Wikipedia

Koczkodan czubaty

gatunek ssaka
(Przekierowano z Cercopithecus pogonias)

Koczkodan czubaty[11], koczkodan sekretny[11] (Cercopithecus pogonias) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Koczkodan czubaty
Cercopithecus pogonias[1]
E.T. Bennett, 1833[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Cercopithecini

Rodzaj

koczkodan

Gatunek

koczkodan czubaty

Synonimy
Podgatunki
  • C. p. pogonias E.T. Bennett, 1883
  • C. p. grayi L. Fraser, 1850
  • C. p. nigripes du Chaillu, 1860
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1833 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett nadając mu nazwę Cercopithecus pogonias[2]. Miejsce typowe to wyspa Bioko, Gwinea Równikowa[12][13]. Holotyp to młodociany samiec (sygnatura BMNH Mammals 1842.11.4.14) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[14].

C. pogonias należy do grupy gatunkowej mona[15]. Podgatunek schwarzi z Mayombe w Demokratycznej Republice Konga, podobny do podgatunku grayi, ale o ciemniejszym futrze, jest rozpoznawany przez niektóre ujęcia systematyczne[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[15]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
C. p. grayi Cercopithecus grayi L. Fraser, 1850 Nieznane[16]. Okaz z kolekcji martwych okazów zwierząt egzotycznych 13. hrabiego Derby, Edwarda Smith-Stanleya[3].
C. p. nigripes Cercopithecus nigripes Du Chaillu, 1860 Brzeg rzeki Offoue, Gabon[17]. Dorosły samiec (sygnatura BMNH Mammals 1861.7.29.16) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[18].

Etymologia edytuj

  • Cercopithecus: gr. κερκοπίθηκος kerkopithēkos „małpa z długim ogonem”, od gr. κερκος kerkos „ogon”; πιθηκος pithēkos „małpa”[19].
  • pogonias: gr. πωγωνιας pōgōnias „brodaty”, od πωγων pōgōn, πωγωνος pōgōnos „broda”[20].
  • grayi: John Edward Gray (1800–1875), brytyjski zoolog[21].
  • nigripes: łac. niger „czarny”; pes, pedis „stopa”, od gr. πους pous, ποδος podos „stopa”[22].

Zasięg występowania edytuj

Koczkodan czubaty występuje w środkowo-zachodniej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[15][11]:

Morfologia edytuj

Wymiary: Długość ciała (bez ogona) samic 44–48 cm, samców 50–57 cm, długość ogona samic 60–74 cm, samców 69–87 cm; masa ciała samic 3,1–3,5 kg, samców 4,5–4,7 kg[23][24].

Sierść: Żółtawa, czarna pręga przebiega wzdłuż całego kręgosłupa, od barków po ogon. Nogi ma ciemne na zewnątrz, stronę wewnętrzna jest pomarańczowa. Stopy i dłonie czarne. Samiec i samica są ubarwione tak samo.

Głowa: Zaokrąglona z krótkim nosem. Twarz czarna z białymi paskami. Torby policzkowe służą do przenoszenia pożywienia. Sierść na czole ma oliwkowy odcień. Trzy czarne pręgi zaczynają się nad brwiami i przecinają całą głowę aż po kark. Sierść środkowej pręgi tworzy mały grzebień.

Kończyny: Umięśnione kończyny tylne są o wiele dłuższe niż przednie. Za ich pomocą zwinnie skacze z gałęzi na gałąź.

Ogon: Jest długi i cienki. Służy do utrzymywanie równowagi. Tak jak u innych małp wąskonosych jego ogon nie jest chwytny.

Ekologia edytuj

Tryb życia edytuj

Koczkodan czubaty żyje w tropikalnych dżunglach deszczowych, zamieszkuje głównie wyższe piętra drzew, aż po korony. Na ziemię schodzi bardzo rzadko. Żyje w stadach rodzinnych, składających się z 6-10 osobników. Głównie jest to jeden dojrzały płciowo samiec i 1-2 zdolne do reprodukcji samice oraz ich młode. Młode zazwyczaj opuszczają rodzinę i żyją w "kawalerskich" stadach do czasu, gdy osiągną dojrzałość płciową. Wtedy starają się założyć własną rodzinę.

Grupa w nocy zawsze śpi razem w koronach drzew, na terenie, gdzie stado szuka pożywienia w ciągu dnia. Dorosły samiec bardzo czujnie pilnuje stada. Trzyma wszystkich intruzów na dystans.

W ciągu dnia koczkodany są bardziej towarzyskie i gromadzą się razem z innymi gatunkami małp, np. kotawcami zielonosiwymi czy koczkodanami białowargimi. Mogą nawet na krótki czas tworzyć wspólne stada.

Małpy te wiele czasu poświęcają na pielęgnację sierści, zarówno własnej, jak i towarzyszy ze stada. Palcami, zębami i wargami usuwają wzajemnie pasożyty z sierści. Cała rodzina żyje razem. Poszczególni jej członkowie porozumiewają się ciągłym mamrotaniem, szczekaniem i innymi odgłosami. Koczkodany te do komunikacji używają bogatej gestykulacji i wyrazów twarzy.

Rozmnażanie edytuj

Dojrzałe płciowo samice koczkodana czubatego gotowe są do zapłodnienia co 30 dni przez cały rok. Mimo to młode rodzą się najczęściej między listopadem, a kwietniem. Dzieje się tak, ponieważ mają wtedy najwięcej pożywienia. Samo parzenie odbywa się w nocy, wysoko w koronach drzew, w miejscu gdzie małpy sypiają. Ciąża trwa około 6 miesięcy. Po tym czasie rodzi się najczęściej jedno młode. Bliźnięta pojawiają się dość rzadko. Noworodek od razy chwyta się mocno sierści na brzuchu matki.

Noworodek koczkodan czubatego ma delikatne, jasne futerko, waży 300 g i ma już otwarte oczy. Ssie mleko matki, po którym bardzo szybko rośnie, a po kilku tygodniach może już skakać po gałęziach. Po pół roku zostaje odstawiony od matki. W tym czasie jest już samodzielny, ma też nową sierść. Kolejne lata, do osiągnięcia dojrzałości płciowej, spędza w stadzie matki.

Pożywienie edytuj

Gatunek ten żywi się liśćmi, miękkimi, świeżymi pędami i owocami. W jego jadłospisie nie brak też nasion oraz różnych soków i owadów.

Pożywienie najpierw starannie sprawdza, a potem ręką wkłada do ust. Miękkie i soczyste jedzenie dostarcza mu dużej ilości płynów, dlatego nie musi regularnie pić.

Koczkodany wyruszają czasem na pola i plantacje owoców na skrajach dżungli. Tam, gdzie jest pod dostatkiem pożywienia, często żeruje kilka stad. Część zwierząt stoi na straży i pilnuje. Grupy takie mogą liczyć nawet 2 000 osobników.

Ochrona edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii NT (ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)[10]. Obecnie nie jest bezpośrednio zagrożony wyginięciem, lecz w wyniku stałego niszczenia lasów deszczowych jego populacja powoli się zmniejsza.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Nieuzasadniona poprawka Cercopithecus mona schwarzi Schouteden, 1944.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Cercopithecus pogonias, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b E.T. Bennett. Characters of two New Species of Monkeys in the Society’s Collection. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 67, 1833. (ang.). 
  3. ↑ a b L. Fraser: Catalogue of the Knowsley Collections, Belonging to the Right Honourable Edward (Thirteenth) Earl of Derby. Knowsley: Author, 1850, s. 8. (ang.).
  4. ↑ M. Dallbet & J. Pucheran. 1° Cercopithecus Erxlebenii, Dallbet, Puch.. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 2e série. 8, s. 96, 1856. (fr.). 
  5. ↑ P.B. Du Chaillu. Descriptions of mammals from equatorial Africa, collected by himself, and believed to be undescribed. „Proceedings of the Boston Society of Natural History”. 7, s. 360, 1860. (ang.). 
  6. ↑ D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of monkeys of the genera Callicebus, Lagothrix, Papio, Pithecus, Cercopithecus, Erythroccbus, and Presbytis. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 261, 1909. (ang.). 
  7. ↑ J. Büttikofer. On a probably new species of the genus Cercopithecus. „Notes from the Leyden Museum”. 34, s. 1, 1911. (ang.). 
  8. ↑ H. Schouteden. Note sur deux singes nouveaux du Congo belge. „Revue de zoologie et de botanique africaines”. 38, s. 196, 1944. (fr.). 
  9. ↑ H. Schouteden. De Zoogdieren van Belgish Congo en van Ruanda-Urundi. „Annales du Musée du Congo Belge, C.-Zoologie”. 3 (2), s. 169–332, 1946. (niderl.). 
  10. ↑ a b F. Maisels i inni, Cercopithecus pogonias, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-04] (ang.).
  11. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 46. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cercopithecus pogonias. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-04].
  13. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Cercopithecus pogonias E. T. Bennett, 1833. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-23]. (ang.).
  14. ↑ 1842.11.4.14. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-23]. (ang.).
  15. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 236. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  16. ↑ D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 2: Anthropoidea: Aotus to Lasiopyga. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 356, seria: Monograph series (American Museum of Natural History); nr 1. (ang.).
  17. ↑ G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 150, 1939. (ang.). 
  18. ↑ 1861.7.29.16. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-23]. (ang.).
  19. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 172, 1904. (ang.). 
  20. ↑ The Key to Scientific Names ↓, pogonias [dostęp 2023-09-23].
  21. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 165. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  22. ↑ The Key to Scientific Names ↓, nigripes [dostęp 2023-09-23].
  23. ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 683. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  24. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 154. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Encyklopedia Zwierząt od A do Z. ISBN 83-908277-3-5.
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Koczkodan_czubaty&oldid=72136558”