Białucha

Białucha
	Delphinapterus
	Lacépède, 1804
	; Przedstawiciel rodzaju – białucha arktyczna (D. leucas)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	zębowce
Nadrodzina	Delphinoidea
Rodzina	narwalowate
Rodzaj	biełucha
	Typ nomenklatoryczny
	Delphinapterus beluga Lacépède, 1804 (= Delphinus leucas Pallas, 1776)
Synonimy
	Beluga Rafinesque, 1815; Delphinaptera: Bowdich, 1821; Delphinaster: J.E. Gray, 1821; Delphinopterus: F. Cuvier, 1829; Delphis Wagler, 1830; Argocetus Gloger, 1841; Leucas Brandt, 1873;
	Beluga Rafinesque, 1815; Delphinaptera: Bowdich, 1821; Delphinaster: J.E. Gray, 1821; Delphinopterus: F. Cuvier, 1829; Delphis Wagler, 1830; Argocetus Gloger, 1841; Leucas Brandt, 1873;
Gatunki
	2 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	2 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Białucha^[9] (Delphinapterus) – rodzaj wodnych ssaków z rodziny narwalowatych (Monodontidae).

Zasięg występowania edytuj

Rodzaj obejmuje jeden żyjący współcześnie gatunek – białuchę arktyczną, która występuje w wodach arktycznych i subarktycznych na południe do około 50°N^[10]^[11].

Morfologia edytuj

Długość ciała 300–450 cm; masa ciała 500–1600 kg^[12]^[13].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1804 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède w publikacji własnego autorstwa dotyczącej historii naturalnej waleni^[1]. Lacépède wymienił dwa gatunki – Delphinapterus beluga Lacépède, 1804 (= Delphinus leucas Pallas, 1776) i Delphinapterus senedetta Lacépède, 1804 (nomen dubium) – z których gatunkiem typowym jest Delphinapterus beluga Lacépède, 1804 (= Delphinus leucas Pallas, 1776).

Etymologia edytuj

Delphinapterus (Delphinaptera, Delphinaster, Delphinopterus): gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’; απτερος apteros ‘bezskrzydły, bez skrzydeł’, od negatywnego przedrostka α- a-; -πτερος -pteros ‘-skrzydły’, od πτερον pteron ‘skrzydło’^[14].
Beluga: ros. бҍлуга bieługa ‘biełucha’, od бҍлый biełyj ‘biały’^[15].
Delphis: gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’^[16]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus leucas Pallas, 1776.
Argocetus: gr. αργος argos ‘jasny, biały’; κητος kētos ‘wieloryb’^[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus leucas Pallas, 1776.
Leucas: gr. λευκος leukos ‘biały’^[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus leucas Pallas, 1776.

Podział systematyczny edytuj

Do rodzaju należy jeden występujący współcześnie gatunek^[19]^[13]^[10]^[9]:

Delphinapterus leucas (Pallas, 1776) – białucha arktyczna

Opisano również mioceński gatunek wymarły^[20]:

Delphinapterus orcina Cope, 1875

Uwagi edytuj

↑ Nowa nazwa dla Delphinapterus Lacépède, 1804; młodszy homonim Beluga J.F. Gmelin, 1774 (Craniata).
↑ Nieuzasadniona poprawka Delphinapterus Lacépède, 1804.
↑ ^a ^b Niepoprawna późniejsza pisownia Delphinapterus Lacépède, 1804.

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Plassan, 1804, s. 243. (fr.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 60. (fr.).
↑ T.E. Bowdich: An analysis of the natural classifications of Mammalia, for the use of students and travellers. Paris: J. Smith, 1821, s. 86. (ang.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 310, 1821. (ang.).
↑ F. Cuvier: Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Paris & Strasbourg: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 517. (fr.).
↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 34. (niem.).
↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 169. (niem.).
↑ J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VII^E série. 20 (1), s. 234, 1873. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189–190. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 290. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Delphinapterus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-06-07].
↑ P. Richard: Family Monodontidae (Narwhal and Beluga). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 407. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 576. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 220.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 136.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 221.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 120.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 374.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-24]. (ang.).
↑ E.D. Cope: Synopsis of the Vertebrata whose Remains have been preserved in the Formations of North Carolina. W: W.C. Kerr: Report of the geological survey of North Carolina. Raleigh: Josiah Turner, state printer and binder, 1875, s. 49. (ang.).

Bibliografia edytuj

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Nowa nazwa dla Delphinapterus Lacépède, 1804; młodszy homonim Beluga J.F. Gmelin, 1774 (Craniata).

[4] Nieuzasadniona poprawka Delphinapterus Lacépède, 1804.

[uwaga1-6] Niepoprawna późniejsza pisownia Delphinapterus Lacépède, 1804.

[Lacépède-1] B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Plassan, 1804, s. 243. (fr.).

[Rafinesque-3] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 60. (fr.).

[Bowdich-5] T.E. Bowdich: An analysis of the natural classifications of Mammalia, for the use of students and travellers. Paris: J. Smith, 1821, s. 86. (ang.).

[Gray-7] J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 310, 1821. (ang.).

[Cuvier-8] F. Cuvier: Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Paris & Strasbourg: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 517. (fr.).

[Wagler-9] J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 34. (niem.).

[Gloger-10] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 169. (niem.).

[Brandt-11] J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VII^E série. 20 (1), s. 234, 1873. (niem.).

[Cichocki&inni-12] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189–190. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-13] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 290. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Wilson&Reeder-14] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Delphinapterus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-06-07].

[Richard-15] P. Richard: Family Monodontidae (Narwhal and Beluga). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 407. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).

[amw-16] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 576. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655376_220]-17] Palmer 1904 ↓, s. 220.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655292_136]-18] Palmer 1904 ↓, s. 136.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655377_221]-19] Palmer 1904 ↓, s. 221.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655276_120]-20] Palmer 1904 ↓, s. 120.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655530_374]-21] Palmer 1904 ↓, s. 374.

[mdd-22] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-24]. (ang.).

[Cope-23] E.D. Cope: Synopsis of the Vertebrata whose Remains have been preserved in the Formations of North Carolina. W: W.C. Kerr: Report of the geological survey of North Carolina. Raleigh: Josiah Turner, state printer and binder, 1875, s. 49. (ang.).

[9]

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[c]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]