Czernidłak brodawkowany
Czernidłak brodawkowany (Coprinellus radians (Desm.) Vilgalys, Hopple & Jacq. Johnson) – gatunek grzybów należący do rodziny kruchaweczkowatych (Psathyrellaceae)[1].
_Vilgalys,_Hopple_%26_Jacq._Johnson.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
czernidłak brodawkowany |
| Nazwa systematyczna | |
| Coprinellus radians (Desm.) Vilgalys, Hopple & Jacq. Johnson Taxon 50(1): 234 (2001) | |
Systematyka edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coprinellus, Psathyrellaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1828 r. Jean Baptiste Henri Joseph Desmazières nadając mu nazwę Agaricus radians. W 1838 r. Georges Métrod przeniósł go do rodzaju Coprinus. W wyniku badań filogenetycznych prowadzonych na przełomie XX i XXI wieku mykolodzy ustalili, że rodzaj Coprinus jest polifiletyczny i rozbili go na kilka rodzajów[2]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali temu gatunkowi Vilgalys, Hopple i Jacq. Johnson w 2001 r.[3]
- Agaricus radians Desm. 1828
- Coprinus hortorum Métrod 1940
- Coprinus radians (Desm.) Fr. 1838
- Coprinus radians var. diversicystidiatus Bogart 1975
- Coprinus radians var. laevigatus Bogart 1975
- Coprinus radians var. obturamentatus Bogart 1975
- Coprinus radians var. pachyteichotus Bogart 1975
- Coprinus radians var. simulans Bogart 1975
- Coprinus radians var. tibiiformis Bogart 1975
- Coprinus similis Berk. & Broome 1865
Polską nazwę podał Stanisław Domański w 1955 r. dla synonimu Coprinus radians[4]. Po przeniesieniu tego gatunku do rodzaju Coprinellus stała się niespójna z obecną nazwą naukową.
Morfologia edytuj
W młodych owocnikach ma wymiary 30 × 25 mm i półkulisty, jajowaty lub elipsoidalny kształt. Podczas rozwoju rozszerza się i staje się stożkowaty, potem wypukły osiągając średnicę do 50 mm. Powierzchnia o barwie od złocistożółtej do ochrowej z resztkami filcowatej, białawej osłony tworzącej małe, wełniste fragmenty o barwie żółtawo-czerwonawo-brązowej, szczególnie licznie na środku kapelusza[5].
W liczbie od 60 do 70, z międzyblaszkami (l=3–5), wolne, o szerokości 3–8 (–10) mm. Początkowo są białe, potem od zarodników stają się szarobrązowe do czarnych[5].
Wysokość 30–80 mm, grubość 2–7 mm, cylindryczny, cylindryczny z maczugowatą podstawą, która czasem ma brzeg podobny do pochwy i rdzawy[5].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników czarniawy. Zarodniki 8,5–11,5 × 5,5–7 µm, Q = 1,50–1,90, cylindryczno-elipsoidalne lub elipsoidalne, z zaokrągloną podstawą i wierzchołkiem, o barwie od średnio do ciemno czerwono-brązowej. Pora rostkowa ekscentryczna o szerokości 1,3 µm. Podstawki 18–34 × 8–9 µm, 4–zarodnikowe, otoczone 3–6 pseudoparafizami. Pleurocystydy 50–120 × 30–65 µm, jajowate, elipsoidalne, szeroko fasolkowate lub prawie cylindryczne. Cheilocystidy baryłkowate, o wymiarach 30–60 × 12–20 × 5–10 µm lub prawie kuliste, elipsoidalne, jajowate, szeroko fasolkowate o wymiarach 40–100 × 25–50 µm. Kaulocystydy 35–100 × 10–28 × 7–12 µm, baryłkowate. Zasnówka złożona z komórek o wymiarach 20–80 × 5–45 µm i kształcie od cylindrycznym, elipsoidalnym, wrzecionowatym lub kulistym. Są cienkościenne do nieco grubościennych i brązowawe w kierunku końca łańcucha i od środka kapelusza. Brak sprzążek, występują tylko nibysprzążki[5].
- Gatunki podobne
Jest wiele podobnych gatunków z rodzajów Coprinellus i Coprinopsis. Ich odróżnienie możliwe jest analizą mikroskopową[2]. Cechą charakterystyczną dla Coprinellus radians są zarodniki o długości przekraczającej 10 µm i szerokości 5,5-7 µm oraz baryłkowate cheilocystydy[5].
Występowanie i siedlisko edytuj
W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, ale rzadki. W opracowaniu W. Wojewody z 2003 r. na terenie Polski podano 7 jego stanowisk i według W. Wojewody rozprzestrzenienie tego gatunku i stopień zagrożenia na terenie Polski nie są znane[4]. B. Gierczyk w 2011 r. podaje jeszcze jedno stanowisko[2]. Kilka innych stanowisk podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[6].
Rośnie na gałęziach, pniach i kłodach drzew liściastych[2].
Znaczenie edytuj
Saprotrof, grzyb koprofilny. Grzyb niejadalny[7].
Opisano przypadek grzybiczego zapalenia rogówki oka u ludzi wywołanego przez Coprinellus radians. Do tej pory opisano ponad 100 gatunków grzybów wywołujących tę chorobę[8].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ a b c d B. Gierczyk i inni, Rare species of the genus Coprinus Pers. s. lato, „Acta Mycologica”, 46, 2011, s. 27–73 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-13] (ang.).
- ↑ a b Species Fungorum [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 153, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Coprinus radians (Desm.: Fr.) Fr., Epicrisis: 248. 1838 [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Aktualne stanowiska Coprinellus radians w Polsce [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Rare Fungal Keratitis Caused by Coprinellus Radians, [w:] Mycopathologia 185, pages389–394(2020) [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).