Kolcownica sosnowa
Kolcownica sosnowa (Phellodon fuligineoalbus (J.C. Schmidt) R.E. Baird) – gatunek grzybów z rodziny chropiatkowatych (Thelephoraceae)[1].
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kolcownica sosnowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Phellodon fuligineoalbus (J.C. Schmidt) R.E. Baird Fungal Diversity 62: 63 (2013) | |
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Phellodon, Thelephoraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1817 r. Johann Carl Schmidt nadając mu nazwę Hydnum fuligineoalbum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 2013 r. Richard E. Baird[1] Ma 12 synonimów. Niektóre z nich:
- Bankera fuligineoalba (J.C. Schmidt) Coker & Beers ex Pouzar 1955
- Hydnum virginianum Murrill[2].
Nazwę polską kolcownica sosnowa zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. Wcześniejsze nazwy: kolcownica różowawa (Barbara Gumińska i W. Wojewoda 1983), kolczak podkopcony (Feliks Teodorowicz 1933)[3]. Jan Łuszczyński w 2014 r. podał nazwę kolcownica różowawa[4]. Wszystkie te nazwy są niespójne z aktualną nazwą naukową.
Morfologia edytuj
O średnicy do 15 cm, początkowo płasko-wypukły, potem nieco wklęsły i nieregularny. Brzeg początkowo podwinięty, później karbowany, płatowaty zamszowy albo omszony, w starszych owocnikach nagi, matowy, rzadziej z drobnymi łuseczkami[4]. Powierzchnia gładka, szorstka lub chropwata, niestrefowana, u młodych owocników miękka, pilśniowata i biała, u starszych gładka, bladobrunatna (zwłaszcza na środku)[5].
Kolczasty. Kolce o długości do 2 mm, przy trzonie i brzegu kapelusza krótsze, podobne do brodawek. W stanie suchym mają barwę od białawej do szaropopielatej[5].
Wysokość 2–6 cm, grubość 1–3 cm[4], centralny, pełny, ze zwężoną lub zgrubiałą podstawą, w starszych okazach brunatną[5]. Powierzchnia naga lub aksamitna, tej samej barwy co kapelusz, ale na szczycie jest wyraźnie jaśniejsza strefa widoczna zarówno u świeżych, jak i suszonych okazów[4],
W kapeluszu elastyczny, mięsisty o barwie od białawej do bladobrunatnej, przy trzonie ciemniejszy. Podczas suszenia wydziela zapach podobny do przyprawy magga[5].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 27–35 × 4,5–5,5 μm, bez sprzążek bazalnych, ze sterygmami o długości do 3 μm. Zarodniki bezbarwne, nieco nieregularne w kształtach, eliptyczne, o wymiarach 4,7–5,4 × 2,7–3,6 μm, drobnokolczaste[4].
Występowanie edytuj
Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji. W Europie jest rozprzestrzeniony od Pirenejów po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego. Brak go w Europie Południowo-Wschodniej[6]. Wszędzie w Europie jednak jest rzadki, występujący w rozproszeniu[4]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytacza liczne stanowiska, z uwagą, że gatunek ten w Polsce jest zagrożony wyginięciem[3]. Bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów[7]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek zagrożony wyginięciem, którego przetrwanie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[8].
Grzyb naziemny występujący w lasach sosnowych i mieszanych z udziałem sosny, także w parkach[5]. Preferuje gleby piaszczyste, ubogie w związki azotu i fosforu. Grzyb mykoryzowy związany z sosną zwyczajną. Owocniki wytwarza zazwyczaj od sierpnia do października[3].
Gatunki podobne edytuj
W Polsce występują dwa podobne gatunki dawniej zaliczane do rodzaju Bankera (kolcownica): kolcownica sosnowa (różowawa) i kolcownica świerkowa (Phellodon violascens). Odróżniają się budową kapelusza oraz siedliskiem. Kolcownica świerkowa związane jest ze świerkami i jej kapelusz jest wyraźnie łuskowaty. Obydwa gatunki są rzadkie i zagrożone wyginięciem. Podobne są też niektóre gatunki o kolczastym hymenoforze zaliczane do rodzajów Hydnum (sarniak), Phellodon (korokoząb) i Hydnellum (kolczakówka)[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2022-04-06].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2022-04-06].
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g Janusz Łuszczyński, Bankera fuligineoalba w Polsce, „Fragm. Flor. Geobot. Polonica”, 11 (2), 2004, s. 383–387 [dostęp 2022-04-06].
- ↑ a b c d e Kolcownica sosnowa Bankera fuligineoalba (Schmidt: Fr.) Pouzar [online] [dostęp 2022-04-06].
- ↑ Miejsca występowania Phellodon fuligineoalbus na świecie (mapa) [online] [dostęp 2022-04-06].
- ↑ Aktualne stanowiska kolcownicy sosnowej w Polsce [online] [dostęp 2022-04-06].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.