Zygmunt Bieszczanin
Zygmunt Bieszczanin ps. „Zyga”, „Adam”[1] (ur. 23 grudnia[2] 1923 w Radagoszczy, pow. Pińsk[3]., zm. 11 września[4] 1998) – dowódca oddziału Armii Ludowej, dowódca kompanii w 1 Brygadzie AL Ziemi Krakowskiej, obrońca tzw. Republiki Pińczowskiej, autor kilku książek.
pułkownik | |
Data urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1942–1953 |
Siły zbrojne | |
Jednostki |
grupa krakowskich egzekutorów ZWZ/AK, |
Stanowiska |
egzekutor ZWZ/AK, |
Główne wojny i bitwy | |
Późniejsza praca |
pisarz historyczny |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujW styczniu 1940 r. został aresztowany przez Niemców i wywieziony do Hamburga, po trzech dniach uciekł i lecie tegoż roku przedostał się na stronę radziecką; po zajęciu Brzeżan przez Niemców aresztowany i wywieziony do obozu w Altengraben, potem na przymusowe roboty do Magdeburga, skąd uciekł w kwietniu 1942 r. i wrócił do kraju[3]. Działalność partyzancką rozpoczął w grupie bojowej Armii Krajowej w Krakowie, z którą brał udział w likwidacji agentów i nadgorliwych funkcjonariuszy policji niemieckiej. Po rozbiciu plutonu na skutek denuncjacji w 1943 opuścił Kraków z zamiarem wstąpienia do partyzantki. W lasach chroberskich spotkał oddział Gwardii Ludowej do którego wstąpił[5]. Przyczynił się również do tego, że reichsdeutsch Wilhelm Zelazko, dezerter z armii niemieckiej przyłączył się do polskiej partyzantki[6]. Pod Węchadłowem, w czasie potyczki z oddziałem Narodowych Sił Zbrojnych mającej miejsce z 7 na 8 grudnia 1943, został ranny. Po utworzeniu w 1944 oddziału Armii Ludowej o nazwie „Partyzancki Oddział Polowy AL im. B. Głowackiego, został jego dowódcą przybierając pseudonim „Adam”[7]. Po bitwie z ekspedycją niemiecką mającej miejsce 25 marca 1944 we wsi Sadkówka, Zygmunt Bieszczanin za umiejętne dowodzenie obroną został awansowany do stopnia kapitana[8].
Dowodzony przez niego oddział AL, kwaterujący razem z oddziałem Batalionów Chłopskich w lasach pod Skrobaczowem, 17 lipca 1944 został zaatakowany przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych[9]. Pomimo dużej przewagi będącej po stronie NSZ oddział Bieszczanina wydostał się z okrążenia[10]. W walce zginęło 5 partyzantów, 4 z AL i BCh oraz 1 z NSZ[11].
Po utworzeniu 1 Brygady AL Ziemi Krakowskiej w stopniu kapitana został dowódcą 3 kompanii, biorąc udział w walkach z Niemcami na terenie tzw. Republiki Pińczowskiej[12].
W czasie bitwy pod Młodzawami toczonej w ostatnich dniach lipca 1944 przez oddziały Armii Ludowej i Armii Krajowej z Niemcami, Bieszczanin dowodził 3 kompanią brygady AL. Oddział niemiecki w sile około 240 ludzi przybył w rejon Młodzaw w celu pacyfikacji wsi Młodzawy Duże i Młodzawy Małe[13]. Po zakończeniu wojny, partyzantom biorącym udział w bitwie dzięki którym ocaleli mieszkańcy pacyfikowanych wsi zbudowano pomnik w Młodzawach usytuowany przy skrzyżowaniu dróg do Chrobrza i Kozubowa[14].
Po bitwie pod Baranowem Zygmunt Bieszczanin razem z brygadą przebił się przez linię frontu w okolicach wsi Kików i Szklanów i razem z żołnierzami z brygady wśród których byli między innymi: Franciszek Księżarczyk i Józef Saturn, przeszedł na przyczółek baranowsko-sandomierski. Po rozwiązaniu brygady w Baranowie Sandomierskim i zdaniu 18 sierpnia 1944 r. broni oraz amunicji dowódcy jednostki armii radzieckiej wyjechał do Rzeszowa gdzie był komendantem RKU[15][3]. Po wojnie pracował jako funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej w Krakowie, do 1953, kiedy została przyznana mu specjalna emerytura i zasiłek przez utratę zdolności do pełnienia służby[2].
Wspomnienia Adama Bieszczanina dotyczące okresu II wojny światowej zostały zamieszczone w napisanych przez niego książkach: Skalbmierz sierpień 1944, Dni walki, Godziny Grozy oraz Linia śmierci i wydane przez Wydawnictwo MON.
Był działaczem ZBoWiD, w maju 1985 wszedł w skład Prezydium Zarządu Głównego ZBoWiD[16].
Rodzina
edytujJego żoną była Halina Franciszka z domu Iwanowicz (ur. 24 października 1922, zm. 15 października 1996), miał z nią córkę Grażynę po mężu Starćević (ur. 25 marca 1949, zm. 31 stycznia 2015). Rodzina spoczywa na warszawskich Powązkach[17].
Upamiętnienie
edytujNa pomniku w Młodzawach umieszczono napis poświęcony Zygmuntowi Bieszczaninowi:
Ku pamięci płk dr Zygmunta Bieszczanina 1923-1998 kawalera orderu Virtuti Militari, dowódcy oddziału A.L. okręgu wiślickiego, uczestnika walk z niemieckim okupantem, współtwórcy powstania obrony i utrzymania republiki Pińczowskiej 24 VII-15 VIII 1944. Jego żołnierze.
Publikacje
edytujSwoje wspomnienia wydane przez Wydawnictwo MON Zygmunt Bieszczanin opublikował w książkach:
- Skalbmierz sierpień 1944
- Dni walki
- Godziny Grozy
- Linia śmierci
Odznaczenia
edytuj- Order Krzyża Grunwaldu III klasy – 31 sierpnia 1945[18]
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
- Srebrny Krzyż Zasługi – 10 października 1945[19]
- Krzyż Partyzancki
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
i inne
Awanse
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Garas 1963 ↓, s. 412.
- ↑ a b Inwentarz archiwalny [online], inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2018-03-15] .
- ↑ a b c Notki biograficzne autorów, [w:] Dynamit. Z dziejów ruchu oporu w Polsce południowej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964, s. 237 .
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Ważniewski 1980 ↓, s. 28.
- ↑ Góra i Okęcki 1966 ↓, s. 46.
- ↑ Garas 1963 ↓, s. 295.
- ↑ Sokołowski 1994 ↓, s. 8.
- ↑ Piętka 2020 ↓, s. 149.
- ↑ Hillebrandt 1967 ↓, s. 370.
- ↑ Wojciech Muszyński: Najbardziej wyklęci z wyklętych. rp.pl, 2012-09-20. s. 1. [dostęp 2014-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-30)].
- ↑ Ważniewski 1975 ↓, s. 235.
- ↑ Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 313.
- ↑ Przewodnik 1988 ↓, s. 320.
- ↑ Bieszczanin 1965 ↓, s. 103.
- ↑ Wierni tradycjom walki o wolność i demokrację - wierni Polsce Ludowej /w/ "Trybuna Robotnicza", nr 104, 6 maja 1985, s. 1-2
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ A. Mazur, "Order Krzyża Grunwaldu", str. 190
- ↑ M.P.1945.44.109 - prawo.pl [online], prawo.pl [dostęp 2018-02-05] .
- ↑ Satora 1988 ↓, s. 125.
- ↑ M.P.1945.44.109 - prawo.pl [online], prawo.pl [dostęp 2018-03-15] .
Bibliografia
edytuj- Kazimierz Satora: Emblematy, godło i symbole GL i AL. Warszawa: MON, 1988. ISBN 978-83-920789-4-4.
- Władysław Ważniewski: Walki partyzanckie nad Nidą 1939-1945. Warszawa: MON, 1975.
- Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Józef Garas: Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942-1945. Warszawa: MON, 1963.
- Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: MON, 1977.
- Praca zbiorowa: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988.
- Stefan Sokołowski: Dzielnica „Nida”. Koszalin: Feniks, 1994.
- Zygmunt Bieszczanin: Dni walki. Warszawa: MON, 1965.
- Zygmunt Bieszczanin: Godziny grozy. Warszawa: MON, 1967.
- Zygmunt Bieszczanin: Linia śmierci. Warszawa: MON, 1969.
- Zygmunt Bieszczanin: Skalbmierz sierpień 1944. Warszawa: MON, 1970.
- Bogdan Hillebrandt: Partyzantka na Kielecczyźnie 1939-1945. Warszawa: MON, 1967.
- Władysław Ważniewski: Partyzanci spod znaku Bartosza. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.
- Bohdan Piętka: Kłamstwa o historii. Warszawa: 2020. ISBN 978-83-64407-70-3.
- Władysław Góra, Stanisław Okęcki: Niemcy antyfaszyści w polskim ruchu oporu. Poznań: 1966.