ostateczną)[4]. Choć stopniowo zezwalano na działanie związków, które wcześniej działały nielegalnie lub półlegalnie, to w wielu krajach pozostały instrumenty prawne celowo ograniczające ich działalność[5].

Podział związków edytuj

Związki ze względu na różnice ideologiczne można podzielić na te związane z komunizmem, reformistyczne (współpracujące z partiami socjalistycznymi czy socjaldemokratycznymi), liberalne[5], solidarystyczne (a więc powiązane z kościołami chrześcijańskimi), anarchistyczne i żółte powiązane z partiami o profilu chrześcijańsko-demokratycznym[4]. Żółtymi związkami nazywa się także fasadowe związki zawodowe stojące po stronie pracodawców, a nie pracowników[10].

Współpraca związkowa edytuj

Niektóre związki współpracują ze sobą na scenie międzynarodowej. Pierwsze takie przypadki znane są jeszcze z czasów I Międzynarodówki. Do XX wieku utworzone zostały międzynarodowe sekretariaty zawodowe. Oprócz tego powstawały organizacje grupujące związki o określonej orientacji. Były to m.in. powstała w 1919 i istniejąca do 1939 socjalistyczna Międzynarodowa Federacja Związków Zawodowych, powołana w 1920 roku Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych (od 1945 roku Światowa Konfederacja Pracy), utworzona w 1921 roku komunistyczna Czerwona Międzynarodówka Związkowa (Profintern) działająca do roku 1937[4] i niewielkie Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (Międzynarodówka Anarchistyczna)[5].

W 1945 roku powołano Światową Federację Związków Zawodowych do której przystąpiły niemal wszystkie ówczesne związki. W 1949 roku doszło do rozłamu w wyniku którego reformiści utworzyli odrębną Międzynarodową Konfederację Wolnych Związków Zawodowych. Integracja zaszła również w trzecim świecie, gdzie utworzono ośrodki kontynentalne lub regionalne. Jedną z takich regionalnych struktur była utworzona w 1956 roku Międzynarodowa Konfederacja Arabskich Związków Zawodowych[4].

Związki zawodowe w Polsce edytuj

W Polsce działalność związków zawodowych regulują: ustawa z dnia 23 maja 1991 o związkach zawodowych oraz ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych. Związek zawodowy jest osobą prawną i powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 osób. Następnie zgromadzenie uchwala statut i wybiera komitet założycielski liczący od 3 do 7 osób. Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Związki zawodowe mają prawo uczestniczenia w sporach zbiorowych i zawierania układów zbiorowych pracy. Dalej idące uprawnienia posiadają związki zawodowe reprezentatywne w skali kraju (np. uczestniczenie w obradach Rady Dialogu Społecznego, opiniowanie projektów aktów prawnych). Od 1 stycznia 2019 r. członkiem związku zawodowego może być każda osoba wykonująca pracę zarobkową[11].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. GUS: Związki zawodowe w Polsce w 2014 r.. [dostęp 2023-01-20].
  2. GUS: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. [dostęp 2023-01-20].
  3. OECD: Trade Union Dataset (OECD.Stat). [dostęp 2023-01-18].
  4. a b c d e f Związki zawodowe, [w:] Portal Wiedzy [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-06-11].
  5. a b c d e f g związki zawodowe, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-09-03].
  6. Le Chapelier Isaac René, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-05-15].
  7. Międzynarodowa Organizacja Pracy, www.mop.pl [dostęp 2019-05-15].
  8. Konwencja dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych nr 87 (1948), www.mop.pl [dostęp 2019-05-15].
  9. Konwencja dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych nr 98 (1949), www.mop.pl [dostęp 2019-05-15].
  10. Maciej Stańczyk, Żółty odcień związków zawodowych, Onet.pl, 29 marca 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-03].
  11. Art. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1608).

Linki zewnętrzne edytuj

  Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 20 kwietnia 2022. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.