Wikipedia

Charles d’Éon

Charles d’Éon, właśc. Charles-Geneviève-Louis-Auguste-André-Timothée d’Éon de Beaumont (ur. 5 października 1728, zm. 21 maja 1810) − francuski dyplomata, szpieg, żołnierz, mason. Zasłynął z noszenia damskich sukien i podawania się za kobietę; jego anatomiczną płeć jednoznacznie ustalono dopiero po śmierci. Posługiwał się różnymi imionami, był znany jako Chevalier d’Éon (kawaler d’Éon), Mademoiselle d’Éon (panna d’Éon).

Charles d’Éon
Charles-Geneviève-Louis-Auguste-André-Timothée d’Éon de Beaumont
Chevalier d’Éon
Ilustracja
Charles d’Éon na portrecie pędzla Thomasa Stewarta z 1792 roku według Jean-Laurent Mosniera
Data urodzenia

5 października 1728

Data śmierci

21 maja 1810

Multimedia w Wikimedia Commons
Karykatura d’Éona przebranego za mężczyznę i kobietę jednocześnie, 1777

Życiorys edytuj

Charles d’Éon urodził się w Tonnerre jako syn adwokata Louisa d’Éon de Beaumont i Françoise de Chavanson[1]. Większość informacji o wczesnych latach życia d’Éona pochodzi z jego autobiografii, której wiarygodność jest kwestionowana[2]. Akt urodzenia wyraźnie określa płeć narodzonego jako mężczyzny. Matka miała do ukończenia przez niego 7 lat – rzekomo dla zabawy – przebierać za dziewczynkę, wykorzystując ubranka drugiego dziecka, córki Lei. Biografowie podkreślali fizyczną, niemal dziewczęcą, wątłość chłopczyka[3]. Źródłem wątpliwości były też dwa pierwsze imiona dziecka, pasujące do obu płci – pod ich żeńskimi wersjami d’Eon miał być jako trzyletnie dziecko ofiarowany Najświętszej Maryi Pannie[4].

W 1749 d’Éon ukończył Collège Mazarin w Paryżu i rozpoczął służbę w administracji[1]. W 1758 został mianowany królewskim cenzorem historii i literatury[5].

W wolnych chwilach wprawiał się w szermierce. Był drobny, delikatny, ale za to sprytny[5]. Zwinności fizycznej dorównywała bystrość umysłu. Wyróżniał się erudycją i inteligencją[6].

Pewnego dnia d’Eon założył się z przyjaciółmi, że przebierze się za kobietę i będzie ją udawał tak dobrze, że na żart nabierze się nawet Madame Pompadour, kochanka Ludwika XV. D’Eon wygrał zakład, oklaskiwał go nawet król, który był zachwycony metamorfozą[5]. Zdolności te w połączeniu z doskonałą mimiką oraz andrygonicznymi, jak niektórzy zwracają uwagę, cechami fizycznymi sprawiły, że d’Eon świetnie sprawił się jako szpieg – jeden z trzydziestki tajnych agentów Le Secret du Roi[7]. Dołączył do niego w 1756. Realizował wyłącznie zlecenia królewskie, często bez wiedzy ministrów i wbrew oficjalnej polityce międzynarodowej[1].

Od 1743 wersalski dwór nie miał w Petersburgu nawet konsula, załatwiając bieżące sprawy przez domy handlowe. Książę Conti, kierujący Le Secret du Roi, postanowił wyprawić do Imperium Rosyjskiego d’Eona wraz z towarzyszami, mając nadzieję, że występujący pod przykrywką Lei de Beaumont (własnej siostry) szpieg[8] wybada stan negocjacji rosyjsko-angielskich i dotrze do cesarzowej Elżbiety[1]. Dyplomata w kobiecym przebraniu nie wzbudził podejrzeń, ponieważ, jak zapisano w aktach francuskiego ministerstwa, był młody, drobnej postury (wysoki na 5 stóp i 4 cale), o pełnej piersi, nogami zaś miał takie, że predystynowały go do przebieranek[9]. Wyróżniał się niebieskimi oczyma, nienaturalnie wysokim jak na mężczyznę głosem oraz młodzieńczą zdrową cerą[5]. W odpowiedniej chwili d’Eon ujawnił prawdziwą tożsamość i dostarczył carycy list od Ludwika XV ukryty w oprawie dzieła Monteskiusza. W rezultacie Rosja odwróciła się od planowanego sojuszu z Anglią, a zawarty w maju 1756 traktat francusko-austriacki doczekał się w roku następnym rosyjskiego podpisu[10]. Na Wersalu rozeszła się plotka, że d’Eon jest hermafrodytą[6]. Kiedy sojusz zaczął się łamać, d’Éon wrócił w 1758 do Petersburga pod własnym nazwiskiem jako sekretarz ambasady. Zwracano uwagę na jego niesamowite podobieństwo do siostry. W tym czasie Bestużew został oskarżony o spiskowanie z żoną następcy tronu Piotra, księżniczką Katarzyną, a sojusznik Francji, Michaił Woroncow, został mianowany kanclerzem. d’Eon wracał z rosyjskiej stolicy z ratyfikowanymi traktatami francusko-rosyjskimi[10].

Powrócił do Francji w 1761 i pracował jako sekretarz ambasadora, chargé d'affaires, a ostatecznie tymczasowy poseł pełnomocny przy brytyjskim tronie, działając zarówno w interesie ministra spraw zagranicznych, jak i Le Secret du Roi. Chcąc skompromitować dyplomatę, przeciwnicy polityczni zaczęli plotkować, że jest kobietą. Ten wyzywał na pojedynek każdego, kto ośmielał się wątpić w jego męskość[10]. Został wkrótce kapitanem dragonów, walczył w wojnie siedmioletniej[1]. W nagrodę za przewiezienie do Wersalu podpisanego przez Jerzego III traktatu pokojowego z Francją d’Éon zyskał oficjalne prawo do tytułu kawalera (chevalier) oraz przysługujący mu za odwagę na polu walki order św. Ludwika, który odebrał 30 marca 1763[10].

Nie skąpił pieniędzy na przyciąganie londyńskich elit wystawnymi przyjemnościami. Jako Charles i jako Lea – występował bowiem raz jako mężczyzna, innym razem jako kobieta – stał się ważną osobistością na angielskim dworze[7]. Obie tożsamości d’Eona – osobistości lubiące pokazać się i błyszczeć w towarzystwie, obdarowując znajomych – sprawiły, że zaczął popadać w długi[11].

W 1763 został ministrem pełnomocnym w Londynie, którą to funkcję wykorzystał do pracy szpiegowskiej. Wkrótce potem musiał opuścić posadę z powodu konfliktu z przełożonymi, których usiłował szantażować zdradzeniem planów inwazji francuskiej na Wielką Brytanię[8]. Następne lata spędził w Londynie na wygnaniu[2]. W 1764 opublikował Lettres, mémoires, et négociations particuliéres, nie zdradził w nich jednak francuskich planów inwazji[1]. W 1766 otrzymał od króla Francji pensję[1]. Ambasada francuska w Londynie ogłosiła, że d’Eon jest kobietą, co miało go zdyskredytować w oczach wszystkich, z którymi miał kontakt. Pomysł był chybiony – londyńczycy zachwycali się dyplomatą, sprzedawano ryciny z jego podobiznami. Chociaż po Londynie przechadzał się zazwyczaj w wojskowym mundurze, na giełdzie przez rok obstawiano zakłady o jego prawdziwą płeć[2]. Sam d’Eon nie odnosił się do plotek[7]. Kontynuował pracę szpiega, jednocześnie poświęcając się swojemu hobby – bibliofilstwu; w swojej rezydencji w Londynie zgromadził 6 tys. książek i 500 rzadkich manuskryptów[1].

 
Mecz szermierki między kawalerem de Saint-Georges (z lewej) a kawalerem d’Éon, który odbył się w Carlton House 9 kwietnia 1787. Jednym z widzów był książę Walii, na którego zamówienie powstał obraz[12]

W 1777, po śmierci Ludwika XV, powrócił do Francji, gdzie ogłosił, że jest kobietą. Było to warunkiem postawionym podczas negocjacji z Ludwikiem XVI, które w imieniu króla prowadził Beaumarchais[1]. Pamflecista Théveneau de Morande ogłosił w Londynie drukiem, że 3 lipca 1774 r. Charles-Genevieve d’Éon objawił mi z własnej woli swą płeć, pokazując pierś, a nawet pozwolił wsunąć rękę pod kołdrę. To była prawdziwa kobieta![3]. Doktor Le Goux, dawny medyk ambasady francuskiej, potwierdził oświadczenie powagą swej naukowej wiedzy. W dniu 25 sierpnia 1775 d’Eon oddał wszystkie posiadane przez siebie tajne dokumenty i oficjalnie potwierdził, że w dzieciństwie jego płeć ukryła matka. Król oświadczył, że Charles Genevieve Louise Augusta Timothee d’Éon de Beaumont niniejszym jest zobowiązany do porzucenia munduru dragona, (…) i ma powrócić do stroju właściwego jego przyrodzonej płci; jest zabronione, by pokazywał się w jakiejkolwiek części królestwa w innym stroju niż ten, który przystoi kobiecie[13]. Zagwarantowano mu środki na zakup drogiej garderoby, a królowa Maria Antonina wysłała mu kilka gorsetów oraz dwórki do służby[9]. Do końca 1777 d’Éon został uznany za kobietę we Francji i Anglii. Dzięki temu mógł też liczyć dożywotnio na królewską pensję. Jako panna d’Éon miał zajmować się rodową rezydencją w Tonnerre oraz wyrobem wina[7][10].

Po wybuchu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych próbował zaciągnąć się do oddziałów wspomagających powstańców, ale nie uzyskał pozwolenia. Następne sześć lat spędził przymusowo w rodzinnej miejscowości[1].

Między 1777 a 1780 d’Eon przeżył głębokie nawrócenie religijne, bliska stała mu się ideologia jansenistyczna. Za Listem do Galatów zaczął uważać, że w niebie nie ma rozróżnienia ze względu na płeć. Bóg zaś daje każdemu ciało, jakie uważał, że do niego pasuje[7]. We wspomnieniach wydanych w 1779 twierdził, że urodził się dziewczynką, a został wychowany jako chłopiec, ponieważ – zgodnie z kontraktem ślubnym – ojciec liczyć mógł na pokrycie długów spadkiem żony jedynie po spłodzeniu męskiego potomka[2]. Początkowo Charles myślał, że chwałę zdobędzie jako dyplomata i żołnierz w służbie Francji, jednak ze względu na to, że męskość jest od narodzenia skażona przyrodzonym złem, nie mógł stać się cnotliwym człowiekiem. Za zło na świcie zaczął winić mężczyzn, a kobiecość traktował jako coś duchowego. Został kobietą, ponieważ życie jako płeć przeciwna do jego biologicznej było szansą na moralne odrodzenie. Cnota kobiety triumfuje we mnie – pisał po transformacji. Jako szpieg mógł mieć bardziej pragmatyczny powód oficjalnego uznania się za kobietę – zabrakło mu pieniędzy i by przeżyć, musiał wrócić do Francji[7][10].

 
Fragment pomnika w St Pancras Gardens w Londynie, na którym umieszczono nazwisko d’Éona

W 1779 opublikował swoje pamiętniki La Vie Militaire, politique, et privée de Mademoiselle d’Éon[10].

Sześć lat później powrócił do Wielkiej Brytanii. W wyniku francuskiej rewolucji utracił pensję i był zmuszony sprzedać swoją bibliotekę. W 1792 roku wysłał list do francuskiego Zgromadzenia Narodowego z propozycją wystawienia dywizji kobiecej do walki przeciw Habsburgom, ale ofertę odrzucono. Chciał jak Joanna d’Arc wystąpić jako kobieta w męskim stroju, by walczyć i umrzeć za naród, Prawo i Króla[7][9][11]. Sam walczył jednak w wojsku, został ranny w 1796[1].

Od 1795 d’Éon nawiązał znajomość z wdową po angielskim admirale, Mary Cole. Przez 15 lat prowadzili razem gospodarstwo domowe przez 15 lat. Resztę życia spędził w biedzie w Londynie, przez cały czas nosząc kobiece suknie[8].

Zmarł w Londynie w 1810, a autopsja wykazała, że anatomicznie był mężczyzną[2]. Lekarz M. Copeland, który badał jego ciało w obecności m.in. kilkunastu członków Akademii Medycznej Wielkiej Brytanii, oświadczył, zmarły od urodzenia był mężczyzną, miał pod każdym względem doskonale uformowane męskie narządy[14]. Lekarz zapisał też, że ciało prezentowało nienaturalną krągłość kończyn, miał słabo wykształcony zarost, gardło było bez dwóch zdań żeńskie, ramiona kwadratowe, piersi nienaturalnie pełne; ramiona, dłonie i palce solidne; biodra bardzo małe, a nogi i stopy podobne do ramion[4]. Dziś twierdzi się, że być może d’Eon cierpiał na zespół Kalmanna powodujący niepełny rozwój cech płciowych[3]. Ciało pochowano na cmentarzu Saint-Pancrace. Na nagrobku umieszczono napis „Éon de Beaumont 1728–1810”, bez imion i jakichkolwiek danych wskazujących na płeć[8].

Nie są znane jakiekolwiek związki miłosne d’Éona – ani jako kobiety, ani jako mężczyzny[8]. Niektórzy wskazują na istnienie kochanki Nadzieżdy, którą d’Eon poznał podczas pobytu w Petersburgu, miał z nią dziecko, wreszcie, spędził z nią ostatnie lata życia w Londynie. W czasie pierwszej misji szpiegowskiej d’Eon miał mieć romans z carycą Elżbietą[15]. Podejrzewano go o romans z królową Zofią Charlottą[6].

Upamiętnienie edytuj

Od jego nazwiska utworzono jedną z synonimicznych nazw transwestytyzmu – eonizm[2][16].

Jego życiu poświęcono kilka książek, sztukę teatralną i serial anime (Le Chevalier d’Éon). Pojawia się w grach i serialach[17][18][19].

Jego imię nosi The Beaumont Society[20].

Jego nazwisko umieszczono na pomniku The Burdett-Coutts w St Pancras Gardens w Londynie[21].

Galeria edytuj

  •  
    d’Éon na portrecie autorstwa Augustina de Saint-Aubin, XVIII wiek
  •  
    d’Éon jako młody mężczyzna
  •  
    d’Éon jako młody żołnierz
  •  
    d’Éon na portrecie z XVIII wieku
  •  
    d’Éon w stroju kobiecym, ok. 1775
  •  
    d’Éon na grafice autorstwa J.B. Bradela, 1779
  •  
    d’Éon jako Mademoiselle de Beaumont
  •  
    d’Éon na grafice autorstwa T. Chambersa, 1787

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Charles d’Éon de Beaumont (1728-1810). authorscalendar.info. [dostęp 2016-02-16]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f Tomasz Hen. Libertyni i patriotki. „Mówią Wieki”. 10/2010 (609), s. 18-21, 2010-10-01. Bellona SA. ISSN 1230-4018. (pol.). 
  3. ↑ a b c A. Nieuważny, Jako mąż i nie mąż [online], 6 lutego 2009 [dostęp 2015-07-19].
  4. ↑ a b J. Knox Laughton, D'Éon de Beaumont, Charles Geneviève Louis Auguste André Timothée, [w:] L. Stephen (red.), Dictionary of National Biography, t. 14, London 1888, s. 382.
  5. ↑ a b c d Chevalier d’Eon (1728–1810) [online] [dostęp 2015-08-10].
  6. ↑ a b c Crossdressing.pl: Kawaler d’Eon [online], crossdressing.pl [dostęp 2022-11-19].
  7. ↑ a b c d e f g G. Kates, The Transgendered World of the Chevalier/Chevalière d’Éon, „The Journal of Modern History”, 67 (3), 1995, s. 564–593.
  8. ↑ a b c d e Maguelonne Toussaint-Samat: Historia stroju. Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2002, s. 352–353. ISBN 83-87021-70-9.
  9. ↑ a b c A. Richards, The Chevalier and the Chevaliere d’Éon [online] [dostęp 2015-08-10].
  10. ↑ a b c d e f g Simon Burrows, The Chevalier d’Éon and His Worlds: Gender, Espionage and Politics in the Eighteenth Century, A&C Black, 23 kwietnia 2010, ISBN 978-0-8264-2278-1 [dostęp 2022-11-19] (ang.).
  11. ↑ a b A. Clark, The Chevalier d’Éon and Wilkes: Masculinity and Politics in the Eighteenth Century, „Eighteenth Century Studies”, 32 (1), 1998, s. 22–23, 36.
  12. ↑ Alexandre-Auguste Robineau (1747-1828) – The Fencing-Match between the Chevalier de Saint-George and the Chevalier dEon [online], rct.uk [dostęp 2020-04-30] (ang.).
  13. ↑ Eon de Beaumont, t. Volume 9, 1911 Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-11-19].
  14. ↑ B. Stoker, Famous Imposters, Adelaide 2014.
  15. ↑ K. Bojarska, A. Kłonkowska, Transgresja płci, tranzycja ciała, transwersja tożsamości. Czym jest transpłciowość?, [w:] A.M. Kłonkowska, K. Bojarska (red.), Psychospołeczne, prawne i medyczne aspekty transpłciowości, Gdańsk 2014, s. 71.
  16. ↑ R. Ekins, D. King, The Transgender Phenomenon, London-Thousand Oaks-New Delhi 2006, s. 63.
  17. ↑ Le chevalier d’Éon - Spectacle - 1908 [online], data.bnf.fr [dostęp 2022-11-19] (fr.).
  18. ↑ LGBTQ Game Archive, Chevalier d’Éon in Assassin’s Creed Unity [online], LGBTQ Video Game Archive, 1 czerwca 2018 [dostęp 2022-11-19] (ang.).
  19. ↑ The Chevalier d’Éon: The 18th Century transgender spy [online], BBC Reel [dostęp 2022-11-19] (ang.).
  20. ↑ Steve Wright, The Beaumont Society [online], beaumontsociety.org.uk [dostęp 2022-11-19] (ang.).
  21. ↑ Kurt Gänzl, PYNE, Louisa (b St Pancras, London, 27 August 1827; d 85 Cambridge Gardens, North Kensington, London, 20 March 1904), First edition. | Abingdon, Oxon ; New York, NY : Routledge, 2017.: Routledge, 29 września 2017, s. 562–579, ISBN 978-1-315-10296-2 [dostęp 2022-11-19].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_d’Éon&oldid=71769562”