Antyfaszystowski Front Kobiet
Antyfaszystowski Front Kobiet (serb.-chorw. Antifašistička fronta žena, Антифашистички фронт жена, w skrócie AFŽ/AФЖ; słoweń. Protifašistično fronta žensk; mac. Антифашистички фронт на жените) – feministyczna i antyfaszystowska organizacja funkcjonująca w latach 1942–1953 na terenach byłej Jugosławii. Silnie zaangażowana w komunistyczne oraz wielonarodowe działania jugosłowiańskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej.
 Wiec organizacji w Drvarze we wrześniu 1942 | |
| Utworzenie |
6 grudnia 1942 |
|---|---|
| Rozwiązanie |
wrzesień 1953 |
Utworzona przez wolontariuszki 6 grudnia 1942, na I Krajowej Konferencji Kobiet, która odbyła się w Bosanskim Petrovacu[1].
Nazwa edytuj
Na początku swojej działalności organizacja nosiła nazwę „Antyfaszystowska Organizacja Kobiet”. W Chorwacji nazywała się „Antyfaszystowski Front Chorwatek”[2]. W Słowenii z kolei nosiła kilka nazw: „Antyfaszystowskie Stowarzyszenie Kobiet”, „Kobiety Frontu Antyfaszystowskiego” i „Antyfaszystowski Front Kobiet”. Została jednak oficjalnie założona jako „Słoweńskie Antyfaszystowskie Stowarzyszenie Kobiet”[3][4][5]. W Macedonii była nazwana „Antyfaszystowski Front Kobiet Macedonii”[1]. W Serbii natomiast „Antyfaszystowski Front Kobiet Serbii”, w którego skład wchodził „Antyfaszystowski Front Kobiet Wojwodina” (działający w Suboticy)[6].
Geneza edytuj
Przed drugą wojną światową wiele organizacji kobiet propagowało pokój i walka przeciw totalitarnym reżimom zyskującym władzę w Europie. Podczas wojny wiele kobiet działało w antyfaszystowskich ruchach. Potwierdza to pierwszy dokument najwyższej siedziby ochotniczej armii narodowowyzwoleńczej Jugosławii, która miała wtedy najwięcej władzy na wyzwolonych ziemiach. W wielu dokumentach potwierdzone były zarówno bierne, jak i aktywne prawo kobiet do udziału w głosowaniach. Choć były one teoretycznie zapewnione już przed 1941 w konstytucji, to kobiety w praktyce nie mogły z nich korzystać[7][8].
Wiele organizacji kobiet założonych w 1941, działających w różnych obszarach wzięło udział 6.12.1942 w narodowej konferencji kobiet. Przyjechało na nią łącznie 166 delegatek z całej Jugosławii (z wyjątkiem Macedonii z powodu za dużej odległości i możliwego zagrożenia). Na konferencji został założony Antyfaszystowski front kobiet, którego celami była mobilizacja kobiet przy pomocy nowym oddziałom, pomoc partyzantom, branie udział w zbrojnych akcjach sabotażu i promowanie „braterstwa i zjednoczenia” wśród kobiet[8].
Organizacja ta była zdecentralizowana i składała się z:
- Antyfaszystowski Front Kobiet Bośni i Hercegowiny
- Antyfaszystowski Front Kobiet Chorwacji
- Antyfaszystowski Front Kobiet Kosowa
- Antyfaszystowski Front Kobiet Macedonii
- Antyfaszystowski Front Kobiet Czarnogóry
- Antyfaszystowski Front Kobiet Serbii
- Antyfaszystowski Front Kobiet Słowenii
- Antyfaszystowski Front Kobiet Wojwodiny
Druga wojna światowa edytuj
Po inwazji na Jugosławię, AFŽ pełnił ważną rolę. Według różnych szacunków około 2 mln ludzi pomogło Narodowej Armii Wyzwolenia Jugosławii, a około 110 tys. kobiet służyło w oddziałach militarnych, w tym 2 tys. zostało oficerami. Komisje AFŽ zajmowały się m.in. szyciem ubrań dla żołnierzy i partyzantów, pomocą dzieciom, leczeniem rannych żołnierzy (wiele kobiet pracowało jako sanitariuszki) oraz pracą w rolnictwie. Kobiety również kupowały sprzęt dla żołnierzy, pracowały jako kurierzy, były instruktorami politycznymi czy uczyły nowych rekrutów podstaw wojskowości[9].
Straty edytuj
Spośród 305 tys. zmarłych żołnierzy 25 tys. było kobietami, a spośród 405 tys. rannych 40 tys[9].
Po wojnie edytuj
Dzięki swojej walce na rzecz kraju kobiety miały po wojnie zapewnione niektóre równe prawa które zostały zapisane w nowej konstytucji Jugosławii. Działania AFŽ po wojnie sprowadzały się w głównej mierze do: złagodzenia konsekwencji wojny, promowania edukacji (zwłaszcza edukacji dziewczynek), budowania budynków mieszkalnych, działania na rzecz kultury i przeciwko dyskryminacji i segregacji kobiet.
Antyfaszystowski Front Kobiet został zniesiony na IV Kongresie (26–28 września 1953) w Belgradzie, kiedy zdecydowano o zmianie nazywa na Stowarzyszenie Kobiet Jugosławii i włączenie go do Socjalistycznego Związku Ludzi Pracujących Jugosławii. Decyzje o przekształceniu argumentowano „zbędną działalnością polityczną”[7][10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Sabrina P. Ramet (red.), Gender Politics in the Western Balkans: Women and Society in Yugoslavia and the Yugoslav Successor States (Post-Communist Cultural Studies), Penn State University Press, 1999, s. 75–76, ISBN 978-0-271-01802-7.
- ↑ Antifašistička fronta žena: Emancipatorska snaga Narodno-oslobodilačke borbe [online], VoxFeminae [dostęp 2022-05-19].
- ↑ Mateja Jeraj, Slovenke na prehodu v socializem: vloga in položaj ženske v Sloveniji 1945-1953, Arhiv republike Slovenije, 2005, ISBN 961-6137-85-9.
- ↑ Tjaša Konovšek, Med idealom in resničnostjo: Ženske v času druge svetovne vojne na Slovenskem, Ljubljana: Univerze v Ljubljani, 2018.
- ↑ Ton Luskovič, SPŽZ – Slovenska protifašistična ženska zveza. Organiziranje SPŽZ na ormoškem območju [online], www.dlib.si, 2013 [dostęp 2022-05-19].
- ↑ Gordana Stojaković, Antifašistički front žena Vojvodine 1942-1953: Iskustvo masovnog organizovanja žena [online], Marks21, 5 września 2010 [dostęp 2022-05-19].
- ↑ a b Andrea Jovanović, Yugoslavia Antifascist Front of women (AFŽ): legacy, lessons and some insights [online], IDŠ, 25 sierpnia 2016 [dostęp 2022-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-25].
- ↑ a b Barbara Jancar, Women in the Yugoslav national liberation movement: An overview, „Studies in Comparative Communism”, 14 (2), 1981, s. 144–164, DOI: 10.1016/0039-3592(81)90004-1, ISSN 0039-3592 [dostęp 2022-06-23] (ang.).
- ↑ a b Neda Božinović, Nekoliko osnovnih podataka o Ženskom pokretu u Jugoslaviji između dva rata [online], Women NGO, 3 października 2006 [dostęp 2022-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-03].
- ↑ Mateja Jeraj, Komunistična partija, Antifašistična fronta žensk in uresničevanje ženske enakopravnosti v Sloveniji: (1943-1953) [online], www.dlib.si [dostęp 2022-06-23].